رسانههای اجتماعی و اطلاعات پزشکی نادرست: تهدیدی پنهان برای سلامت عمومی

دنیای دیجیتال، مطب پزشک یا میدان مین؟
در عصر دیجیتال، جایی که اطلاعات با سرعت نور در دسترس قرار میگیرند، رسانههای اجتماعی مانند تیکتاک، اینستاگرام و توییتر به یکی از اصلیترین منابع مشاورههای سلامت و پزشکی تبدیل شدهاند. اما این آسانی دسترسی به اطلاعات، همیشه به معنای صحت آنها نیست.
برای بسیاری از افراد، بهویژه جوانانی که ساعات زیادی را در فضای مجازی میگذرانند، کلیک روی یک ویدیو درباره راهکارهای معجزهآسا برای کاهش وزن، درمانهای خانگی برای عفونتها یا مکملهای همهکاره وسوسهانگیز است. جذابیت ویدیوهای کوتاه، گرافیکهای چشمگیر و ادبیات ساده و خودمانی باعث میشود کاربران به سرعت به توصیهها اعتماد کنند—حتی بدون لحظهای شک درباره صحت آنها.
اما پشت پرده این جذابیتها، خطراتی جدی کمین کردهاند. تحقیقات نشان دادهاند که درصد بالایی از اطلاعات پزشکی منتشرشده در این پلتفرمها نادرست یا گمراهکننده هستند. این اشتباهات نهتنها باعث اتلاف وقت و هزینه میشوند، بلکه گاهی سلامت جسم و روان افراد را به خطر میاندازند.
در این مقاله، نگاهی دقیقتر به چگونگی انتشار اطلاعات نادرست پزشکی در شبکههای اجتماعی، تأثیر آن بر سلامت عمومی و راههای مقابله با این تهدید پنهان خواهیم داشت.
انتشار اطلاعات نادرست پزشکی در شبکههای اجتماعی؛ آمارهایی که هشدار میدهند
طبق پژوهشهای جدید، حدود ۴۵ درصد از اطلاعات پزشکی در تیکتاک نادرست یا گمراهکننده هستند. این رقم در حوزههایی مانند طب جایگزین (Alternative Medicine) به ۶۷ درصد میرسد. اطلاعاتی مانند قرار دادن پیاز در جوراب برای درمان سرماخوردگی یا گذاشتن سیر در بینی برای باز کردن سینوسها نمونههایی از این ادعاهای بیپایه و اساس هستند.
این مشکل محدود به تیکتاک نیست. در اینستاگرام، تصاویر زیبا و سبک زندگی جذاب بلاگرها و اینفلوئنسرها، روشهایی مانند «سمزدایی با آب کرفس» یا «روزهداری خشک برای پاکسازی بدن» را تبلیغ میکنند. در توییتر نیز، اظهارات افراد بدون تخصص، مانند تئوریهای توطئه درباره واکسنها، بهسرعت به ترند تبدیل میشوند و هزاران بار بازنشر میشوند.
تحقیق دیگری نشان داده که ۳۷ درصد از ویدیوهای مرتبط با سلامت روان و ۳۹ درصد از توصیههای مربوط به بیماریهای مزمن در این پلتفرمها اطلاعات نادرست دارند. این آمار نشان میدهد که حتی موضوعات حساس مانند سلامت روان یا بیماریهای طولانیمدت نیز از خطر اطلاعات غلط مصون نیستند.
مثالهایی از توصیههای غلط و خطرناک در شبکههای اجتماعی
برای درک بهتر این مشکل، به برخی از رایجترین توصیههای نادرست منتشرشده در شبکههای اجتماعی اشاره میکنیم:
۱. درمانهای خانگی برای عفونتها و زخمها:
ویدیوهایی ادعا میکنند که میتوان عفونتهای پوستی را با مالیدن عسل یا روغن نارگیل بهبود داد. درحالیکه این روشها ممکن است خواص ضدالتهابی خفیفی داشته باشند، در بسیاری از موارد نیاز به آنتیبیوتیکهای تجویزی دارند. پیروی کورکورانه از این توصیهها میتواند منجر به بدتر شدن عفونت شود.
۲. مکملهای همهکاره و رژیمهای معجزهآسا:
برخی از اینفلوئنسرها با تبلیغ مکملهایی که ادعا میکنند سیستم ایمنی را تقویت یا بیماریهای مزمن را درمان میکنند، بدون تأیید علمی، سلامت مصرفکنندگان را به خطر میاندازند. این تبلیغات اغلب با استفاده از اصطلاحات پیچیده علمی، اما بدون پشتوانه پژوهشی، مردم را فریب میدهند.
۳. ترس از واکسنها و روشهای پیشگیرانه:
در توییتر و تیکتاک، ادعاهایی مطرح میشود که واکسنها باعث ناباروری یا تغییرات ژنتیکی میشوند. این اطلاعات نادرست در دوران پاندمی کرونا شدت بیشتری پیدا کرد و باعث شد بسیاری از افراد از واکسیناسیون خودداری کنند.
