فیلم دختر لر – معرفی و بررسی و خلاصه داستان

حکایت و منظره: اردشیر ایرانی و اشعار و مذاکرات: ع. سپنتا و برداشتن فیلم: ادی ایرانی، رستم ایرانی (سیاه و سفید، ۳۵ میلیمتری: ۲۴ کا در در ثانیه) و ضبط صدا: بهرام ایرانی (صدابرداری سر صحنه به طریق اپتیک) و آرتیست‌های مهم: روح‌انگیز (گلنار)، ع. سپنتا (جعفر)، هادی قلی خان )، سهراب (رمضان) و طول فیلم: چهارده هزار فوت، ۱۵۰ دقیقه (۱۰ حلقه)، “نسخه موجود: ۶ حلقه، ۱۰۲ دقیقه” ه محصول استودیو امپریال فیلم “بمبئی – هند “.

یک مامور دولت بهنام جعفر مامور دستگیری راهزنی به نام قلی خان می‌شود که گردنه‌ای در لرستان را تحت اختیار دارد. در قهوه خانه‌ای نزدیک گردنه با گلنار – که پدرش تاجر بوده و به دست قلی خان کشته شده – آشنا می‌شود. قلی خان به کاروانی که جعفر هم همراه آن است، حمله می‌کند. جعفر مقاومت می‌کند و زخمی می‌شود. گلنار به او کمک می‌کند و هر دو اسیر قلی خان می‌شوند. اما با استفاده از فرصتی می‌گریزند. در یک درگیری جعفر، قلی خان را به قتل رسانده و همراه گلنار با یک کشتی به بمبئی فرار می‌کنند. در پایان فیلم نسخه‌ای از روزنامه “ایران” به دست جعفر می‌افتد و او پس از آگاهی از ترقی‌های کشور ایران، تصمیم به بازگشت می‌گیرد.

عبدالحسین سپنتا در سال ۱۳۰۶ به دعوت دینشاه ایرانی – ایران‌شناس برجسته هند – به آن کشور می‌رود، در آنجا ماندگار می‌شود و به کار تحقیق و مطالعه در زمینه فرهنگ و ادبیات ایران باستان مشغول می‌شود. چندین سال بعد با اردشیر ایرانی صاحب کمپانی فیلمبرداری امپریال فیلم در بمبئی آشنا می‌شود. فکر تهیه یک فیلم ایرانی بوجود می‌آید و بدین شکل نخستین فیلم ایرانی ناطق ساخته می‌شود. بنابر ادعای سپنتا فیلمنامه را خود او نوشته و فیلمبرداری ۷ ماه طول کشیده است، به نسخه اصلی که کمی بیش از ۱۰۰ دقیقه طول زمانی داشته، برای نمایش در ایران در بخش اضافه شده. بخش پیش از شروع فیلم (تصویر اردشیر ایرانی که بینندگان را به دیدن فیلم دعوت می‌کرده و بخش پایانی (که پیشتر بدان اشاره شد ). از ۳۰ آبان ماه ۱۳۱۲ دو سینمای مایاک و سپه فیلم را به نمایش می‌گذارند. و نمایش “دختر لر” ۳۷ روز در سینما مایاک و ۱۲۰ روز در سینما سپه طول می‌کشد. استقبال مردم از نخستین فیلم ناطق ایرانی بی‌سابقه است تا آنجا که در سال بعد هم نمایش فیلم تکرار می‌شود. استقبال بیش از اندازه، سومین اکران را هم برای فیلم به ارمغان می‌آورد

از ۲۰ اسفند ۱۳۱۳ تا ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۵ در سینما سپه ).

