کتاب شکست‌ناپذیر، نوشته استانیسلاو لم | معرفی و بررسی

نوشته: سارا حسین پور

نام کتاب: شکست‌ناپذیر

نویسنده: استانیسلاو لم

مترجم: پیمان اسماعیلیان

ناشر: نشر افق

چاپ اول 1374

تیراژ: 5000 نسخه

254 صفحه

شکست‌ناپذیر نام یکی از پیشرفته‌ترین سفینه‌های فضایی زمین است. سفینه‌ای عظیم با سرنشینان فراوان. اکثر افراد این کشتی فضایی را دانشمندان و محققان علوم مختلف تشکیل می‌دهند. ماموریت این بار شکست‌ناپذیر رفتن به سیاره «رجیس 3[3]» و یافتن سفینه فضایی «کندر [4]» است. سفینه‌ای که به همان اندازه شکست‌ناپذیر پیشرفته و مجهز بوده ولی به فاصله زمانی کوتاهی پس از فرود بر سیاره، بدون فرستادن حتی یک پیام کمک گم شده است. مسلما اتفاق ناگواری برای کندر رخ داده است. اتفاقی که خدمه ماهر آن با وجود تجهیزات بیشمارشان از پس آن بر نیامده‌اند.

شکست‌ناپذیر فرود می‌آید و کندر را پیدا می‌کند؛ در حالی که تمامی ساکنان آن به شکلی مرموز مرده‌اند. «رجیس 3» سیاره‌ای است که روی سطح آن هیچ گونه حیات زنده وجود ندارد. ولی چیزی روی آن هست که از تشکیل حیات بر روی خشکی جلوگیری کرده و آن را به اعماق اقیانوسها فرستاده است. تکنولوژی‌های پیشرفته و تهدید آمیزی که زمانی تنها ابزار دست مخلوقاتی خردمند بوده و پس از نابودی اربابانشان مستقل و خودمختار شده‌اند. سپس در طی میلیونها سال به سازگاری کامل با سیاره رسیده‌اند و به اعتقاد دانشمندان به قسمتی از طبیعت آن تبدیل شده‌اند.

در طی تحقیقات کارکنان رزمناو شکست‌ناپذیر برای درک این مسئله که واقعا چه اتفاقی برای سرنشینان کندر رخ داده است، مدارکی دال بر وجود نوع جدیدی از حیات بر روی این سیاره پیدا می‌کنند که از تکامل یافتن ماشین‌های خود مختار و خود بازسازی کننده بوجود آمده است. این تکامل در میانه راه بر اثر جنگ روبوت‌ها متوقف شده و تنها بازماندگان آن، روبوت‌های فوق العاده کوچکی هستند که نانوروبوت نامیده می‌شوند.

این نانوروبوت‌ها زمانی که احساس خطر کنند، در دسته‌های عظیم و بزرگ دور هم جمع می‌شوند تا اخلالگر را باز پس زنند… امروزه چنین عملی، موج بزرگی از EMI (تحریک الکترومغناطیسی، Electromagnetic interference) نامیده می‌شود. در نتیجه، تعدادی از کارکنان رزمناو دچار صدمات ناشی از پاک شدن کامل ذهن می‌شوند. خدمه عصبانی سعی می‌کنند تا با این به قول خودشان «دشمن» بجنگند، اما عاقبت در می‌یابند تلاش‌های آنها برای این امر، در دیدگاه نژاد دیگر بی‌معنی است.

در اینجا، رمان تغییر کرده و بیشتر به بررسی روابط بین دو گونه حیاتی متفاوت و جایگاه آنها در جهان پیرامون می‌پردازد. در واقع، این یک تجربه خیالی است تا ثابت کند تکامل لزوما، به سرحدات پیشرفت نژاد حیاتی منتهی نمی‌شود.

از پیش گفتار مترجم:

لم در کتاب «شکست ناپذیر» با دستمایه گرفتن از علومی همچون سایبرنتیک، فیزیک، اختر شناسی، شیمی، زیست شناسی، تکامل و دیرین شناسی و… داستانی مشحون از رمز و راز، کشش و گیرایی آفریده است که هرلحظه خواننده را با معمایی پیچیده و علمی رو در رو می‌سازد و با شیرینی بسیار راه حل آنرا به کام وی می‌ریزد. لم در این داستان چشم اندازی از یک واقعیت امکان پذیر را به نمایش می‌گذارد که انسان را یارای درک حقیقت آن نیست، بل که تنها می‌باید آنرا ببیند، حس کند و سرانجام آنرا تحسین نماید.

مضمون اصلی این داستان را سایبرنتیک تشکیل می‌دهد و لم از جمله نویسندگانی است که به طور جدی_ چه در قالب داستان و چه به صورت علمی_ به این مضمون پرداخته است. در آغاز دهه 1950 میلادی این رشته در لهستان (زادگاه لم) و سایر کشورهای بلوک شرق در زمره علوم باطل سرمایه داری شناخته می‌شد و در نتیجه لم برای چاپ داستانی به اسم «سحابی ماژلان [5]» که آنرا در سال 1951 نوشته بود به دردسر افتاد. حتی ابداع یک اصطلاح جدید به جای سایبرنتیک، یعنی «مکانیوریستیک»، نیز از دید تیز سانسور به دور نماند و چاپ این کتاب تا چهار سال به تعویق افتاد. اما سایر کتابهای لم در این زمینه سرنوشت بهتری داشتند و کتابهایی از قبیل «شکست‌ناپذیر» و «سایبریاد [6]» که هر دو در اواسط دهه 60 میلادی نگاشته شدند و به طور مستقیم با سایبرنتیک سرو کار دارند، به همراه سولاریس [7] از جمله معروف‌ترین و پرتیراژترین آثار لم چه در بلوک شرق و چه در سایر کشورهای جهان بوده‌اند.

بخشی از کتاب:

سرزمین پهناوری که تا بینهایت در برابرش گسترده بود به نظر خالی از هرگونه حیات بود، گویی هیچ موجود زنده‌ای تاکنون پا بر آن نگذاشته است. آیا این سیاره همان بود که یک کشتی فضایی به همان عظمت شکست‌ناپذیر را نابود ساخته بود؟ رزمناوی سنگین با صد نفر خدمه، ناوی قدرتمند و کارآزموده که قادر به ایجاد چندین میلیون کیلو وات انرژی در کسری از ثانیه بود و می‌توانست مبدل به سپرهایی حفاظتی و نفوذناپذیر در برابر هر ماده‌ای شود؟ انرژی هایی که می‌توانست به شکل پرتوهایی با حرارت یک ستاره سوزان هر رشته کوهی را به تلی از خاکستر بدل کند و یا هر اقیانوسی را در چشم برهم زدنی خشک نماید؟ با این حال کندر از همین سیاره، بدون هیچ اثری ناپدید شده بود. توضیح این حقیقت چگونه ممکن بود؟

[1]      The invincible (Niezwyciezony)

[2]      Stanislaw Lem

[3]      Regis III

[4]      Condor

[5]      The Magellan Nebula

[6]      The Cyberiad

[7]      Solaris