فیلم یک قلب قدرتمند – معرفی، بررسی و تحلیل – A Mighty Heart (2007)

فرانک مجیدی: اگر خیلی سرتان برای دردسر درد می‌کند، خب؛ خبرنگاری شغل مناسبی است! لابد خیلی از ما دوست داشته‌ایم مثل «کریستین امان‌پور»، در لحظه‌های حساس تک و تنها با یک فیلمبردار در صحنه‌های نفس‌گیر حاضر شویم و دنیا به صفحه‌ی تلویزیون چشم بدوزد تا «ما» را به عنوان روایت‌گر حقیقت نظاره کند. اما برای این تصویر افسانه‌ای، تا کجا حاضر به پرداخت هزینه می‌شویم؟ قبل از هر تصمیمی، به داستان امروز ما که در تاریخ بیست‌و‌سوم ژانویه‌ی 2002 رخ داد و در سال 2007 روی پرده‌های نقره‌ای با نام «یک قلب قدرتمند» A Mighty Heart به کارگردانی مایکل وینترباتم به نمایش در آمد، توجه کنید!

کسانی که حوادث پس از یازده سپتامبر را دنبال کرده‌اند، حتماً نام «دانیل پرل»، خبرنگار وال‌استریت‌جورنال را حداقل به دلیل مرگ تراژیکش به یاد دارند. فیلم امروز ما، فیلمی است که از ابتدا، انتهای تلخ آن مشخص است با این حال برای کسانی که دنیای سیاسی 9.11 را با جزئیات بیشتری تعقیب می‌کنند، می‌تواند جالب باشد. دانیل پرل(دان فاترمن)، یک آمریکایی یهودی است و همسرش،ماریانه (آنجلینا جولی) یک کوبایی-آمریکایی بودایی که برای رادیو و تلویزیون فرانسه خبر تهیه می‌کند. زندگی آنها، با انتخاب دانیل بعنوان رئیس دفتر وال‌استریت‌جورنال در آسیای جنوبی دستخوش تغییراتی می‌شود و دانیل و ماریانه که 6 ماهه باردار است به کراچی می‌آیند. آنها عاشق هم هستند و دانیل دوست دارد نام نخستین فرزندشان را که پسر است آدام بگذارند. دانیل که اعتقاد راسخی بر وظایف ژورنالیستی دارد تصمیم می‌گیرد با واسطه‌ای، به دیدار شیخ گیلانی که رهبر یکی از گروه‌های تندروست برود تا داستانی درباره‌ی ریچارد رید را دنبال کند. او صبح 23 ژانویه2002 از ماریانه خداحافظی می‌کند و می‌گوید امشب ممکن است برای شام دیر برگردد و دوستش دارد، اما… دانیل نه برای شام آن شب و نه هیچ شام دیگری بازنمی‌گردد. اینجاست که ماموران FBI و ماموران اطلاعاتی پاکستان و رئیس‌ آنها(عارف خان) به خانه‌ی دانیل و ماریانه می‌ریزند و روزها و روزها به دنبال نشانه‌های دانیل می‌گردند و ماریانه امیدوارانه در انتظار دیدار دوباره‌ی شوهرش است و با شجاعت تمام دوشادوش ماموران شبانه‌روز به دنبال خبری از همسرش است تا آنکه درست زمانی که ماموران به ریشه‌ی این آدم‌ربایی، «احمد عمر» که شیخ ساکن انگلستان است که به خاطر حفظ گروه‌های تندرو و تردیدی که درباره‌ی اسرائیلی بودن دانیل بخاطر یهودی بودنش دارد فرمان این آدم‌ربایی را صادر کرده می‌رسند، دانیل را در برابر دوربین‌ها در کمال خونسردی سر می‌برند…

فیلمسازی از آثار مشهور ادبی و داستان‌های واقعی که در میان مردم شهرت می‌یابند بسیار دشوار است، چرا که بینندگانی که تا انتهای داستان را می‌دانند باید چنان راضی نگاه داری که باز شاهد همان پایان باشند و باز از دیدار یک دانسته خشنود گردند. نوشتن در اینباره هم اصلاً کار ساده‌ای نیست زیرا باید نقد و توضیح را چنان نوشت که خواننده را راغب دیدار یک موضوع معلوم کرد. سهل و ممتنع آن است که بدنبال «چرایی» رخ دادن چنین وقایع تلخی باشیم.

