ترسی عجیب اما واقعی: اگر فقط یک آدم معمولی باشم، چه کنم؟ کُینوفوبیا

همه ما کم‌وبیش این جمله را شنیده‌ایم که «آدم‌های معمولی خاص‌ترین‌ها هستند، برای همین هم خدا این‌همه از آن‌ها آفریده». جمله‌ای طنازانه از یک شخصیت تلویزیونی، اما واقعیتی در پس آن نهفته است. برای بسیاری، واژه «معمولی» یا «متوسط» چیزی بیشتر از یک صفت خنثی‌ست. برای بعضی، این واژه‌ها با وحشتی عمیق گره خورده‌اند.

پژوهشی در حوزه اضطراب نشان داده که بعضی افراد از زندگی عادی، بدون برجستگی، بدون ردّی از خود به‌جای گذاشتن، به شدت می‌ترسند. این ترس، عنوانی دارد: کُینوفوبیا Koinophobia.

کُینوفوبیا چیست؟ ترسی که در سایه زندگی مدرن رشد می‌کند

کُینوفوبیا به ترس از معمولی بودن، بی‌اهمیت بودن یا بی‌تأثیر بودن در زندگی اشاره دارد. گرچه این واژه هنوز به‌عنوان یک تشخیص رسمی روان‌پزشکی شناخته نشده، اما تجربه آن برای بسیاری افراد بسیار واقعی و ملموس است. این ترس معمولاً از دلِ بحران‌های وجودی (Existential crises) می‌جوشد: آن لحظه‌هایی که به مرگ، میرایی، و ردپای ناچیزمان در تاریخ فکر می‌کنیم.

کسانی که عزت نفس (Self-esteem) پایینی دارند، بیشتر در معرض این ترس‌اند؛ به‌ویژه اگر اعتماد به نفس آن‌ها به مهارتی خاص گره خورده باشد. در این صورت، میل به خارق‌العاده بودن، بیشتر از سرِ اشتیاق نیست، بلکه پوششی‌ست بر احساس بی‌کفایتی. این ترس ممکن است در تلاش بی‌وقفه برای اثبات خود به خانواده، جامعه یا حتی وجدان درونی شکل بگیرد.

نقش شبکه‌های اجتماعی در شعله‌ور کردن این اضطراب

یکی از مهم‌ترین عوامل بروز کُینوفوبیا در دنیای امروز، تصویری‌ست که در رسانه‌های اجتماعی از «موفقیت» ترسیم می‌شود. شبکه‌هایی چون اینستاگرام یا لینکدین، پر شده‌اند از داستان‌های موفقیت، جوایز، دستاوردها، و عکس‌هایی که نشان می‌دهند دیگران همیشه در حال پیشرفت‌اند. این تصویرِ دستکاری‌شده، حس رقابت بیمارگونه‌ای ایجاد می‌کند: اگر زندگی من به اندازه آن‌ها درخشان نیست، یعنی من شکست‌خورده‌ام؟ پژوهش‌ها در زمینه سلامت روان نشان می‌دهند که مقایسه‌گری مداوم با دیگران، یکی از عوامل تشدید اضطراب‌های پنهان است.

نشانه‌های کُینوفوبیا: وقتی «معمولی بودن» کابوس می‌شود

افرادی که با این ترس زندگی می‌کنند، نشانه‌های گوناگونی بروز می‌دهند. از تلاش افراطی برای «موفق» بودن گرفته، تا خودکم‌بینی مداوم. چند نمونه از واکنش‌های رایج این افراد:

• احساس بی‌قراری و بی‌تابی دائمی، حتی در زمان استراحت
• کار بیش‌ازحد به‌نحوی که به سلامتی لطمه بزند
• نادیده گرفتن یا کم‌ارزش دانستن دستاوردهای شخصی
• خستگی عمیق جسمی و روحی به دلیل فرسودگی Burnout

این فرسودگی شغلی و ذهنی، که سازمان بهداشت جهانی نیز آن را به‌عنوان یک نشانگان (Syndrome) جدی شناسایی کرده، شامل اضطراب، افسردگی، ناتوانی اجرایی (Executive dysfunction) و کاهش انرژی ذهنی است.

چرا ترس از معمولی بودن می‌تواند مضر باشد؟

تلاش برای تأثیرگذاری بر جهان، در ذات خود مثبت است. اما اگر این میل به وسواس و ترس بدل شود، نتیجه‌اش خستگی و ناامیدی است. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که پیوند مستقیم بین عزت نفس و بهره‌وری می‌تواند خطرناک باشد. چون در دنیای واقعی، همیشه نمی‌توان به سطح مطلوب رسید و این عدم تحقق، ضربه‌ای جدی به روح انسان وارد می‌کند.

آیا می‌توان با کُینوفوبیا زندگی متعادلی داشت؟

بله. درست مانند بسیاری از اضطراب‌ها، ترس از معمولی بودن هم می‌تواند محرّک خوبی باشد، اما فقط تا زمانی که تبدیل به مانع لذت‌بردن از زندگی نشود. اگر این ترس باعث شده نتوانید استراحت کنید، یا همیشه خود را کمتر از دیگران ببینید، وقت آن است که برای بازتعادل زندگی خود اقدام کنید.

زندگی فقط فرصتی برای «دستاورد» نیست، بلکه فرصتی برای «تجربه کردن» است. عشق ورزیدن، دوستی، لذت بردن از لحظه‌ها، همه ارزش‌هایی هستند که با معیار «متوسط بودن» نمی‌سنجیده می‌شوند.

راهکارهایی برای غلبه بر ترس از معمولی بودن

اگر حس می‌کنید این ترس مانع رشد یا آرامش‌تان شده، روش‌هایی برای کاهش آن وجود دارد:

1. پذیرش بی‌قیدوشرط خود Radical Self-Acceptance: تمرینی که به شما کمک می‌کند با خودِ امروزتان در صلح باشید، حتی اگر به آنچه می‌خواستید نرسیده‌اید.
2. توجه کمتر به شبکه‌های اجتماعی: اگر با دیدن زندگی دیگران حس بی‌کفایتی می‌کنید، کمی فاصله بگیرید و روی چیزهایی تمرکز کنید که واقعاً دوست دارید.
3. هدف‌گذاری واقع‌گرایانه: لازم نیست همیشه درخشان باشید. اهداف کوچک و قابل‌دستیابی می‌توانند انگیزه‌بخش باشند، بدون اینکه شما را خسته کنند.
4. گفت‌وگو با درمانگر: روان‌درمانگرهای آگاه به اضطراب، به‌ویژه در درمان شناختی‌رفتاری Cognitive Behavioral Therapy، می‌توانند به شما کمک کنند افکار منفی و ریشه باورهای ترس‌محور را شناسایی کرده و اصلاح کنید.

تو شایسته‌ای، حتی اگر «فوق‌العاده» نباشی

زندگی چیزی بیش از لیست کارهای انجام‌شده است. ارزش انسان در بودن اوست، نه فقط در بازدهی و کارایی. مراقب خودت باش، چون اگر لیوان درونت خالی شود، چیزی برای بخشیدن نخواهی داشت. ترس از معمولی بودن، اگر مهار نشود، همان چیزی را از تو می‌گیرد که برای خاص بودن نیاز داری: انرژی، آرامش و خلاقیت.