… در این فیلم بعضی قسمت‌های جالب توجه هست که از آن جهات برابری با فیلم‌های خوب می‌کند از قبیل موضوع فیلم و طرز تنظیم آن و دقت در فیلمبرداری و مجسم نمودن روح شرقی و مناظر خوب و غیره و یک قسمت دیگر نیز دارد که تماشاچی‌ها با کف زدن‌های بسیار آن را استقبال کردند و آن ترقیات ایران در چند ساله اخیر است که این فیلم پس از نشان دادن شمه‌ای از وضع قدیم ترقیات مذکور را متذکر می‌گردد. … منت‌ها البته در فیلم‌های بعد بعضی قسمت‌ها از قبیل تناسب بازیگران با دل‌ها و اصلاح لهجه آن‌ها که فارسی عادی حرف بزنند و اصلاح طرز تکلم آن‌ها (که برای رفع این نواقص اگر عده‌ای را از طهران برده و تربیت کنند خیلی خوب است ) و دقت در آراستن بازیگران و گریم آن‌ها که قدری میرطبیعی به نظر می‌رسد و اصلاح قسمت موسیقی فیلم، اصلاح ژست‌ها و حرکات بعضی بازیگران کاملاً مراعات خواهد شد. (روزنامه ایران، شماره ۴۲۵۰، ۱ آذر ماه ۱۳۱۳). از روزی که من اولین فیلم ناطق فارسی را دست خالی و بدون هیچ کمک مالی و معنوی ایران در کشور بیگانه تهیه و به ایران آوردم نه فقط نمایندگان کمپانی‌های خارجی که مبتذل‌ترین فیلم‌های تجارتی را از بغداد و لبنان بطور دسته سوم به ایران می‌آوردند و ارز کشور را خارج می‌کردند با تمام قوا و به دستیاری مقاماتی که مسئول امور فیلم بودند برای زمین زدن اولین فیلم ناطق فارسی و فرار کردن من از ایران کمر بستند، … (فیلم و هنر، سال دوم، شماره ۱، فروردین ماه ۱۳۴۴).

در تهیه این فیلم با نبودن و مسائل و عدم سابقه فیلمبرداری فارسی زحمات زیاد متحمل شدم، ولی متأسفم بنویسم که جراید هند و اروپا از زحمات من بیشتر قدردانی کردند تا هموطنانم … در وطن خودم که آن فیلم را برای آن تهیه کرده بودم آشکار و پنهان کینه توزی و کارشکنیهائی شد که چون علتی برای آن نمی‌توانم پیدا کنم ناچارم فقط به حسادت حمل نمایم. (عبدالحسین سپنتا فیلم و زندگی، شماره ۴، به نقل از کتاب عبدالحسین سپنتا: زندگی و سینما “). و … کار سپنتا به راستی یک کار بیا د عا بود. روانی شیوه مکالمه او در خور ستایش است. … به طور کلی نفوذ روش‌های هندی در کار مرحوم سپنتا دیده می‌شود و این طبیعی است، چون او در هند کار می‌کرد. ما یک سناریوی دکوپاژ شده، از او دیدیم که نشان می‌داد مرحوم سپنتا تا چه حد در کار خود دقیق و موشکاف بود. او مو به مو عکس تمام صحنه‌های فیلم را کشیده بود (فرخ غفاری، مجله تماشا، سال اول، شماره پنجم، ۲ اردیبهشت ماه ۱۳۵۰).

… تأثیر اساسی مرد شیر ایرانی در فیلم “دختر لر” از جهات تکنیکی، کاربرد دوربین و مونتاژ تصویر قطعی و طبیعی است. ولی در مجموع، از جهت زیربنای اثر، چاشنی خاص ایرانی اشیاء موجود در صحنه، مکالمات، اشعار، آهنگ‌ها، یادگاری کندن جعفر روی درخت و گفتار – مثلاً آنجا که گلنار می‌گوید: “تهرون شهر قشنگیه، اما مردمش بدند! ” و … ) نمی‌تواند نشانی غیر از یک ایرانی داشته باشد. … می‌توان نتیجه‌گیری کرد که “دختر لر” اگرچه تحت عنوان ساخته اردشیر ایرانی ارائه شده، اما در واقع دو کارگردان داشته است، کارگردان فنی (ایرانی) و کارگردان هنری سپنتا ). (ساسان سپنتا، کتاب “عبدالحسین سپنتا: زندگی و سینما “، جمال امید، انتشارات فاریاب، تیر ماه ۱۳۶۳).