معرفی کتاب: رزیدنت

گاهی عناوین کتاب‌ها هستند که بیش از هر چیز جلب نظر می‌کنند، چند وقت پیش کتابی دیدم با عنوان رزیدنت. در وهله اول فکرم رفت به آن سمت که شاید کتاب در مورد خاطرات دوره رزیدنتی یک پزشک باشد. اما اطلاعات مختصر پشت کتاب را که دیدم، متوجه شدم با کتابی روبرو هستم با حال و هوایی کاملا متفاوت.

داستان واقعی این کتاب از آنجا شروع می‌شود که «آرتور کریستیانویچ آرتوزُف» -رئیس اداره امنیت خارجی شوروی- در فوریه سال 1931، تصمیم می‌گیرد به عملیاتی دست بزند: ایجاد یک شبکه جاسوسی صنعتی.

در آن دوره علم فناوری شوروی در سطح کشورهای اروپایی مثل آلمان و انگلیس نبود و بسیار عقب افتاده بود، مقامات بالای رژیم، تصمیم گرفتند که یک برنامه جاسوسی صنعتی طولانی‌مدت را اجرایی کنند.

یک ارمنی‌تبار یه نام هایک بادالی هواکیمیان، مورد توجه شبکه جاسوسی شوروی قرار می‌گیرد که برای جاسوسی اعزام شود. او تحصیل‌کرده آموزشکده عالی فنی مسکو بود، دکترای مهندسی شیمی داشت و مهندس شیمی یک کارخانه بود.

اما اخلاق و کردار او خاص بود و همیشه مطابق روتین‌های آن زمان نظام حاکم نبود، او در سال 1921، عضو کمیسیون فوق‌العاده در ارمنستان بود، اما در این زمان بعد از دیدن برخورد بد نیروهایش با یک زن باردار که بدنام شده بود و به ضد انقلاب بودن، متهم شده بود، یکی از نیروهای تحت امرش را توبیخ و اخراج کرد. نامه‌ای که علیه هواکیمیان نوشته شد، باعث شد که اخراج شود، اما او بعد از مدتی تبرئه شد.

شرایط شوروی در آن زمان حساس بود، انگشت اتهام به آسانی به سوی هر کس نشانه می‌رفت، حتی به سوی متخصصان و دانشمندانی که از دل جان و با فداکاری در پی خدمت به میهن و آرمان‌های تازه‌اش بودند. در یک مرحله دو هزار مهندس و طراح دستگیر شده بودند، آنها را به رابطه جاسوسی به ده‌ها کشور خارجی و تلاش در جهت تحکیم و توسعه سرمایه‌داری در کشور متهم کردند و نهایتا، پنج تن از انها به اعدام و سپس با یک درجه تخفیف به ده سال زندان محکوم شده بودند. یک بار هم 48 پروفسور، اقتصاددان و مدیران خدمات کشاورزی، به خاطر نارکارآمدی، برچسب دشمنان خلق خورده بودند.

در چنین شرایط پرآشوبی آرتوزُف به هواکیمیان که دانشمند بسیار باهوش و با استعدادی پیشنهاد کرد که جاسوس صنعتی شود و مقیم آلمان شود. مابقی این ماجرای پرکشش را باید در خود کتاب بخوانید و ببینید که چگونه هواکیمیان موفق شد، یک شبکه اطلاعاتی موفق راه‌اندازی کند، در پرتو تلاش‌های او علم و صنعت در شوروی جهش قابل ملاحظه‌ای پیدا کرد و در سال 1949، شوروی رسما به سلاح هسته‌ای دست یافت.

اما مطابق معمول دوره پرآشوب استالین، هواکیمیان مورد بی‌مهری فراوان قرار گرفت و خدماتش نادیده گرفته شدند، سال‌ها بعد در سال 1996، به فرمان بوریس یلتسین، شش جاسوس برجسته شووری که همگی زیردست  هواکیمیان کار می‌کردند، نشان قهرمان فدراسیون روسیه را دریافت کردند، اما نامی از برجسته‌ترین جاسوس اتحاد جماهیر شوروی برده نشد.

30 سال از مرگ هواکیمیان می‌گذرد، به تازگی مورخان با برری مدارک و اسناد سری متوجه صفحات ناگشوده‌ای در تاریخ شوروی از جمله برگ‌های مربوط به هواکیمیان شده‌اند، «آشوت آقابابیان» در کتاب رزیدنت، نتیجه تحقیقات خود را در قالب یک داستان جالب نقل می‌کند.

کتاب جذاب است، شاید اگر نویسنده جریانات را داستانی‌تر روایت می‌کرد و عناصر داستانی به آن می‌افزود، کتاب بهتر هم می‌شد. کتاب این طرفیت را دارد که دستمایه ساخت فیلم یا سریالی هم قرار بگیرد.

کتاب رزیدنت را انتشارات ثالث در 409 صفحه به بهای 12 هزار تومان منتشر کرده است.

پی‌نوشت: وقتی داشتم این پست را می‌نوشتم یاد سریالی افتادم که سال‌ها پیش شبکه دوم پخش می‌کرد و در مورد یک جاسوس شوروی بود که در آمان خودش را یک افسر بلندپایه آلمانی جا زده بود، چند قسمت این سریال را دنبال کرده بودم تا داستان به جایی رسید که نزدیک بود او گیر بیفتد، کسی اسم سریال، چه اسم اصلی و چه اسمی که تحت آن سریال پخش می‌شد را می‌داند؟