سطوح اصلی عملکرد دستگاه اعصاب مرکزی

دستگاه عصبی انسان توانایی‌های عملکردی خاصی را از مرحله تکامل به ارث برده است. در نتیجه، ۳ سطح اصلی دستگاه اعصاب مرکزی، که هریک ویژگی‌های عملکردی خاص را دارد، به وجود آمده‌اند؛ که عبارت‌اند از: ۱) سطح نخاعی؛ ۲) سطح تحت قشری (ساب کورتیکال ) یا مغزتحتانی و۳) سطح قشری با مغز فوقانی۔

سطح نخاعی

ما اغلب فکر می‌کنیم که نخاع، تنها مسیر انتقال پیام از محیط بدن به مغز یا برعکس از مغز به بدن است. اما این فکر از حقیقت به دور است. حتی پس از قطع نخاع در ناحیه بالای گردن، بسیاری از اعمال کاملا سازمان یافته نخاع همچنان ادامه می‌یابد. مثلا، مدار‌های نورونی در نخاع می‌توانند اعمال زیر را انجام دهند: ۱) حرکات راه رفتن؛ ۲) بازتاب‌هایی که باعث دورشدن قسمت‌هایی از بدن از محرک درد‌زا می‌شوند؛ ۳) بازتاب‌هایی که پا‌ها را برای نگه داشتن بدن در برابر جاذبه سفت می‌کنند؛ ۴) بازتاب‌هایی که عروق خونی موضعی، حرکات دستگاه گوارشی و‌ترشح ادرار را کنترل می‌کنند.

در حقیقت سطوح فوقانی دستگاه عصبی اعمال خود را با ارسال مستقیم پیام‌ها به محیط بدن انجام نمی‌دهند؛ بلکه با ارسال پیام‌هایی به مراکز کنترلی نخاع «دستور می‌دهند که این مراکز خواست آن‌ها را انجام دهد.

سطح تحت قشری یا مغز تحتانی

بیشتر اعمالی که ما آن‌ها را فعالیت‌های ناخودآگاه می‌نامیم، در نواحی پایین مغز یعنی در بصل النخاع، پل مغز، مزانسفال، هیپوتالاموس، تالاموس، مخچه و عقده‌های قاعده‌ای کنترل می‌شوند. مثلا، کنترل ناخودآگاه فشارشریانی و تنفس، عمدتا در بصل النخاع و پل مغزی انجام می‌شود. کنترل تعادل، کار مشترک قسمت‌های قدیمی مخچه، تشکیلات مشبک بصل النخاع، پل مغز و مزانسفال است. بازتاب‌های تغذیه‌ای نظیر‌ترشح بزاق در پاسخ به طعم غذا و مکیدن لب‌ها، توسط نواحی واقع در بصل النخاع، پل مغز، مزانسفال، آمیگدال و هیپوتالاموس کنترل می‌شوند. علاوه براین بسیاری از حالات هیجانی مانند: خشم، تهییج، پاسخ جنسی واکنش به درد و واکنش به لذت می‌توانند بعد از تخریب قسمت زیادی از قشر مخ همچنان بروز کنند.

سطح قشری یا مغز فوقانی

پس از برشمردن بسیاری از اعمال دستگاه عصبی که می‌توانند در س طح نخاع و مغزتحتانی انجام شوند؛ این پرسش مطرح می‌شود که وظیفه قشر مغز چیست؟ پاسخ این پرسش پیچیده است؛ اما در ابتدا باید به این حقیقت اشاره کرد که قشر مغز مخزن بسیار بزرگی از خاطره هاست. قشر مغزهیچ وقت به تنهایی عمل نمی‌کند، بلکه همیشه با همکاری مراکز تحتانی دستگاه عصبی عمل می‌کند.

اعمال مراکز تحتانی مغز بدون همکاری قشر مغز، اغلب بی‌دقت هستند. معمولا مخزن بزرگ اطلاعات قشر مغز، این اعمال را به کار‌هایی دقیق و تعیین‌کننده تبدیل می‌کند.

بالاخره قشر مغز برای بیشتر فرایند‌های فکری ما لازم است؛ اما در این زمینه نمی‌تواند خود به خود عمل کند. در واقع مراکز تحتانی مغز هستند که باعث بیداری قشر مغز می‌شوند و از این طریق بانک خاطرات قشر مغز را به روی دستگاه تفکر مغز می‌گشایند.

بنابراین هر قسمت از دستگاه عصبی، اعمال خاصی را انجام می‌دهد، اما این قشر مغز است که در دنیایی از اطلاعات ذخیره شده را برای استفاده ذهن ما می‌گشاید.