فناوری‌های فراموش‌شده: ایمیل در قرن هجدهم

بیش از 200 سال پیش،  ارسال پیام‌ها سرعتی نزدیک به حرکت هواپیماها وجود داشت، آن هم به صورت بی‌سیم و بدون نیاز به الکتریسیته!

ایمیل به خاطر سرعت بالا، همه انواع دیگر ارتباطات را منسوخ کرده است. اما ارسال پیام‌های رمز‌نگاری‌شده از فواصل دور، چیز تازه‌ای نیست. از هزاران سال پیش از دود و آتش و صدای طبل برای انتقال پیام‌ها استفاده می‌شد. در قرن‌های گذشته از فناوری‌ فراموش‌شده‌ای به نام تلگراف نوری برای ارسال خبرها استفاده می‌شد.

تا مدت‌ها انتقال پیام‌های گفتاری و نوشتاری به سرعت پیک محدود بود. انسان‌ها و اسب‌ها می‌توانستند هر ساعت 5 تا 6 کیلومتر جابجا شوند، با این سرعت و چنانچه آنها در شبانه‌روز 10 ساعت راه می‌رفتند، انتقال یک پیام از پاریس تا شهری مثلا در بلژیک، یک هفته طول می‌کشید.

در روزگار باستان برای افزایش سرعت انتقال پیام، سیستم‌های پستی با تأسیس ایستگاه‌های پست اولیه بنا نهاده شد. در این ایستگاه‌ها پیک‌ها و اسب‌های آنها، با پیک‌ها  و اسب‌های تازه‌نفس تعویض می‌شد. یک اسب اگر چهار نعل بدود، می‌تواند در یک ساعت 21 کیلومتر، حرکت کند.

در ایران باستان در زمان هخامنشیان، چنین سیستم‌های پستی‌ای وجود داشت. اولین چاپارخانه‌های پست، در زمان «داریوش کبیر»، پادشاه هخامنشی ایجاد شد.

هرودت در کتاب تاریخ خود، سازمان پست را در ایران هـخامنـشی ستوده و نوشته است: «نه برف و نه باران، نه گرما و نه تاریکی شب، چاپارهای سریع‌السیر را از انجام دادن خدمتی که به آنها محول شده است، باز نمی‌دارد.»

خدمات پستی در ابتدا، تنها برای پادشاهان ایجاد شد که می‌خواسـتـند اوامرشان هـر چه زودتر به نقاط مختلف کشور ابلاغ شود. مأمورین پست یا چاپارها گـاهی نامه‌های درباریان را برای دیگـران می‌بردند و به تدریج برای توانگران و بازرگانان نیز هـمین کار را می‌کردند.

در اروپا، با ایجاد ایستگاه‌های پستی و چند بار تعویض اسب، ارسال یک پیام از پاریس تا یلژیک، به چند روز کاهش پیدا می‌کرد. یک کبوتر نامه‌بر می‌توانست سرعتی دوبرابر بیشتر داشته باشد، اما ارسال پیام‌ها از این طریق چندان قابل اعتماد نبود.

گرچه کتاب‌های تاریخ، زمان شروع استفاده انسان‌ها را از فناوری تلگراف، نیمه قرن نوزدهم ذکر می‌کنند، اما آنها غالبا به یک بازه زمانی که در آن انسان‌ها از شکل متفاوتی از تلگراف استفاده می‌کردند، اشاره نمی‌کنند.

50 سال پیشتر از شروع تلگراف الکتریکی، یک مرد فرانسوی به نام «کلود شاپ» تلگراف نوری را اختراع کرد. با استفاده از این ابتکار پیام‌ها بدون نیاز به اسب، پیک، سیم و الکتریسیته با سرعت قابل توجهی انتقال پیدا می‌کردند.

ابتکار به کار رفته بسیار ساده بود، زنجیره‌ای از برج‌ها ساخته شد که فاصله آنها از هم، 5 تا 20 کیلومتر بود. در هر برج دو تلسکوپ به همراه یک وسیله علامت‌دهنده چوپی، تعبیه شده بود. این وسایل علامت‌دهنده دو بازو داشتند. این بازوها می‌توانستند در 196 حالت فیزیکی مختلف، قرار داده شوند که هر یک از این اشکال، نشان‌دهنده عدد، حرف یا کلمه و پیام خاص بود.

