تاج محل: بنای زیبایی که عشق انگیزه ساخت آن بود
سال ۱۶۳۱ در برهانپور است و ممتاز محل، همسر محبوب شاه جهان، امپراتور مغول، چهاردهمین فرزندش را به دنیا می‌آورد. یک دختر سالم به دنیا می‌آورد، اما با کمی مشکل. شاه جهان با عجله به سمت ممتاز می‌رود، اما نمی‌تواند او را نجات دهد. امپراتور با هق‌هق غیرقابل کنترل تصمیم می‌گیرد مقبره‌ای بسازد که شایسته ملکه‌اش باشد: یک کپی زمینی از بهشت برای تجسم عشق بی‌نظیر آن‌ها و نمایش قدرت امپراتوری مغول برای همیشه.
ساخت تاج محل تقریباً هفت ماه بعد آغاز شد. معماران سلطنتی تلاش کردند تا تصور شاه جهان را در مکانی زنده کنند که او در شهر شلوغِ امپراتوری، آگرا، انتخاب کرده بود. حاشیه رودخانه جَمُنا (یامونا) از قبل مملو از اقامتگاه‌ها، باغ‌ها و مقبره‌های نفیس بود. اما پس از تکمیل ساخت، تاج محل باشکوه‌ترین سازه از همه خواهد بود. این طرح‌ها علاوه بر مقبره ممتاز، شامل باغ، مسجد، بازار و چند کاروانسرا برای اسکان بازرگانان و دیپلمات‌های بازدیدکننده بود. این مجموعه با هم و به طور یکپارچه سبک‌های ایرانی، اسلامی، هندی و اروپایی را در هم می‌آمیزد و تاج محل را به عنوان نقطه اوجی از دستاوردهای معماری مغول معرفی می‌کند.
کل ترکیب بر روی یک شبکه هندسی قرار گرفت که دارای تقارن دوطرفه با برنامه‌ریزی دقیق است. معماران برای ایجاد فضایی از تعادل و هماهنگی، مجموعه را به دو حوزه تقسیم کردند که نمایانگر حوزه معنوی و زمینی است. اعظم این بنا از آجر و ماسه‌سنگ قرمز، به همراه ریزه‌کاری‌های مرمر سفید ساخته شد. این روش یک طرح رایج در معماری مغول بود که از سنت‌های هند باستان الهام گرفته و رنگ سفید را جلوه‌گر خلوص معنوی و قرمز را جنگجویان و سلطنت می‌دانست. اما مقبره مرکزی بیشتر از سنت اسلامی الهام گرفته است. این سازه که با چهار مناره احاطه شده بود، به طور کامل از سنگ مرمر سفید از معادن بیش از ۴۰۰ کیلومتر دورتر پوشیده شده بود. گنبد اصلی آن بر فراز افق قرار داشت و کسانی که در تالار بودند، پژواک ماورایی را تجربه می‌کردند که تقریباً ۳۰ ثانیه طول می‌کشید. صنعتگران با تکمیل تکنیک سنگ‌کاری ایتالیایی، پرچین‌کاری (پیِترا دورا)، از انواع سنگ‌های نیمه‌قیمتی برای ایجاد طرح‌های پیچیده گل استفاده کردند که نمایانگر باغ‌های ابدی بهشت بودند. خوش‌نویسان دیوارها را با کتیبه‌های قرآنی پوشانده بودند. و چون تصویر اسلامی بهشت دارای هشت دروازه است، اتاق‌های مقبره به صورت هشت ضلعی طراحی شده‌اند.
باغ مقابل مقبره به سبک ایرانی به چهار قسمت تقسیم شده بود، اما پوشش گیاهی آن منعکس‌کننده‌ی میراث عشایری مغولان آسیای مرکزی بود. گل‌ها و درختان با دقت انتخاب شدند تا رنگ و بویی شیرین به مکان داده و میوه‌های تازه در بازار به فروش برسند. ماسون‌ها گذرگاه‌های متقاطع، استخرها و کانال‌های آب را ساختند تا از میان فضای انبوه سرسبز عبور کنند. حتی قبل از اتمام ساخت آن، شاه جهان از تاج برای میزبانیِ مراسم سالگرد مرگ ممتاز استفاده کرد و پیوستن او به خدا را جشن گرفت. درست در آن سوی رودخانه، شاه جهان باغ وسیع دیگری با حوض مرکزی ساخت که تصویر آرامگاه را کاملاً منعکس می‌کرد.
ساخت این مجموعه پیچیده ۱۲ سال به طول انجامید و هزاران استادکار و صنعتگر ماهر، از سنگ‌تراشان و آجرکار تا استادانِ پرچین‌کار و خوشنویسی را به کار گرفت. پس از تکمیل تاج در سال ۱۶۴۳، شاه جهان برخی از این صنعتگران را برای تعمیرات معمولی نگه داشت و قاریان، سرایداران و سایر کارکنان را برای نگهداری از مجموعه استخدام کرد. او با ایجاد یک موقوفه هنگفت برای تاج به این کارگران دستمزد داد – سیستمی که تا اوایل قرن نوزدهم پابرجا بود. بنای عظیم یادبود شاه جهان از زمان تکمیل، مسافرانی را از سراسر جهان به خود جذب کرده است. و هر بار که کسی از بازدید مقبره شگفت زده می‌شود، هدف امپراتور دوباره محقق می‌شود.
متأسفانه شاه جهان پس از ۱۵ سال ریاست بر بنای یادبود ممتاز بیمار شد و جنگ جانشینی بین پسرانش در گرفت. در حالی که شاه جهان سرانجام بهبود یافت، پسرش اورنگ‌زیب قبلاً به عنوان امپراتور جدید برتخت نشسته بود. شاه جهان در هشت سال آخر عمرش در حصر خانگی در قلعه آگرا زندگی می‌کرد، جایی که می‌توانست تاج را در دوردست ببیند. هنگامی که او در سال ۱۶۶۶ درگذشت، او را در کنار ممتاز دفن کردند، قبرش تقارن مجموعه را شکست تا همسرش بتواند برای همیشه در مرکز تاج بماند.