جان دالتون – بیوگرافی و دستاوردهای علمی او
پیش از دانشمندشدن، جان دالتون مدیر یک مدرسه بود. مدیری که فقط 12 سال داشت. اما با این سن کم از استعداد، لیاقت و هوش زیادی برخورداربود.
قرنهای متمادی دانشمندان بسیاری روی ذرات بنیادی ماده مطالعه کردند و نظریههای گوناگونی ابرازداشتند. یونانیان باستان، عنصرگیتی را تنها چهارچیز میدانستند: خاک، باد، آتش و آب. ارسطو، فیلسوف نامدار یونانی کوشید تا تمام اجرام گیتی را روی این چهارعنصر استوار کند. دموکرتیوس (Democrotus) دانشمند و ریاضیدان یونانی معتقدبود که کوچکترین اندازهٔ ذرهٔ هرجسم دارای حدی است. ذرههایی که او دربارهشان صحبت میکرد آنهایی بودند که تا آخرین حدکوچک شدهبودند و دیگر امکانی برای شکافتن و خردکردن و کوچککردن آنها وجودنداشت. دموکرتیوس، کوچکترین ذرهٔ هرجسم را اتم نامید، که در زبان یونانی به معنی شکافناپذیراست.
اما پرسشی که در اینجا پیش میآید این است که اگر اتم از زمانهای قدیم خیلی پیش شناخته شدهاست پس چرا ماجان دالتون را کاشف اتم میشناسیم؟ در حقیقت، از زمان دالتون بود که علم شیمی روبه تکامل نهاد و دالتون بودکه نظریهٔ اتمی ماده را پایهریزی کرد.
جان دالتون، درششم سپتامیر سال 1766 در دهکدهٔ ایگل سفیلدانگلستان به دنیا آمد. پدرش بافنده بود و خانوادهٔ فقیرآنها را پنج نفر تشکیل میداد. در کودکی وارد مدرسهٔ کواکرها شد و دروس مذهبی، ریاضی و علوم را فراگرفت. سپس به تکمیل زبانانگلیسی پرداخت و دیری نگذشت که نبوغ او در رشتهٔ ریاضی در سراسر ناحیه پیچید. بزرگان و ریشسفیدان دهکده به او اجازه دادند تا مدرسهای دردهکده تأسیس کند. شاگردان مدرسه از او بزرگتربودند و دالتون که مدیرمدرسه بود فقط 12 سال داشت.
در این موقع، دالتون به علم هواشناسی روآورد وعلاقهٔ زیادی از خود نشان داد. او دستگاههای هواشناسی زیادی ساخت و با آنها آزمایشهای گوناگونی انجامداد. این کار را تاآخرین روزهای زندگیاش دنبال کرد و پس از مرگش مجموعهٔ 200000 صفحهای تحقیقات او درزمینهٔ هواشناسی به جا ماند.
جان دالتون، در اوقات بیکاری به پدرش د رمزرعه کمک میکرد. او با زبانهای لاتین و یونانی آشنایی شده بود، ومیتوانست آثار ریاضیدانهای گذشته را مطالعه کند.
دالتون، در 14 سالگی مدرسه را رهاکرد ونزد برادرش جاناتان، که در دهکدهٔ کندال میزیست، رفت مدت 12 سال به مطالعه و تحقیق ریاضیات مشغول بود. اما در کنار این کار دست از مطالعهٔ هواشناسی نکشید. در طی مدت اقامتش درکندال، روزی تصمیم گرفت که در مجلس دانشمندان سخنرانی ایرادکند. اما به علت کمی سن و صدای نارسا، موفقیت چندانی کسب نکرد.
در سال 1793، به عنوان معلم در کالج منچستر انگلستان مشغول به کارشد. در آنجا دروس ریاضی وعلوم تدریس میکرد. اما از کارش چندان راضی نبود، زیرا وقت کافی برای دنبال کردن مطالعاتش نداشت. زمانی که در کندال به سرمیبرد مورد توجه جان گوگ، دانشمندمعروف، قرارگرفت، گوگ شخص عجیب و خارقالعادهای بود. با اینکه از زمان تولد کوربود، خصوصیات شگرفی داشت که اطرافیان را به حیرت میانداخت. او به چند زبان زندهٔ دنیا آشنایی کامل داشت. گاهی گیاهانی را که در مسافت 30 کیلومتری میروئیدند پیش او میآوردند و او با بوئیدن آنها به نوع گیاه پی میبرد. گوگ، هواشناس بزرگی بود و بیشتر نوشتههایش برای جان دالتون ارزنده و سودمندبود.
