آیا خواب در بیداری ممکن است؟ می‌توانیم کاری کنیم که همزمان خواب و بیدار باشیم؟
ماساکو تاماکی
بسیاری از حیوانات نیاز به خواب دارند. حتی عروس دریایی بدون مغز هم وارد حالت‌های خواب‌مانند می‌شود که در آن عملکرد کمتری دارد و به غذا و حرکت واکنش کندتری نشان می‌دهد. اما همه تهدیدها و نیازهایی که جانوران با آن مواجه می‌شوند هنگام چرت زدن از بین نمی‌روند. به همین خاطر طیفی از پرندگان و پستانداران میزانی از خواب نامتقارن تجربه می‌کنند که در آن بخش‌هایی از مغزشان به خواب رفته و بخش‌های دیگر فعالتر هستند. این حتی در مورد انسان‌ها هم صدق می‌کند. خوب چطور عمل می‌کند؟
مغز همه مهره‌داران شامل دو نیمکره است: راست و چپ. فعالیت مغز معمولا بین هر دو نیمکره در طول خواب یکسان است. اما در حین خواب نامتقارن، یکی از نیم‌کره‌های مغز می‌تواند در خواب عمیق باشد در حالیکه نیمکره دیگر در خواب سبکتری باشد. و در نوع شدید آن که «خواب تک نیمکره» نام دارد یک نیمکره ممکن است کاملا بیدار باشد در حالیکه نیمکره دیگر در خواب عمیق است.
مثل دولفین‌های بینی بطری. تنفس آنها بطور آگاهانه کنترل می‌شود، آنها باید هر چند دقیقه برای هواگیری به سطح آمده و دوباره به زیر آب بروند. وقتی که یک بچه تازه متولد شده دارند باید هفته‌ها بدون توقف شنا کنند تا امنیت بچه دولفین را تضمین کنند. پس دولفین‌ها به صورت تک نیمکره می‌خوابند و فقط یک نیمکره در یک زمان خواب است. با این کار می‌توانند در حین چرت زدن شنا کنند و تنفس کنند.
دیگر پستانداران دریایی هم به خواب نامتقارن نیاز دارند. فک‌های پشمی ممکن است هفته‌ها بدون توقف در دریا مهاجرت کنند. آنها به خواب تک نیمکره فرو می‌روند و بصورت افقی شناور می‌شوند، سوراخ بینی خود را بالای سطح نگه می‌دارند و چشمی که به سمت بالاست را می‌بندند، و چشم رو به پایین را باز نگه می‌دارند. این کار آنها را نسبت به تهدیدات اعماق آب آگاه نگه می‌دارد.
مشقت‌های مشابهی پرندگان را به صورت بخشی بیدار نگه می‌دارد. اردک‌های وحشی گروهی می‌خوابند، اما لزوما تعدادی باید در لبه خارجی جمعیت باشند. آن اردک‌ها بیشتر اوقات در خواب تک نیمکره هستند، در حالی که چشم‌های رو به بیرون باز و نیمکره مغز مربوطه فعالتر است.
دیده شده برخی از پرندگان در وسط آسمان و در حین مهاجرت به خواب می‌روند. مرغ‌های دله برای عبور از اقیانوس بیش از ۱۰ روز بدون توقف پرواز می‌کنند، در حالی که یک یا هر دو نیمکره مغز در خواب است. آنها این کار را با مانورهای چندثانیه‌ای و با شناور شدن در جریان هوا انجام می‌دهند. اما این میزان خواب نسبت به زمانی که روی زمین هستند کمتر از ۸٪ است. یعنی مرغ‌های دله تحمل زیادی در مقابل بی خوابی دارند.
در حال حاضر مشخص نیست که آیا خواب نامتقارن همان مزایای خواب هر دو نیمکره دارد یا خیر و تفاوت آن بین گونه‌های مختلف هم مشخص نیست. در یک آزمایش، فک‌های پشمی بطور پیوسته هشیار نگه داشته شدند که آنها بر خواب نامتقارن تکیه کردند. اما برای بازیابی تمایل زیادی به خواب هر دو نیمکره از خود نشان دادند، که نشان می‌دهد خواب هر دو نیمکره برای تجدید قوا موثرتر است. از طرف دیگر، دولفین‌ها مشاهده شده که حداقل در طی پنج روز سطح بالایی از هشیاری را داشته‌اند. دولفین‌ها با تعویض نیمکره بیدار، چند ساعت را در هر نیمکره به خواب عمیق طی یک دوره ۲۴ ساعته سپری می‌کنند. شاید به همین خاطر خواب تک نیمکره به تنهایی پاسخگوی نیازهای آنها باشد.
خوب، اما انسان‌ها چطور؟ آیا وقتی جای خوابتان عوض می‌شود تا به حال با حال گیجی از خواب پریده‌اید؟ بخشی از مغز شما ممکن است فقط تا حدودی به خواب سپری کند. چندین دهه است دانشمندان دریافته‌اند که شرکت‌کنندگان در شب اول آزمایش درست نمی‌خوابند. در واقع معمولا داده‌های شب اول دور انداخته می‌شود. در سال ۲۰۱۶، دانشمندان کشف کردند که این «اثر شب اول» یک نمونه بسیار ظریف از خواب نامتقارن در انسانهاست. دانشمندان دیدند که در طول شب اول شرکت‌کنندگان در نیکره راست خواب عمیق‌تر و در نیمکره چپ خواب سبکتری تجربه می‌کنند. با قرار گرفتن در معرض اصوات بصورت نامنظم، نیمکره خوابیده چپ چابکی بیشتری از خود نشان می‌دهد. همچنین شرکت‌کنندگان بیدار می‌شدند و به اصوات نامنظم در طول شب اول سریعتر واکنش نشان می‌دادند نسبت به زمانی که در شب‌های بعدی با هر دو نیمکره در خواب عمیق بودند. این نشان می‌دهد که مثل دیگر حیوانات، انسان‌ها برای احتیاط از خواب نامتقارن بهره می‌برند، خصوصا در محیط‌های ناآشنا.
بنابراین با اینکه اتاق‌تان در هتل مطمئنا نمی‌خواهد شما را بخورد و اگر به حرکت ادامه ندهید قرار نیست بمیرید، اما مغز شما، شما را آگاه نگاه می‌دارد. محض احتیاط.
