اهدای خون و تأثیر آن بر سلامت: آیا می‌تواند کیفیت خون را در سطح ژنتیکی بهبود ببخشد؟
اهدای خون همیشه به‌عنوان یک عمل انسان‌دوستانه و ضروری برای حفظ جان بیماران مطرح بوده است، اما آیا می‌تواند برای سلامت خود اهداکننده نیز مفید باشد؟ پژوهش جدیدی که توسط تیمی از دانشمندان بین‌المللی انجام شده است، نشان می‌دهد که اهدای مداوم خون ممکن است تغییرات مثبتی در کیفیت خون افراد ایجاد کند و حتی در سطح ژنتیکی، احتمال جهش‌های مفید را افزایش دهد.
در این تحقیق، دانشمندان نمونه‌های خونی ۲۱۷ مرد که در طول زندگی خود بیش از ۱۰۰ بار خون اهدا کرده بودند را با ۲۱۲ مرد که کمتر از ۱۰ بار این کار را انجام داده بودند مقایسه کردند. هدف این پژوهش، بررسی تفاوت‌های احتمالی در سلامت خون و عملکرد سلول‌های بنیادی آن‌ها بود.
کشف یک جهش ژنتیکی مفید در اهداکنندگان مکرر خون
نتایج این مطالعه نشان داد که در خون اهداکنندگان مداوم، احتمال وجود جهش‌های مفید در ژنی به نام DNMT3A بیشتر است. این ژن که یکی از عوامل کلیدی در تنظیم بیان ژن (Gene Expression) است، نقش مهمی در فرآیندهای رشد سلولی، پیری و احتمالاً پیشگیری از برخی بیماری‌های خونی دارد.
دومینیک بونه (Dominique Bonnet)، زیست‌شناس سلول‌های بنیادی از مؤسسه فرانسیس کریک در بریتانیا، دراین‌باره توضیح می‌دهد: «ما انتظار داشتیم که اهدای مکرر خون ممکن است تأثیراتی در سیستم خون‌سازی بدن داشته باشد، اما مشاهده تغییرات ژنتیکی در سطح سلول‌های بنیادی خونی (Blood Stem Cells) موضوعی شگفت‌انگیز بود.»
تأثیر اهدای خون بر عملکرد سلول‌های بنیادی خونی
سلول‌های بنیادی خونی، سلول‌هایی هستند که مسئول تولید تمام انواع سلول‌های خونی در بدن هستند. با افزایش سن، این سلول‌ها ممکن است تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار گرفته و عملکرد آن‌ها دچار اختلال شود که این امر می‌تواند زمینه‌ساز بروز بیماری‌هایی مانند لوسمی (Leukemia) یا سایر اختلالات خونی شود.
یکی از یافته‌های کلیدی این پژوهش این بود که سلول‌های بنیادی خون در افرادی که مرتب خون اهدا می‌کردند، در مقایسه با افراد دیگر توانایی بازسازی بهتری داشتند. این مسئله به دلیل تغییراتی بود که در پاسخ سلول‌های بنیادی به هورمون اریترپوئیتین (Erythropoietin) مشاهده شد.
اریترپوئیتین هورمونی است که در زمان کاهش حجم خون توسط کلیه‌ها ترشح می‌شود و وظیفه آن تحریک تولید سلول‌های خونی جدید است. پژوهشگران دریافتند که در افرادی که به‌طور منظم خون اهدا می‌کنند، سلول‌های بنیادی آن‌ها حساسیت بیشتری به این هورمون پیدا کرده‌اند و در نتیجه، فرآیند تولید خون در بدن آن‌ها سریع‌تر و کارآمدتر انجام می‌شود.
آیا اهدای مداوم خون می‌تواند به بهبود عملکرد خون کمک کند؟
این تحقیق نشان می‌دهد که از دست دادن خون به‌طور کنترل‌شده و منظم، مانند آنچه در اهدای خون اتفاق می‌افتد، ممکن است به فرآیند انتخاب سلولی کمک کند. در این فرآیند، سلول‌های بنیادی‌ای که بازسازی خون را سریع‌تر انجام می‌دهند، نسبت به سلول‌های دیگر مزیت پیدا کرده و بیشتر در بدن باقی می‌مانند.
پژوهش‌های تکمیلی روی موش‌ها نشان داد که جهش در ژن DNMT3A می‌تواند توانایی سلول‌های بنیادی در بازسازی خون را افزایش دهد. این موضوع از لحاظ پزشکی اهمیت زیادی دارد، چراکه می‌تواند به توسعه راهکارهایی برای بهبود عملکرد سلول‌های بنیادی در افراد مسن یا کسانی که دچار اختلالات خونی هستند، کمک کند.
