نرگس ، سریالی برای تحمیق خلق

اول – در بخش اورژانس : 25 ساله به نظر می‌رسید ، لاغر و رنگ‌پریده ، با همان نگاه اول معتاد بودنش مشخص بود ، با خودم گفتم حتما برای گرفتن دیازپامی ، چیزی آمده. روی صورتش ضایعات پوستی عجیب  و غریبی بود ، آدم ناخودآگاه به ایدز و عوارض پوستی‌اش فکر می‌کرد.
– دکتر برام سفالکسین نوشت ، گفت بخورمشون ببینم چطور می‌شم.
– آزمایشم دادی؟
– نه ، دکتر گفت ، ولی گرونن.
می‌دانستم که بدون ویزیت وارد مطب شده ، یعنی وضعیتش طوری بود که پول ویزیت هم نداشت و چه کسی با آن وضعیت اعتیادش می‌توانشت به او اعتماد کند و پول قرضش دهد؟

دوم – سریالی برای تحمیق خلق : نمی‌خواستم این مطلب را بنویسم ولی چاره‌ای نبود. راستش این مدت شب‌هایی که کشیک بودم ، دقایقی از سریال محبوب! نرگس را دیدم و راستی چقدر هم که این سریال طرفدار داشت. اینها نمونه شرح حال بیمارهایم است:
– داشتم سریال نرگس را نگاه می‌کردم که دیدم تنفسم تند شده …
– داشتیم سریال نرگس را نگاه می‌کردیم که یه دفه دیدیم مادرمون از حال رفته …
– قبل از نرگس ، یه چیزی خورده بودم دکتر …
همراهان مریض‌ها در اورژانش با چه شوق و علاقه‌ای نرگس نگاه می‌کردند. پرستارها مخصوصا پرستارهای زن ، از همه به این سریال معتادتر بودند. البته پرستارهای مرد دل خوشی از این سریال نداشتند ، گویا خانم‌هایشان بعد از اتمام سریال ، متوجه وجه پلید همه مردها می‌شدند و کم‌محلی‌ها شروع می‌شد! چه دشنام‌هایی که روانه جناب شوکت نمی‌کردند.

اینها را نوشتم تا تأکید کنم که به هر دلیل سریالی که ضعف‌های عمده داشت ، در جامعه ما اینقدر محبوب شده بود ، راستی جامعه‌شناسی نیست که بدسلیقگی مزمن جامعه ایرانی و چرایی جوگیر شدنش را آسیب‌شناسی کند؟ از نوشتن درباره همه ضعف‌های عمده  فیلم مانند نوع شخصیت‌پردازی ، نگاه سیاه و سفید ، عدم رعایت توازن و منطق ، آگهی‌های میان‌برنامه‌ای! صرف‌نظر می‌کنم.

اما از لحاظ پزشکی این سریال یک فاجعه تمام‌عیار محسوب می‌شد ، سریالی بود که یکسری باورها و اعتقادات غلط را ترویج می‌کرد ، شنیدن صدای جنین با گوشی معمولی پزشکی و پاره ای از موارد دیگر ، همه قابل اغماض بودند ، اما سریال وقتی بدآموز شد که نگاه ویژه‌اش را به ایدز دیدیم.

یکی از همکاران در وبلاگش در این باره می نویسد:
“آهان خیط شدین؟! ۷ سال پزشکی خوندین هنوز نفهمیدین خون دماغ نشونه اون مرض اسمشو نبر نیست؟! هنوز نفهمیدین خون دماغ و زخمای رو سر و صورت میتونه یکی از نشونه های افسردگی یا اضطراب باشه؟! چطور نمیدونستین؟! واقعا لعنت به اونی که به شماها این مدرکای دکتری رو داده! ضمنا درسته که اگه سه چهارم موهای یه نفر در عرض ۲۴ ساعت مث برف سفید بشه میتونه پروتوتایپ ایدز (آخ آخ ببخشید اسمشو اوردم…!) باشه٬ اما علت اصلیش همون خون دماغه که اونم مهم نیست و با ورزش خوب میشه (حاریصون ۲۰۰۰۶ صفحه پشت جلد). تازه من محض اطلاع توضیح بدم که دختر عموی بهروز هم (هووی نسرین) الحمد لله٬ بر اثر تصادف به ایدز مبتلا شده. دوستان اگه پرستاری خواستین که هم مراقب مریضتون باشه و هم ظرفاتون و رختاتون رو بشوره بفرمایید٬ سه سوت بفرستیم در خونه. سیگار هم خیلی چیز بدیه چون داماد بده از وقتی سیگار کشید بد شد و سیروس مقدم و حسن پورشیرازی و خیلیا دیگه هم اصن لب به سیگار نمیزنن. تو قسمت آخر نرگس٬ شوکت همه اموالشو به داماد خوبه بخشید؛ نه به نرگس! باز هم خدا رو شکر!”