چرا اطلاعات نادرست در شبکههای اجتماعی اینقدر جذاب است؟
اطلاعات غلط در رسانههای اجتماعی به دلایل متعددی جذابیت دارند:
۱. سادگی و سرعت:
ویدیوهای کوتاه و مطالب خلاصهشده بهسرعت قابلدرک هستند و احساس پاسخ فوری به مشکلات پیچیده را ایجاد میکنند.
۲. احساس نزدیکی و اعتماد:
اینفلوئنسرها بهگونهای با مخاطبان خود صحبت میکنند که گویی دوستان صمیمی آنها هستند. این ارتباط صمیمی باعث میشود مخاطب بهراحتی به توصیهها اعتماد کند.
۳. جذابیت بصری:
تصاویر زیبا، موسیقی جذاب و روایتهای احساسی مخاطب را درگیر میکند و فضای انتقادی را از بین میبرد.
اما ما پزشکان و کادر درمانی داریم که در شبکههای اجتماعی هستند. چرا آنها کارا نیستند یا دیده نمیشوند؟
یکی از مشکلات این است که آنها آنقدر در چرحه کار و تنگناهای اقتصادی گرفتار هستند که انرژیای برای حضور در شبکههای اجتماعی به صورت موثر ندارند.
مشکل بعدی این است که آنها ادبیات گفتگو با نسل جدید را نمیدانند و نمیدانند چطور مطالب پزشکی را به زبان ساده بیان کنند و در عین حال این نوشتار یا ویدپوهای آنها، سادگی در کنار اعتبار داشته باشند.
مشکل بعدی این است که آنها در مقام تقابل با پراکندهکنندههای شبهعلم یا کسانی که سود مالی هنگفت از محل مثلا پکیجهای پاکسازی بدن یا کبد چرب دارندِ برمیآیند و معمولا این تقابل باعث سودی برای رهگذران در شبکههای اجتماعی نمیشود.
بهتر این است که هر چند وقت یک بار، یک مطلب پزشکی را بدون اشاره مستقیم به حسابهای کاربری دیگر به زبان ساده توضیح بدهند.
البته این را هم در نظر بگیرید که به سبب تحولات اجتماعی اقتصادی، مردم اغلب نگاه منفی به پزشکان پیدا کردهاند و به خصوص وقتی اندکی سنگین صحبت کنند، مردم سعی میکنند نکتهای ظریف برای میم کردن پزشکان پیدا کنند و به زبان ساده آنها را از کردهشان پشیمان میکنند. برخی از پزشکان هم کلا تصمیم گرفتهاند که به فکر زندگی خود باشند و آرمانی را دنبال نکنند و همینکه خودشان و خانوادهشان را نجات بدهند، به نظرشان کار ناممکنی را ممکن کردهاند.
پیامدهای پیروی از توصیههای نادرست پزشکی
اعتماد بیجا به توصیههای پزشکی منتشرشده در شبکههای اجتماعی میتواند پیامدهای خطرناکی داشته باشد:
- به تعویق انداختن درمانهای علمی و مؤثر.
- مصرف داروها یا مکملهای بیاثر یا خطرناک.
- ایجاد ترس یا اضطراب بیمورد درباره روشهای درمانی معتبر.
- اتلاف پول برای محصولات تبلیغشده توسط اینفلوئنسرها.
چگونه در برابر اطلاعات پزشکی نادرست مقاومت کنیم؟
۱. بررسی منابع اطلاعاتی:
همیشه قبل از پیروی از توصیهها، اطلاعات را با منابع علمی مانند سازمان بهداشت جهانی یا مراکز معتبر پزشکی تطبیق دهید.
۲. اعتماد به تخصص واقعی:
افرادی که در رسانههای اجتماعی ادعای تخصص پزشکی میکنند، لزوماً پزشک یا متخصص نیستند. بررسی مدارک تحصیلی و مجوزهای حرفهای آنها ضروری است.
۳. تردید نسبت به نتایج فوری:
اگر توصیهای بیش ازحد خوب به نظر میرسد، مثلا طبق آن دارویی برای درمان کامل دیابت پیدا شده باشد که با یک ماه درمان یا کمتر کلا خوبتان کند، احتمالاً حقیقت ندارد. درمانهای علمی معمولاً نیاز به زمان دارند و معجزهای رخ نمیدهد.
۴. مشورت با پزشک واقعی:
هیچچیز جایگزین مشاوره با پزشک متخصص نمیشود. برای هر نگرانی پزشکی، بهجای اعتماد به شبکههای اجتماعی، با پزشک مشورت کنید.
مسیر آگاهانه بهسوی سلامت دیجیتال
رسانههای اجتماعی به ابزاری قدرتمند برای اطلاعرسانی و ارتباط تبدیل شدهاند، اما در حوزه سلامت، باید با احتیاط بیشتری به آنها نگاه کرد. اطلاعات نادرست در تیکتاک، اینستاگرام و توییتر میتوانند اعتماد کاربران را جلب کنند، اما پیروی کورکورانه از این توصیهها خطرات جدی به دنبال دارد.
مراقبت از سلامت نیاز به آگاهی، تفکر انتقادی و اعتماد به منابع معتبر دارد. در دنیایی که اطلاعات بهسرعت پخش میشوند، انتخاب آگاهانه میتواند تفاوتی حیاتی ایجاد کند.
این نوشتهها را هم بخوانید