تأثیرات بالقوه این پژوهش بر درمان بیماری‌های خونی
یکی از جنبه‌های جالب این مطالعه این است که می‌تواند سرنخ‌هایی درباره نحوه آغاز و پیشرفت برخی بیماری‌های خونی، از جمله سرطان خون، ارائه دهد.
از آنجا که جهش‌های ژنتیکی در سلول‌های بنیادی خون‌ساز می‌توانند زمینه‌ساز ابتلا به سرطان باشند، پژوهشگران همواره به دنبال راه‌هایی برای درک این تغییرات و پیشگیری از آن‌ها هستند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که برخی از این جهش‌ها می‌توانند به‌جای ایجاد بیماری، اثرات مثبتی داشته باشند و به بهبود عملکرد سلول‌های بنیادی کمک کنند.
هکتور هوئرگا انکابو (Hector Huerga Encabo)، زیست‌شناس سلول‌های بنیادی و یکی از پژوهشگران این مطالعه، توضیح می‌دهد: «هدف ما این است که بفهمیم چرا برخی جهش‌های ژنتیکی باعث بروز بیماری می‌شوند، درحالی‌که برخی دیگر می‌توانند عملکرد سلول‌های بنیادی را بهبود ببخشند. اگر بتوانیم این فرآیندها را بهتر درک کنیم، شاید بتوانیم راهکارهای درمانی جدیدی برای جلوگیری از سرطان‌های خونی توسعه دهیم.»
آیا اهدای خون می‌تواند خطر بیماری‌های خونی را کاهش دهد؟
اگرچه یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهند که اهدای مداوم خون ممکن است تأثیرات مثبتی بر سلامت خون داشته باشد، اما پژوهشگران تأکید می‌کنند که برای رسیدن به نتایج قطعی، تحقیقات گسترده‌تری لازم است.
همچنین باید در نظر داشت که افراد اهداکننده خون معمولاً در سلامت عمومی خوبی قرار دارند، زیرا برای اهدای خون، معیارهای خاصی مانند سطح هموگلوبین مناسب، عدم ابتلا به بیماری‌های خاص و داشتن سبک زندگی سالم در نظر گرفته می‌شود. بنابراین، بخشی از تفاوت‌های مشاهده‌شده در کیفیت خون این افراد ممکن است ناشی از سبک زندگی سالم‌تر آن‌ها باشد و نه صرفاً به دلیل اهدای خون.
دومینیک بونه دراین‌باره می‌گوید: «اندازه نمونه ما نسبتاً کوچک است و برای رسیدن به نتایج قطعی، باید این پژوهش را در مقیاس‌های بزرگ‌تری انجام دهیم. اما این یافته‌ها اولین شواهدی هستند که نشان می‌دهند اهدای خون می‌تواند تأثیرات مثبتی بر سلامت خونی فرد اهداکننده داشته باشد.»
اهمیت اجتماعی اهدای خون
صرف‌نظر از فواید بالقوه اهدای خون برای فرد اهداکننده، نیاز جهانی به خون سالم همچنان یک مسئله جدی است. در بسیاری از کشورها، ذخایر خون به‌ویژه در شرایط بحرانی، با کمبود روبه‌رو هستند. به‌عنوان مثال، در ایالات متحده، هر دو ثانیه یک نفر به خون یا فرآورده‌های خونی نیاز دارد.
با توجه به یافته‌های اخیر، اهدای خون نه‌تنها می‌تواند جان بیماران را نجات دهد، بلکه ممکن است برای سلامت خود اهداکننده نیز فوایدی داشته باشد. حتی اگر این فواید هنوز نیازمند پژوهش‌های بیشتری باشند، انگیزه کمک به دیگران به‌تنهایی دلیل کافی برای مشارکت در این امر مهم است.
نتیجه‌گیری
این مطالعه نشان می‌دهد که اهدای مکرر خون ممکن است فراتر از یک اقدام انسان‌دوستانه باشد و اثرات مفیدی بر سلامت خون و عملکرد سلول‌های بنیادی داشته باشد. پژوهشگران امیدوارند که در آینده بتوانند ارتباط میان اهدای خون، جهش‌های ژنتیکی و سلامت خونی را با دقت بیشتری بررسی کنند تا راهکارهای جدیدی برای بهبود کیفیت خون و پیشگیری از بیماری‌های خونی ارائه دهند.
منبع: Blood
