بیماری کرون چیست و چه علایم و نشانه‌هایی دارد؟ راه‌های درمان آن
بیماری کرون (Crohn disease) که نخستین بار در سال 1932 به وسیله دکتر Burril b.Crohn پزشک آمریکایی متخصص گوارش (1983-1884) معرفی شد، یکی از بیماری‌های التهابی روده، به علت ناشناخته است که در آن، لایه مفروش‌کننده ایلئوم (بخش التهابی روده باریک)، روده بزرگ (کولون) یا با احتمال کمتر، هر قسمت دیگری از دستگاه گوارش (از دهان تا مقعد) دچار التهاب می‌شود.
شایع‌ترین قسمت ابتلا، بخش انتهایی روده باریک (ایلئوم) است.
عوامل مستعدکننده بیماری عبارتند از:
تمایل ژنتیکی و استعمال دخانیات.
عوامل برانگیزاننده عود بیماری شامل عفونت‌های روده آنی، استرس و حساسیت‌های غذایی هستند.
علایم بیماری عبارت از: خونریزی از رکتوم (که ممکن است شدید و مقاوم باشد)، کاهش وزن، بی‌اشتهایی، اسهال، درد شکم و تب.
بیشترین سن ابتلا به بیماری کرون، زیر 15 تا 30 سالگی است. در کودکان، بیماری می‌تواند موجب تأخیر در رشد و تکامل شود.
بیماری کرون در تمام طول زندگی ادامه پیدا می‌کند که البته با دوره‌های بهبودی و عود بیماری همراه است.
ممکن است افراد مبتلا به بیماری کرون از اختلالات دیگری مانند بیماری مفصلی، التهاب چشم (یووئیت) و اریتمانودوزوم (نوعی بیماری پوستی همراه با تورم دردناک بعضی مناطق بدن، بویژه ساق پا) نیز رنج ببرند، و ممکن است عوارضی از جمله ایجاد آبسه مقعد و فیستول (ارتباط غیرمعمولی میان‌روده نواحی اطراف آن) ایجاد شود. همچنین احتمال دارد روده دچار تنگی یا انسداد شود.
توجه
ممکن است در افراد مبتلا به بیماری کرون، با گذشت زمان احتمال بروز سرطان کولون ورکتوم کمی افزایش پیدا کند.
بیماری کرون را ایلئیت (التهاب بخش انتهایی روده باریک) یا انتریت (التهاب روده) هم می‌نامند.
درمان‌های مرسوم
پس از تشخیص بیماری به‌وسیله پزشک که براساس نشانه‌های بیماری، نتایج آندوسکوپی و نمونه‌برداری (بیوپسی) روده، و رادیوگرافی قسمت تحتانی دستگاه گوارش با استفاده از تنقیه باریم صورت می‌گیرد، درمان آغاز می‌شود. آندوسکوپی قسمت فوقانی دستگاه گوارش با عبوردادن لوله انعطاف‌پذیر آندوسکوپ از دهان و مری و معده صورت می‌پذیرد و مشاهده داخل رکتوم (راست‌روده) و سایر قسمت‌های تحتانی دستگاه گوارش با وارد کردن لوله آندوسکوپ از راه مقعد و رکتوم، انجام می‌شود.
همان‌گونه که در تصویر سمت راست مشخص شده است، در رادیوگرافی حاجب روده‌ها با استفاده از باریم، مناطق مبتلا به بیماری کرون، ناهموار و باریک به‌نظر می‌رسد (قسمت بالا و راست تصویر).
در این نوع رادیوگرافی، باریم، خورده یا در راه مقعد تنقیه می‌شنود و سپس با اشعه X، رادیوگرافی به عمل می‌آید و در یک سری رادیوگرافی به‌دست آمده، چهارچوب و طرح لایه مفروش کننده روده‌ها قابل مشاهده می‌شود. با استفاده از این نوع رادیوگرافی، می‌توان قسمت‌هایی از روده را که در آندوسکوپی استاندارد قابل دیدن نیستند مشاهده نمود.
درمان بیماری کرون را می‌توان به دو مرحله «درمان مرحله عود بیماری» و «درمان نگهدارنده در مرحله فروکش نمودن علایم» تقسیم کرد. هر دو درمان مزبور با هدف کاهش التهاب روده و در نتیجه، کم کردن نشانه‌های بیماری انجام می‌شود. گاهی پزشک معالج از داروهای ضد اسهال ساده مثل لوپرامید برای کنترل اسهال استفاده می‌کند.