در اینجا به پاره‌ای از اشکالات و خطاهای فاحش این سریال درباره ایدز و مسائل جانبی‌اش می‌پردازم:

– بیماری اسمشو نبر : چرا و به چه علت و با وجود تأکید‌های “کاغذی و بخشنامه‌ای“ درباره آشنایی نسل جوان وعامه مردم با بیماری ایدز ، بازهم در یک سریال پرمخاطب ، یک بار هم از بیماری ایدز نام برده نمی‌شود؟ واقعیت این است که در کشورمان ایدز هنوز یک تابوست. بیماری‌ای است که باید بعد از شنیدن ابتلای یکی از نزدیکان به آن ، بدحال شد ، غش و حتی سکته کرد! بیماری است که هنوز شایسته است ، ایرانیان تنها از راه تزریق وریدی موارد مخدر به آن مبتلا شوند و اصلا مهم نیست که راه‌های دیگری هم برای ابتلا به آن وجود داشته باشد. بیماری است که “بهروز” باید ، آن را از همسر شرعی خود گرفته باشد. نه ، به راه‌های دیگر اصلا فکر نکنید! آخر “بهروز” گرچه یک جوان “خوب” ایرانی نیست ولی هر چه باشد ایرانی است.
سیروس مقدم پیش از این در سریال “پلیس جوان” تجربه وارد کردن یک بیمار مبتلا به ایدز را داشت که نقشش را “میترا حجار” بازی می‌کرد ، آن سریال هم در نوع خود فاجعه‌ای محسوب می‌شد.

– دادن اطلاعات غلط به مخاطبان : راستی علت تأکید بیش از حد نویسندگان این سریال به خون‌دماغ شدن (اپیستاکسی) بهروز چه بود؟ چرا باید همه شواهد و قرائن حاکی از ابتلای بهروز به HIV باشد و بعد بهروز تنها یک هاپوکندریاک (خودبیمارانگار) معرفی شود؟ اگر پزشکان به احتمال می‌دادند که بهروز بیماری جسمی ندارد ، پس چرا سی‌تی‌اسکنش کردند؟
(پی‌نوشت : سی‌تی اسکن در یک بیمار ایدزی به دلایل مختلفی می‌تواند اندیکاسیون پیدا کند ، مثلا تشخیص عفونت با PCP ، یا تشخیص ضایعات CNS مثل توکسوپلاسموز ، لنفوم اولیه CNS یا PML )
این احتمال وجود دارد که پایان داستان به دلایلی دستکاری شده باشد.
اما ، یک فرد ناآشنا با علایم ایدز ، علایم بیماری‌ها و اختلالات روحی روانی و علل اپیستاکسی ، بعد از دیدن این سریال چطور این مباحث را با هم اشتباه نگیرد؟ جای یک مشاور پزشکی در سریال‌های و فیلم‌های ما کجاست؟

مجبورم ، واقعا مجبورم ، کمی درباره این موارد، بنویسم.
(پی‌نوشت : جدا داستان این سریال آنقدر سر در گم بود که از تفسیر جنبه‌های پزشکی آن پشیمان شدم!)

1- ربط ایدز و خون‌دماغ :
(پی‌نوشت : بدیهی است که اپیستاکسی جزو تظاهرات شایع بیماری ایدز و ترومبوسیتوپنی نیست. اما تنها استدلالی که برای ربط گودرز و شقایق می‌توانستم بیاورم ، همین بود!)
همانطور که می دانید عامل بیماری ایدز ویروسی است به نام HIV و این ویروس هنگام تکثیر و گسترش در بدن باعث کاهش نوعی از گویچه‌های سفید خون به نام سلول‌های CD4 مثبت می‌شود ، کاهش این سلول‌هاست که باعث ضعف سیستم ایمنی و سهولت ابتلای بدن به انواع بیمار‌های عفونی می‌شود.
پلاکت‌ها یکی از اجزای مهم خون در فرایند انعقاد و بند آمدن خون هستند. پس هر گونه اختلال کمی و کیفی در آنها می‌تواند این فرآیند مهم بدن را مشکل مواجه کند.
کاهش تعداد پلاکت های خون یا ترومبوسیتوپنی thrombocytopenia ، ممکن است یکی از عواقب زودرس عفونت HIV باشد. تقریبا 3 درصد بیماران غیردرمان‌شده‌ای که تعداد سلول‌های CD4 مثبتشان از 400 تا بیشتر است ، تعداد پلاکت زیر 150 هزار تا دارند.  بیمارانی که سلول‌های CD4 مثبتشان کمتر از 400 تا است ، 10 درصدشان پلاکت زیر 150 هزار تا دارند. با این همه ترومبوسیتوپنی به ندرت یک مشکل بالینی جدی در بیماران ایدزی است و این ترومبوسیتوپنی هم به خوبی به داروهای ضد ویروسی جواب می‌دهد.