هر برج یک تلگرافچی داشت که با با تلسکوپ‌ها به برج‌های قبلی و بعدی، نگاه می‌کرد. تلگرافچی‌های با استفاده از دو اهرم می‌توانستند، شکل وسیله علامت‌دهنده را تغییر دهند و در هر دقیقه یک تا علامت مخابره کنند.

این فناوری در آن زمان ابتکار هوشمندانه‌ای محسبوب می‌شد، طوری که شبکه‌هایی از چنین برج‌هایی در اروپا و آمریکا ساخته شد. اولین شبکه تلگراف نوری در زمان انقلاب فرانسه بین پاریس و لیل ساخته شد و 230 کیلومتر طول داشت. این شبکه متشکل از 15 برج بود. نخستین پیامی که به این وسیله فرستاده شد خبر پیروزی فرانسوی‌ها بر اتریشی‌ها بود که تنها در عرض نیم ساعت مخابره شد.

انتقال یک علامت از پاریس به لیل، با تلگراف نوری 10 دقیقه زمان می‌برد، به عبارتی سرعت انتقال پیام 1380 کیلومتر در ساعت بود.

به عبارت دیگر، یک قرن و نیم پیش سرعت انتقال پیام بیشتر از سرعت حرکت هواپیماهای مدرن امروزی بود.

از این فناوری استقبال زیادی شد، طوری که در زمانی کمتر از 50 سال،  شبکه‌هایی مرکب از 530 برج مخابراتی ساخته شد، شبکه‌هایی که پاریس را به استراسبورگ، آمستردام، تولون، لیون، تورین، ونیز و میلان متصل می‌کردند.

در ابتدای قرن نوزدهم ارسال پیامی با استفاده از این فناوری از آمستردام تا ونیز، یک ساعت طول می‌کشید. در صورتی که چند سال قبل از راه افتادن این فناوری، این کار با استفاده از پیک و اسب به زمانی بیش از یک ماه نیاز داشت.

کشورهای دیگر مثل سوئد، انگلیس، آمریکا، اسپانیا، آلمان و روسیه  به زودی از این کار تقلید کردند. البته آنها تغییرات کوچکی در این فناوری دادند و مثلا به
جای استفاده از علامت‌دهنده‌های چوبی از شاترهای نوری یا علامت‌دهنده‌هایی که وزش باد مزاحم کارشان نمی‌شد، استفاده کردند.

با این حال، هیچگاه یک شبکه تلگراف نوری که همه اروپا را تحت پوشش قرار بدهد، برپا نشد. به علاوه از این فناوری تنها برای مخابره اخبار نظامی و رویدادهای مهم کشوری و همچنین مخابره اعداد برنده لاتاری‌ها و قیمت سهام استفاده می‌شد و پیام‌های شخصی با این سیستم ارسال نمی‌شدند.

با وورد تلگراف الکتریکی، استفاده از تلگراف نوری منسوخ شد. فرانسوی‌ها تا سال 1853 و اسپانیایی‌ها تا سال 1880 از تلگراف نوری استفاده کردند.

تلگراف الکتریکی برتری‌ها واضحی نسبت به نوع ابتدایی ان داشت: غبار، مه، بارندگی شدید و باد کار آن را مختل نمی‌کرد و در شب‌هنگام هم می‌توانست مورد استفاده قرار بگیرد، بسیار ارزان‌تر بود و به علاوه احتمال سرقت اطلاعات از آن بسیار کمتر بود.

در تلگراف الکتریکی پیام‌ها با علایم مورس به صورت خط و نقطه مخابره می‌شدند. نخستین خط تلگراف الکتریکی در سال 1844، بنا شد و نخستین خط تلگرافی که از اقیانوس می‌گدشت و اروپا و آمریکا را به هم تصل می‌کرد در سال 1865 احداث شد.

از دهه 30 میلادی امکان فرستادن تصاویر با استفاده از تلگراف فراهم شد. همچنین در این سال‌ها استفاده از علایم مورس متوقف شد و تلگرافچی‌ها از صفحه کلید برای مخابره پیام‌ها استفاده کردند.

تلفن، خطوط آهن، رادیو و تلویزیون، هیچ کدام نتوانستند، تلگراف را منسوخ کنند. تنها ورود فکس و کامپیوتر در نیمه دوم قرن بیستم توانست، تلگراف را بازنشسته کند.

با این همه هنوز در دریانوردی و در موارد اورژانس، از پرچم و لامپ برای ارسال پیام‌ها استفاده می‌شود، که تنها شکل به جا مانده از سامانه تلگراف نوری محسوب می‌شود.

منبع