در مرحله عود، از کورتون و غذاهای مایع مخصوص استفاده می‌شود. کورتون‌ها (مثل پردنیرون)، التهاب روده را کاهش می‌دهند. غذاهای مایع مخصوص از مقادیر دقیقی از اجزای رژیم غذایی، مثل چربی، کربوهیدرات و پروتئین ساخته شده‌اند. در کودکان، استفاده از کورتون با خطر تاثیر منفی بر رشد همراه است و باید با کنترل دقیقی تجویز شود. در بعضی موارد، باید به مدت طولانی و یا در دوره‌های مکرر از کورتون استفاده نمود. داروهای حاوی کورتون را نباید به طور ناگهانی قطع کرد.
در مرحله فروکش کردن بیماری، از داروهای خاصی برای حفظ این مرحله استفاده می‌شود. در بعضی موارد می‌توان این داروه‌ها را همرا هبا کورتون و غذاهای مایع مخصوص تجویز نمود و این کار در واقع به شدت بیماری، قسمت مبتلای معده و وجود مشکلات دیگر، مانند آبسه یا فیستول روده بستگی دارد. داروهای خاص این مرحله عبارتند از: ترکیبات ضد التهابی ضعیف، مثل آمینوسالیسیلات (داروهای حاوی مسالازین که متداول‌ترین آنها، سولفاسالازین است و در صورت بی‌اثر بودن سولفاسالازین، از گروه دیگری از مسالازین‌ها مثل 5-ASA با نام‌های تجارتی Asacol، Dipentum یا Pentasa استفاده می‌شود)؛ و داروهای سرکوبگر ایمنی (مانند 6-مرکاپتوپورین یا داروی وابسته به آن، یعنی آزاتیوپرین) و داروهای مهارکننده پاسخ التهابی بدن که داروی اینفلیکسیماب (با نام تجارتی Remicade) نخستین گروه داروی این گروه است. داروی اخیر در بیماری کرون متوسط تا شدید مقاوم به سایر درمان‌های استاندارد و نیز برای درمان فیستول‌های باز، و دارای ترشح به‌کار می‌رود.
احتیاط
داروهای مورد استفاده در بیماری کرون دارای عوارض جانبی هستند. در این باره با پزشک مشورت نمایید.
از آنتی‌بیوتیک‌هایی مثل آمپی‌سیلین، سولفونامید، سفالوسپورین، تتراسیکلین یا مترونیدازول برای درمان رشد بیش از حد باکتری‌ها که در اثر تنگی‌ها و فیستول‌های روده روی می‌دهد، و یا پیش از جراحی روده استفاه می‌شود.
درمان جراحی در دو سوم تا سه چهارم بیماران مبتلا به کرون، و در مقطعی از عمر آنها ضرورت می‌یابد. جراحی هنگامی انجام می‌شود که علایم بیماری با مصرف داروها قابل کنترل نیست و یا عوارضی مانند انسداد یا سوراخ شدن روده آبسه یا خونریزی روده ایجاد شده است. جراحی به منظور برداشتن قسمتی از روده می‌تواند به بیماری کمک کند ولی باعث علاج آن نمی‌شود زیرا التهاب، پس از مدتی در ناحیه بعد از قسمت برداشته شده روده عود می‌کند. در بعضی از بیماران، بخش انتهایی روده کوچک (ایلئوم) برداشته و به منفذ مصنوعی در بیرون شکم متصل می‌شود. این عمل، «ایلئوستومی» نام دارد و در آن، منفذ کوچکی در قسمت جلوی دیواره شکم، ایجاد و نوک ایلئوم (قسمت انتهایی روده باریک) از این منفذ به سطح پوست شکم (معمولا” در طرف راست شکم، نزدیک به خط کمربند) آورده می‌شود تا دفع مدفوع از طریق آن صورت گیرد. با شیوع کمتر، از عمل جراحی برداشتن روده بزرگ (کولون) استفاده می‌شود که طی آن با ایجاد منفذی که نقش مقعد مصنوعی را ایفا می‌کند، روده باقی مانده به منفذ مزبور دوخته می‌شود. عمل جراحی مزبور، کولوستومی (Colostomy bag) بر روی آن قرار داده می‌شود. این کیسه که مواد مدفوعی در آن جمع می‌شوند، قابل تعویض است.
تجارب نشان می‌دهند که رژیم کم کربوهیدارت می‌تواند در کنترل بیماری کرون موثر واقع شود. بعضی از بیمارانی که از مقادیر زیاد مواد قندی استفاده می‌کردند مجبور به قطع کامل مصرف این موارد شدند زیرا مواد مزبور موجب تشدید بیماری آنها می‌شد.
شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه عدم تحمل غذایی می‌تواند از عوامل بروز بیماری کرون باشد. گندم، لبنیات، کلم پیچ، بروکلی، گلم کلم، کلم بروکسل، ذرت شیرین، قارچ، گوجه فرنگی، مرکبات و تخم مرغ شایع‌ترین غذاهای ایجاد کننده نشانه‌های بیماری کرون به شمار می‌آیند.
