نکروز (Necrosis) یعنی چه؟

ریشه لغوی
واژه نکروز از ریشه یونانی “نکروس” (Necros) به معنای مرده یا مرگ گرفته شده است. این واژه در پزشکی به مرگ سلولی غیرقابل برگشت در بافتها اشاره دارد که ناشی از آسیبهای شدید و شرایط نامساعد است. نکروز یکی از پدیدههای پاتولوژیکی است که به دلیل کمبود اکسیژن، عفونت، یا آسیبهای فیزیکی در سلولها ایجاد میشود.
توضیح نکروز
نکروز به فرآیند مرگ غیرطبیعی سلولها و بافتها در بدن اشاره دارد که به علت آسیبهای شدید و نارسایی در رساندن اکسیژن و مواد مغذی رخ میدهد. این وضعیت به عنوان مرگ سلولی غیرقابل برگشت شناخته میشود و اغلب با تورم، از بین رفتن غشای سلولی و نشت مواد درون سلولی به خارج از سلول همراه است. نکروز میتواند بر اثر عفونت، ایسکمی (کاهش جریان خون)، آسیبهای شیمیایی یا فیزیکی و حتی مسمومیت ایجاد شود و معمولاً با التهاب و آسیبهای بیشتر در بافت همراه است.
انواع نکروز
نکروز به چندین نوع تقسیم میشود که هرکدام ویژگیهای خاص خود را دارند. از جمله رایجترین انواع نکروز میتوان به نکروز انعقادی (Coagulative Necrosis)، نکروز مایع (Liquefactive Necrosis)، نکروز چربی (Fat Necrosis) و نکروز فیبرینوئید (Fibrinoid Necrosis) اشاره کرد. نکروز انعقادی در اندامهایی مانند قلب و کلیهها رخ میدهد و با حفظ ساختار کلی سلولی همراه است، در حالی که نکروز مایع معمولاً در مغز و به شکل تخریب کامل بافت مشاهده میشود. هر یک از این انواع نکروز میتواند بر اساس محل و علت ایجاد آن درمانها و پیامدهای مختلفی داشته باشد.
علل ایجاد نکروز
نکروز ممکن است به دلایل مختلفی از جمله کاهش یا قطع جریان خون، عفونتهای باکتریایی و ویروسی، قرار گرفتن در معرض سموم و مواد شیمیایی مضر و حتی آسیبهای فیزیکی شدید ایجاد شود. ایسکمی، که باعث کاهش اکسیژنرسانی به بافتها میشود، یکی از عوامل اصلی نکروز در عضلات و اندامهاست. همچنین، عفونتهایی مانند سل میتوانند باعث نکروز شدید بافتی شوند. تشخیص علت اصلی نکروز در تصمیمگیری برای درمان مؤثر و پیشگیری از پیشرفت آسیبها نقش مهمی دارد.
علائم و نشانههای نکروز
علائم نکروز بسته به نوع و محل آن متفاوت است، اما معمولاً شامل تورم، تغییر رنگ بافت، درد و حتی بوی بد در موارد نکروزهای عفونی است. در نکروزهای داخلی ممکن است علائم بالینی خاصی مانند درد شدید و کاهش عملکرد عضو درگیر دیده شود. در پوست و بافتهای خارجی، نکروز میتواند به زخمهای باز و تغییرات ظاهری شدید منجر شود. شناسایی علائم نکروز به موقع میتواند به جلوگیری از پیشرفت آن و بهبود درمان کمک کند.
روشهای تشخیص نکروز
تشخیص نکروز از طریق معاینات بالینی، تصویربرداری و گاهی نمونهبرداری (Biopsy) انجام میشود. روشهای تصویربرداری مانند سیتیاسکن (CT Scan) و امآرآی (MRI) به پزشکان کمک میکنند تا نواحی آسیبدیده و میزان گسترش نکروز را شناسایی کنند. همچنین، بررسی بافتهای آسیبدیده از طریق نمونهبرداری به پزشکان اجازه میدهد تا نوع نکروز و علت آن را تشخیص دهند. تشخیص زودهنگام و دقیق نکروز برای ارائه درمان مناسب و کاهش آسیبهای بیشتر ضروری است.
درمان نکروز
درمان نکروز بسته به نوع و شدت آن متفاوت است و ممکن است شامل روشهایی چون دبریدمان (Debridement)، جراحی، داروهای آنتیبیوتیک و حتی جراحیهای ترمیمی باشد. دبریدمان به حذف بافتهای مرده و جلوگیری از گسترش عفونت کمک میکند. در موارد شدیدتر، جراحی ممکن است برای برداشتن بخشهای آسیبدیده و جلوگیری از گسترش نکروز به بافتهای سالم انجام شود. همچنین، داروهای آنتیبیوتیک برای مقابله با عفونتهای باکتریایی مرتبط با نکروز تجویز میشوند.
پیشگیری از نکروز
پیشگیری از نکروز با کاهش عوامل خطرزا و حفظ سلامت عمومی بدن امکانپذیر است. رعایت بهداشت، درمان عفونتهای مزمن، کنترل بیماریهای زمینهای مانند دیابت و استفاده از تجهیزات محافظتی میتواند خطر بروز نکروز را کاهش دهد. همچنین، اجتناب از مصرف الکل و دخانیات و داشتن رژیم غذایی مناسب به بهبود جریان خون و پیشگیری از ایسکمی کمک میکند. انجام معاینات منظم و تشخیص به موقع مشکلات میتواند از بروز نکروز جلوگیری کند.
عوارض و پیامدهای نکروز
نکروز میتواند منجر به عوارض جدی مانند از دست دادن عملکرد عضو، عفونتهای گسترده و حتی مسمومیت خونی شود. در موارد شدید، نکروز میتواند به گسترش عفونت و آسیبهای بافتی منجر شود و نیاز به قطع عضو را ایجاد کند. همچنین، نکروز در بافتهای حیاتی مانند قلب یا مغز میتواند به عوارض جبرانناپذیری منجر شود. درمان به موقع و جبران آسیبها میتواند از بروز این عوارض جلوگیری کرده و بهبودی بیمار را تسهیل کند.
تاثیرات روانی و اجتماعی نکروز بر بیماران
تجربه نکروز، بهویژه در مواردی که به جراحیهای گسترده یا قطع عضو منجر شود، میتواند تأثیرات روانی و اجتماعی عمیقی بر بیماران داشته باشد. بیماران ممکن است با افسردگی، اضطراب و نگرانی درباره آینده و کیفیت زندگی خود مواجه شوند. حمایت روانی و اجتماعی، مشاوره و توانبخشی به بیماران کمک میکند تا با شرایط جدید سازگار شده و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند.
این نوشتهها را هم بخوانید