2- رفتار پرخطر داشته‌ام و مشکوک هستم که ایدز داشته باشم ، باید منظر چه علایمی باشم که نشاندهنده ابتلای من به ایدز باشد : واقعیت این است که انتظار در این مورد مفهومی ندارد. علایم و نشانه‌های ابتلا به HIV مشابه خیلی از بیماری‌های ویروسی دیگر است. تنها راه مطمئن شدن از ابتلا به ایدز آزمایش است. خیلی از افرادی که با ویروس ایدز آلوده شده‌اند ، سال‌ها هیچگونه علایم و نشانه ای نداشته‌اند.
پس توجه داشته باشید که بین “بیماری ایدز” و “آلوده بودن با ویروس ایدز یا همان HIV” تفاوت وجود دارد ، به عبارت دیگر بیماری ایدز یک مرحله بدون علامت دارد که مدت آن کاملا متغیر است و بعد از این فاز بدون علامت رفته‌رفته علایم و نشانه‌های بیماری ایدز تظاهر پیدا می‌کند.
در مرحله زودرس بیماری که علایم بیماری می تواند اینها باشند : تب ، سردرد ، خستگی ، تهوع ، اسهال و بزرگ شدن غدد لنفاوی. این علایم خود به خود بهبود می‌یابند ، خیلی از بیماران اصلا متوجه علایمشان در این فاز نمی‌شوند. مدتی بعد علایم اصلی بیماری تظاهر پیدا می‌کند. علامی مثل کاهش وزن ، تب و عرق شبانه ، سرفه‌های خشک ، احساس خستگی مزمن ، علایم پوستی و غیره.

3- خون‌دماغ متناوب دارم ، آیا ایدز دارم و یا به یک بیماری روحی‌روانی مبتلا شده‌ام؟ : نه! ، در بسیاری از موارد خون‌دماغ نشان‌دهنده ابتلا به بیماری خاصی نیست. خشکی مخاط بینی مخصوصا در فصل سرد سال ، دستکاری بینی و ضعف جدار رگ‌های بینی ، در بسیاری از موارد تنها علت خون‌دماغ هستند. با این همه در صورت تکرار خونریزی بینی باید بررسی بیشتری روی شما انجام شود.
بیماری روحی- روانی هم مستقیما هیچ ربطی به خون‌دماغ ندارد!

4–  آیا چیزی به نام خودبیمار‌انگاری داریم؟ در روانپزشکی دسته ای از بیماری‌های روحی-روانی تحت عنوان بیماری‌های شبه‌جسمی یا سوماتوفرم طبقه‌بندی می‌شوند. یکی از انواع اختلالت شبه‌جسمی ، اختلال خودبیمارانگاری یا Hypochondrial disorder است ، که تابلوی غالب این بیماران در این اختلال نگرانی ذهنی و مشغولیت دائمی در  مورد داشتن یک بیماری جسی است. این بیماران با وجود اینکه انواع تست‌های تشخیصی یک بیکاری را انجام داده‌اند و از جانب پزشکان به آنها اطمینان داده شده که مبتلا به بیماری مورد نظر نیستند ، قانع نمی‌شوند و همچنان از مطبی به مطب دیگر ، مراجعه می‌کنند.
(پی‌نوشت : مسلما علایم جسمی که شخصیت بهروز از خود نشان می داد ، نمی‌توانست با خودبیمارانگاری توجیه شود.)
بسیاری از شاهکارهای سینمای جهان در مورد بیماران مبتلا به اختلالات روانپزشکی شاخته شده ، معمولا این فیلم‌ها آنقدر عالمانه ساخته می‌شوند و بازیگران این فیلم‌ها آنقدر استادانه نقششان را بازی می‌کنند که از بخت زیادی برای بردن جوایز سینمایی برخوردارند.
این روند را مقایسه کنید با نگاه سینمای ایران به بیماران ، پزشکی و پزشکان.