کشف DNA طاعون سیاه در مومیایی مصری ۳۳۰۰ ساله

قدیمیترین شواهد از طاعون در خارج از اوراسیا
در کشفی شگفتانگیز، پژوهشگران موفق به شناسایی DNA مربوط به باکتری یرسینیا پستیس (Yersinia Pestis)، عامل بیماری طاعون سیاه (Black Death)، در مومیایی ۳۳۰۰ سالهای شدند که قدمتش به دوران مصر باستان بازمیگردد. این مومیایی متعلق به یک مرد است که شواهد نشان میدهد او در زمان مرگ به مرحله پیشرفته این بیماری مبتلا بوده است.
این یافته نهتنها تاریخچه شیوع طاعون را فراتر از اوراسیا گسترش میدهد، بلکه نشاندهنده وجود این بیماری در شمال آفریقا در دوران عصر برنز است. پیش از این، شواهد ژنتیکی طاعون سیاه تنها از بقایای اروپایی و آسیایی به دست آمده بود، از جمله نمونههایی از اسکلتهای ۵۰۰۰ ساله در روسیه. اما این کشف جدید در مصر باستان، دریچه تازهای به گذشته دور این بیماری گشوده است.
باکتری یرسینیا پستیس و تاریخچه مرگبار آن
طاعون سیاه، که به واسطه این باکتری ایجاد میشود، یکی از مخوفترین بیماریهای تاریخ بشری است. اوج همهگیری آن در قرن چهاردهم میلادی در اروپا باعث مرگ میلیونها نفر شد، اما شواهد جدید نشان میدهد که این بیماری مدتها پیش از آن در حال گردش بوده است.
این مومیایی، که در موزه مصری تورین ایتالیا نگهداری میشود، حاوی DNA یرسینیا پستیس در بافتهای استخوانی و محتویات روده است. وجود این باکتری در چنین نواحی از بدن نشان میدهد که فرد به مرحلهای پیشرفته از بیماری مبتلا بوده است که نهایتاً منجر به مرگ او شده است.
طاعون پیش از تاریخ ثبتشده در مصر باستان
این کشف، بهطور مستقیم با شواهد تاریخی و متون پزشکی مصر باستان نیز مرتبط است. یکی از مهمترین این متون، پاپیروس ابِرس (Ebers Papyrus)، یکی از قدیمیترین متون پزشکی جهان با قدمت ۳۵۰۰ سال است. در این سند، بیماریای توصیف شده که با علائمی شبیه به طاعون، از جمله «بوبا» (تورم چرکی)، همراه بوده است. این توصیفها بهوضوح با ویژگیهای طاعون سیاه مطابقت دارند.
علاوه بر این، بیش از دو دهه پیش، در حفاریهای دهکدهای باستانی در «آمارنا»، جایی که کارگران ساخت مقبره توتعنخآمون زندگی میکردند، ککهایی کشف شدند که احتمالاً ناقل باکتری یرسینیا پستیس بودهاند. این شواهد نشان میدهند که این بیماری ممکن است از طریق ککهایی که روی موشهای رود نیل سوار بودند، به انسان منتقل شده باشد.
نقش ککها و موشها در گسترش طاعون
یکی از مهمترین فرضیههای مطرحشده درباره شیوع طاعون در مصر باستان، نقش ککها و موشها در انتقال این بیماری است. ککها، که ناقلان اصلی باکتری یرسینیا پستیس هستند، احتمالاً از طریق موشهای رود نیل به انسانها منتقل شدند. این موشها ممکن است حامل اولیه این بیماری در مصر بوده باشند و بعدها از طریق موشهای سیاه که روی کشتیهای باستانی حملونقل میشدند، بیماری به سایر نقاط جهان گسترش یافته باشد.
با کشف DNA یرسینیا پستیس در این مومیایی، این نظریه اکنون شواهد قویتری پیدا کرده است. همچنین، احتمال میرود که بیماری طاعون، از دوران مصر باستان، چندین بار به شکل همهگیریهای کوچکتر در مناطق مختلف شیوع پیدا کرده باشد.
DNA مومیایی: سندی محکم در اثبات حضور طاعون
پژوهشگران این یافته را در یک کنفرانس علمی مربوط به انجمن پالیوپاتولوژی اروپا ارائه کردند. آنها توضیح دادند که این اولین شواهد مولکولی از حضور طاعون در مصر باستان است که خارج از اوراسیا کشف شده است. این یافته نهتنها نشان میدهد که طاعون در آن زمان وجود داشته، بلکه احتمال میدهد که این بیماری در مقیاس بزرگتری در مصر شیوع یافته باشد.
اما هنوز سوالاتی درباره میزان شیوع و تأثیر طاعون در مصر باستان وجود دارد که نیازمند پژوهشهای بیشتری است. با این حال، کشف DNA این باکتری در مومیایی ۳۳۰۰ ساله، بهعنوان یکی از مستندترین شواهد از وجود طاعون در دوران باستان شناخته میشود.
ارتباط این کشف با تاریخ بیماریهای همهگیر
این کشف اهمیت زیادی در درک تاریخ بیماریهای همهگیر دارد. طاعون سیاه، که به دلیل شدت و گستردگی آن در قرونوسطی شناخته میشود، نشان داده است که تاریخچهای بسیار طولانیتر از آنچه قبلاً تصور میشد، دارد. این بیماری مرگبار، قرنها پیش از دورهای که برای آن مشهور است، در حال گسترش بوده و حتی تمدنهای بزرگ مانند مصر باستان را نیز تحت تأثیر قرار داده است.
پژوهشگران با کشف DNA یرسینیا پستیس در مومیایی ۳۳۰۰ ساله، شواهدی قطعی از حضور طاعون سیاه در مصر باستان ارائه دادند. این کشف بهعنوان یکی از مستندترین شواهد از تعامل انسانهای باستان با بیماریهای همهگیر شناخته میشود و نشاندهنده تاریخچه طولانی و پیچیده این بیماری مرگبار است.
این نوشتهها را هم بخوانید