دالتون با کمک و تشویق جان گوگ، مشاهدات و تجربیاتش را در زمینهٔ هواشناسی چاپ و منتشرکرد. انتشار این اثر، توجه دانشمندان با به خود جلب کرد. از سوی انجمن فلسفی و ادبی منچستر از او دعوت به عمل آمد و به عضویت این انجمن پذیرفتهشد. دالتون، با انجمن همکاری صمیمانهای داشت و بقیهٔ عمرش را درخدمت به آن گذراند و در طی 40 سال کار و فعالیت متجاوز از یکصد مقالهٔ علمی به چاپ رساند. او همیشه در سخنرانیهای علمیاش در انجمن، میگفت: «علت اینکه من بیشتر از دیگران در کارها موفق میشوم این است که همواره به هدف و کارخود علاقه دارم و هیچگاه پشتکارم را از دست نمیدهم.» این گفتهای بودکه صدسال بعد، توماس ادیسون، مخترع برق به آن اعتقاد پیداکرد. او میگفت: «نبوغ، یک درصد الهام و نودونه درصد تلاش است.»
دالتون دانشگاه منچستر راترک کرد و وقت خود را وقف مطالعات و تحقیقات علمی کرد. در اواخر وضع مالی خوبی نداشت و با اندک اندوختهای که از راه تدریس به دست آوردهبود زندگی سختی را میگذراند. ساعتهای فراغت را به مطالعهٔ علم هواشناسی اختصاص میداد. به جرأت میتوان گفت که مشاهدات و تحقیقات گستردهٔ دالتون دربارهٔ هواشناسی سرانجام به کشف نظریهٔ اتمی ماده منجرگردید. رابرت بویل، شیمیدان مشهور ایرلندی، که یک قرن و نیم پیش از دالتون میزیست، دربارهٔ این مسأله و به طور کلی خواص گازها مطالعات جالبی انجام دادهبود. سالها بعد، هنری کوندیش، لاووازیه و پریستلی، همه به این نتیجه رسیدند که هواترکیبی از اکسیژن، ازت، گازکربنیک و بخارآب است.
نظریهٔ اتمی دالتون که نتیجهٔ سالها کار و تجربه اوست شامل قسمتهای زیراست:
- تمام عناصر از ذرات ریزی به نام اتم درست شدهاند که غیرقابل شکافتن و شکستن است (این نظریه مربوط به زمان دالتون است و امروزه دانشمندان موفق به شکستن اتم شدهاند)
- اتمهای عناصر مختلف دارای خواص مختلفاند، اما اتمهای عناصر مشابه مانند یکدیگرند.
- تمام ساختمان اتمی عناصر وارد فعل و انفعال شیمیایی میشود.
- اتمها غیرقابل تغییرهستند چون به صورت دیگر وارد ترکیبات شیمیایی میشوند.
- اتمها نه به وجود میآیند و نه از بین میروند.
نظریهٔ دالتون بی هیچگونه انتقاد و اظهارنظری مورد تأیید دانشمندان قرارگرفت. دولت فرانسه، او را با استادی آکادمی علوم فرانسه منصوب کرد. در سال 1826، به دریافت بهترین درجهٔ علمی از انجمن سلطنتی لندن نائل آمد. او هنگام بازدید از لندن گفت: «لندن شهری است زیبا و شگفتانگیز با مردمان ثروتمندی که در وهلهٔ اول جلب نظر میکند، ونیز شهری است نامطبوع و ناسازگار برای کسی که بخواهد درآن زندگی کند، مخصوصاً اینکه اگر آدمی متفکر و اهل مطالعه باشد.»
دالتون هرگزازدواج نکرد اما با جنس لطیف میانهٔ خوبی داشت. هنگام دیدار از لندن در سال 1809، به برادرش نوشت: «من در اینجا هرروز زنان زیبایی را درخیابان میبینم و بیشتر به زیبایی صورتشان توجه دارم نه لباس و ظاهرشان. بعضی از آنها با لباسهای تنگ و چسبانی که برتن کردهاند در نظر شبیه بشکهاند، و بعضی دیگر لباس خود را مانند پتویی به دورشان میپیچند. اما از نظر من هیچ فرقی ندارند، چون من زنانی را دوست دارم که در نظر اول از آنان خوشم بیاید، خواه لباس پوشیدهباشند و خواه لخت و عریان باشند»
نظریهٔ اتمی دالتون، بردقت ریاضی و اهمیت علم شیمی افزود و علوم فیزیک وشیمی را به هم نزدیکتر کرد. همچنین به کمک فرضیه اتمی دالتون ثابت شد که ذرات ماده دارای جاذبهٔ الکتریکی اند. از این خاصیت، بمب اتمی ساختهشد و با انرژی عظیمش جهان علم را به لرزه افکند.
جان دالتون، در سال 1844 از دنیا رفت. به پاس خدمات بزرگ و ارزندهاش به دنیای علم، چهلهزارنفر از مردم مختلف جهان از برابر تابوتش رژه رفتند. نام او مانند نام دیگر پیشگامان علم همیشه در تاریخ میدرخشد.