فیلم افسانه‌ ۱۹۰۰ – معرفی و نقد و بررسی – The Legend of 1900 (1998)

فرانک مجیدی: همیشه از شاه‌کار نوشتن، دشوار می‌نماید. این‌که حق مطلب را ادا نکنی و به روح اثر بی‌احترامی کنی و تمام دریچه‌ها را بر خواننده‌ای که می‌خواهد درباره‌ی آن اثر بیش‌تر نگشایی… اما این جسارت را به خرج می‌دهم، به‌خاطر روح و شرافت هنر موسیقی کلاسیک و جاز، برای گرامی داشتن نفس افسانه‌ها، باید از این فیلم نوشت، از «افسانه‌ی ۱۹۰۰»، اثری از جوزپه تورناتوره و محصول سال ۱۹۹۸.

در ژانویه‌ی سال ۱۹۰۰، دنی (بیل نان)، کارگر سیاه پوست موتورخانه‌ی کشتی بزرگ ویرجینیا، در قسمت درجه‌ی یک کشتی، نوازادی را می‌یابد. به‌خاطر تاریخی که کودک را یافته، نامش را ۱۹۰۰ می‌گذارد. دنی وقتی ۱۹۰۰ تنها هشت سال داشت، بر اثر حادثه‌ای می‌میرد و در یک کنجکاوی کودکانه، ناگهان استعداد بی نظیر ۱۹۰۰ در نواختن پیانو هویدا می‌شود. وقتی ۱۹۰۰ بدل به مردی جوان می‌شود (تیم راث) دیگر نوازنده‌ی اصلی کشتی است، اما او با آن‌که در نوازندگی نظیری ندارد، تمایلی برای رفتن به خشکی نشان نمی‌دهد. او دوست ترومپت‌نوازی به نام ماکس (پروئیت تیلور وینس) پیدا می‌کند و حالا پس از سال‌ها، به دلیلی حیاتی ماکس باید داستان ۱۹۰۰ را بیان کند تا…

فیلم «افسانه‌ی ۱۹۰۰» نخستین فیلم جوزپه تورناتوره به زیان انگلیسی محسوب می‌شود. او پیش‌تر با فیلم دیگر خود، «سینما پارادیزو»، برای خود اعتباری جهانی خریده‌بود. این‌بار او داستانی به قلم خودش را روی پرده می‌برد. داستانی که مثل یک شعر عمیق در ذهن تماشاگر می‌نشیند. او به زیبایی راوی زندگی و درونیات یک هنرمند می‌پردازد که فلسفه‌ی خاص خود را در زندگی دارد و نحوه‌ی زندگیش بی‌مانند می‌نماید. همین ساختارشکنی‌های قهرمان داستان است که فیلم را بسیار شکوهمند می‌سازد. آن‌جا که ۱۹۰۰ باید برود می‌ایستد، آن‌جا که باید چیزی بگوید سکوت می‌کند و دلایلش برای تصمیماتش چنان نیست که اطرافیانش پیش از توضیح خود او بتوانند درکش کند اما بسیار معصومانه و قابل احترامند. این فیلم جوایز زیادی را برده و جزئیات دکورسازی، فیلم‌برداری و روایت داستان بسیار عالی عمل کرده‌اند.

مسلماً در کنار روایت چیره‌دستانه‌ی تورناتوره، نقش اصلی را آهنگسازی بی‌نظیر «انیو موریکونه» ایفا می‌کند. این دو پیشتر هم در «سینما پارادیزو» اثری بزرگ خلق کرده‌بودند، اما اینجا، شاید تاثیر موسیقی بیشتر هم باشد. چرا که در فیلم قبلی، تورناتوره راوی روح هنر سینما بود و این‌بار از جان اصالت موسیقی می‌گوید. موسیقی به یاد ماندنی موریکونه، برای این فیلم برنده‌ی جایزه‌ی گلدن گلوب شده‌است. شخصاً دو آهنگساز را نسبت به سایر آهنگسازان موسیقی متن بیشتر می‌پسندم، موریکونه و هانس زیمر. موریکونه در این فیلم، به زیبایی در این فیلم زندگی و روحیات آدم‌ها را تبدیل به نت موسیقی می‌کند. سکانسی که ۱۹۰۰ آدم‌های قسمت درجه‌ی یک را نشان ماکس می‌دهد و برای هر یک قطعه‌ای می‌نوازد را به‌یاد آورید. البته، قطعه‌ی A Small Measure Of Peace هانس زیمر در فیلم «آخرین سامورایی» شرح حال کامل خود من برایم است که نت به نتش تاثیری خیلی عمیق بر من می‌گذارد.

من پیش از این‌که این فیلم را ببینم، دو فیلم دیگر از «تیم راث» دیده‌بودم، در هر دو فیلم او نقش یک خلافکار موذی فاسد را بازی کرده‌بود. باورنکردنی است که تیم راث به این زیبایی چنین کاراکتر معصومی را بیافریند. یک بازیگر، چقدر باید اقبال بلندی داشته باشد که نقشی به این زیبایی نصیبش شود؟ کاراکتر او، یکی از به‌یاد ماندنی‌ترین‌های سینما است. عشق بسیار پاکش، روح بسیار بزرگش، متانت و خاکساری‌ای که هنرش در او ایجاد کرده و مهربانی و اصالت هنرش که تواناییش را یکسان به مسافران درجه‌ی یک و درجه‌ی سه‌ی کشتی نثار می‌کند، بی‌نظیرند. او می‌داند تاثیری که موسیقی بر غنی و فقیر می‌بخشد یکسانند ( این درست امضایی است که تورناتوره توی فیلم «سینما پارادیزو» نیز به جا گذاشته‌بود، ذات هنر چنان است که تاثیری یکسان بر نهاد تمام انسان‌ها دارد!) و فقط یک دید زیبایی‌شناسانه نیاز دارد. او این‌قدر بزرگ فکر می‌کند که از خیلی از اهداف روزمره‌ی خود شرمنده می‌شویم، وقتی ماکس با تعجب از او می‌پرسد: «حتی زمان جنگ هم آهنگ می‌ساختی؟»، او ابتدا جنگ را چنین توصیف می‌کند: «وقتی هیچ‌کس نمی‌رقصید!»

سکانس‌های به‌یاد ماندنی زیادند، دوئل ۱۹۰۰ و جلی با پیانو (که موریکونه به زیبایی در کنسرتش که حاوی تمام موسیقی‌های متنی بود که برای فیلم‌های گوناگون ساخته‌بود، دوباره رهبری کرد) ، بوسه‌ی معصومانه‌ی ۱۹۰۰ بر دختر در خوابگاه زنان، گفتگوی دختر و ۱۹۰۰ هنگام پیاده‌شدن دختر از کشتی (فقط بازی زیبای تیم راث را وقتی دختر با محبت بر گونه‌اش بوسه می‌زند ارزش ۱۰۰۰ بار دیدن دارد!) آن سکانس زیبای خداحافظی ماکس و ۱۹۰۰ و دیالوگ به‌شدت تاثیر گذار ۱۹۰۰ و سکانس سرنوشت‌ساز ۱۹۰۰… می‌خواهم بگویم اگر این فیلم را ندیده‌اید، یک اثر بزرگ را از دست داده‌اید. آن را باید دید، برای احترام به اصالت و شرافت پیانو، برای ایمان به همه‌ی معصومیت روح انسان و باور آوردن به این‌که زندگی خیلی خیلی عظیم است!