دید بی‌اعتمادی که حادثه‌ی یازده سپتامبر میان دو سمت جهان و ادیان مختلف ایجاد کرد غیر قابل انکار است. در این میان، حوادث تلخ را کسانی رقم زدند که دید صد در صدی داشتند و دنیای خود را سفید مطلق دیدند و دنیای دیگری را سیاه سیاه و این دو یکدیگر را دشمن پنداشتند. خشت نخست این دیوار میان دو دنیا را بوش گذاشت که یا دنیا را با خود می‌خواست یا در برابر خود و گروه‌هایی که با تندروی‌های کورکورانه‌ی خود دیدی ترسناک از دینداری ساختند آن دیوار را بالا کشیدند. در این میان، رهبران بر صندلی‌های خود نشستند و نطق‌های آتشین کردند و با خاموش شدن دوربین‌های فیلمبرداری پوزخند زدند و قربانیان آدم‌های معمولی مثل دانیل، ماریانه ، آدام و سربازان پرشور گروه‌های تندرو که با پرداخت اندکی حاضر به هر جنایتی می‌شوند بودند. از روز یازده سپتامبر به بعد انسان‌های بسیاری بدون دلیل مشخصی قتل‌عام شدند و دنیا آسوده شبی نخوابید. شانس دانیل این بود که به دلیل شغلش و مصونیتی که قاعدتاً باید برایش ایجاد می‌کرد و چنین نشد، در بولتن‌های خبری قرار گرفت و اذهان عمومی را جریحه‌دار کرد.

فکر می‌کنم هنوز با جستجویی ساده، بشود فیلم سر بریده شدن دانیل را در اینترنت یافت. خود من چند سال پیش در موبایل یکی از دوستانم این فیلم را دیدم و هنوز از یادآوریش احساس بدی به من دست می‌دهد. نمی‌دانم، یاد آن نامه‌ی معروف انیشتین به فروید می‌افتم که انیشتین از چند سال پیش از آغاز جنگ‌ جهانی دوم احساس خطر کرده ‌بود و از فروید می‌پرسید آدمی به کجا می‌رود؟ به راستی آدمی به کجا می‌رود؟ چطور می‌شود روی انسان‌ها چون مانند ما و به کیش ما نیستند قضاوت کرد و خود را محق دانست؟ چه کسی به این پرسش پاسخ می‌دهد؟

فیلم «یک قلب قدرتمند»، دانیل پرل را به حاشیه می‌برد. دان فاترمن که نقش دانیل را بازی می‌کند، تقریباً دیده نمی‌شود و فقط در فلش‌بک‌هایی که از زندگی شیرین دانیل و ماریانه زده می‌شود می‌بینیمش. این قلب قدرتمندی که از آن صحبت می‌کنیم، از آن ماریانه است که روزها امید خود را حفظ کرد و کسی ندید که ماریانه، نمایش آرامشی در پس آتشفشانی آماده‌ی انفجار است. آنجلینا جولی بازیگر محبوب من نیست و تیپ دختران ورزیده و بزن بهادر را که او ارائه می‌داد دوست نداشتم، اما این فیلم برای دیدن یک جولی دیگر، فیلم ارزشمندی است. جولی با موهای ریز فر شده و چشم‌هایی مشکی بدون آرایش همیشگی و با مژه‌هایی کمرنگ و میک‌آپ معمول، به سختی قابل شناسایی است و زیباترین بخش فیلم را او ارائه می‌دهد؛ زمانی که خبر مرگ دانیل را به او می‌دهند، آتشفشان ناگهان فوران می‌کند. شخصاً از جولی انتظار این سکانس میخکوب‌کننده را نداشتم.ضجه‌ها و اشک‌ها و فریادهایی که روزها در قلب این زن حبس شده بود ناگهان با آوایی خارج از توان و حنجره‌ی انسانی و به رقت‌بارترین شکل ممکن آزاد می‌گردند و بیننده را بشدت متاثر می‌کند. مایکل وینترباتم طی یک اقدام درست، از فیلمبردارش خواسته از فیلمبرداری روی دست استفاده کند تا ساختار نیمه مستند و پرتنش فیلم را به بیننده القا کند.

اقدام درست دیگر وینترباتم این بود که سکانسی از اسارت دانیل و شکنجه شدن و مرگ وحشتناکش را نشان نداد تا دانسته‌های ما را در همان حدی که بود باقی بگذارد و به خودنویسی وقایع بی‌آنکه بتوان به صحتش اطمینان یافت دست نزده ‌باشد و بر خلاف فیلم‌هایی از این دست یک روایت پر اشک و سوز و گداز به راه نیندازد. با این حال در انتها تصویر ترسناکی از مسلمانان و کراچی بعنوان شهری مسلمان‌نشین می‌بینیم و برای یک غربی این‌که آنها که دیدند با مسلمانان دیگر فرق دارند، قابل تمییز نیست و مسلمان متعادل‌تری که عارف‌خان قصد ارائه‌اش را دارد هم در مواقع لزوم برای اعتراف گرفتن از شکنجه نمی‌پرهیزد! این فیلم، سر و صدای چندانی به پا نکرد و 1 نامزدی در گلدن گلوب داشت و چهارده نامزدی دیگر که تنها یکی از آنها منجر به برد جایزه‌ای شد، با این حال توانست تا آنجا که ممکن است از حضور ستاره‌اش یعنی آنجلینا جولی بعنوان برگ برنده استفاده کند.

راستی، حالا چند نفر از ما حاضرند بایستند و بگویند: «سلام! من یک خبرنگار هستم!» ؟!