مکمل‌های روی، ویتامین B12، اسید فولیک به ترمیم سلول‌های مفروش کننده روده ها کمک می‌کنند و در بهبود بیماری کرون که کمبود این سلول‌ها وجود دارد موثر واقع می‌شوند. مبتلایان به بیماری کرون به دلیل قادر نبودن به جذب موثر مواد غذایی ممکن است دچار کمبود مواد غذایی مختلف باشند.
مصرف مقادیر بیش از حد اسیدهای چرب امگا-6، که در روغن‌های نباتی و اکثر غذاهای عمل‌آوری شده و فست فودها وجود دارد و عدم مصرف نسبی اسیدهای چرب امگا-3، که در ماهی‌های چرب، گردو، بزرک (دانه کتان) یافت می‌شود تشدید التهاب روده را به همراه دارد. حفظ تعادل میان اسیدهای چرب امگا-3 و امگا-6 در رژیم غذایی از طریق عدم مصرف مارگارین، غذاهای عمل‌آوری شده (مثل کنسروها) و روغن نباتی، مصرف ماهی‌های چرب (مثل سالمون، ساردین، قزل‌آلا و ماکرل) و گردو و دانه کتان می‌تواند به کنترل بیماری کرون کمک کند.
چنانچه مبتلا به بیماری کرون هستید، روزی یک تا سه بار، هر بار 1 گرم کنسانتره روغن، ماهی بخورید.
نکته
در چند دههٔ اخیر میزان موارد ابتلا به بیماری کرون افزایش یافته است.
وجود ارگانیسم‌های پروبیوتیک (باکتری‌های سلامتی) برای حفظ لایه مفروش کننده سالم در روده اهمیت دارد.
مکمل‌های پروبیوتیک به بهبود افراد مبتلا به بیماری کرون کمک می‌کنند.
احتیاط
قبل از مصرف ماهی‌های چرب، روی یا اسید فولیک همراه با داروها، با پزشک مشورت نمایید.
هومیوپاتی
از داروهای متعددی مانند اسیدنیتریک، سولفور و فسفر برای درمان هومیوپاتیک بیماری کرون استفاده شده است که هریک از آنها موجب بهبود بخشی از علایم بیماری می‌شوند. درمان هومیوپاتی باید به وسیله متخصص این کار انجام شود.
طب سوزنی
علی‌رغم وجود مطالعات موردی در زمینه مفید بودن طب سوزنی در درمان بیماری کرون، کارآزمایی‌های بالینی دارای کیفیت مناسب، در این زمینه وجود ندارد. طب سوزنی ممکن است در کنار سایر درمان‌ها به بهبود بیماری کرون کمک کند.
بیماری کرون چه عوارضی دارد؟
عوارض بیماری کرون عبارتند از:
- انسداد روده (شایع‌ترین عارضه)
- ایجاد زخم‌هایی که از ناحیه روده مبتلا به بافت‌های اطراف، مانند مثانه، مهبل یا پوست تونل می‌زنند و اغلب، نواحی اطراف مقعد ورکتوم را گرفتار می‌کنند. این تونل‌ها «فیستول» نام دارند و غالباً عفونی می‌شوند. فیستول‌ها گاهی با دارو درمان می‌شوند ولی در بعضی موراد نیاز به جراحی دارند. ممکن است شقاق (فیشر) های کوچک در لایه مفروش‌کننده غشای مخاطی مقعد ایجاد شوند.
- عوارض تغذیه‌ای در بیماری کرون به‌طور شایع ایجاد می‌شوند. این عوارض عبارتند از: کمبود پروتئین‌ها، کالری و ویتامین‌ها.
- سایر عوارض بیماری کرون عبارتند از: التهاب مفاصل (آرتریت) مشکلات پوستی، التهاب چشم یا دهان، سنگ کلیه، سنگ کیسه‌صفرا، بیماری‌های کبد و سیستم صفراوی.
آیا استرس، بیماری کرون را تشدید می‌کند؟
شواهدی در این زمینه وجود ندارد، ولی برخی بیماران اظهار می‌دارند که استرس، موجب برانگیخته شدن یا تشدید علایم بیماری آنها می‌شود.
آیا بیماری کرون بر حاملگی تاثیر می‌گذارد؟
معمولاً بیماری کرون بر بارداری و زایمان تاثیری ندارد. با این حال باید زنان، قبل از باردار شدن موضوع ابتلا به بیماری کرون را به اطلاع پزشک برسانند. اکثر نوزادان مادران مبتلا به کرون دچار عوارض این بیماری نمی‌شوند ولی در نوزادان مبتلا، گاهی علایم بیماری شدیدتر از بزرگسالان است و بیماری موجب کاهش رشد و تاخیر تکامل جنین بعضی از آنان می‌شود.
