منظور از بیماری شکم حاد چیست و چطور می‌توان آن را تشخیص داد و درمان کرد؟

اتیولوژی – پاتوفیزیولوژی بیماری شکم حاد

–  دردی شدید و ناگهانی در ناحیه شکم است که به صورت حاد کمتر(از 10 روز) آغاز شده است.

– درد احشایی، به صورت دردی منتشر، کولیک و کرامپ‌مانند مشخص می‌شود که از اتساع یا انقباض اعضای توخالی شکم(مانند روده و معده) ناشی می‌شود.

– محل درد پاریتال(سوماتیک) بهتر مشخص است و در مقایسه با درد احشایی ثابت-تر است. این درد بر اثرِ التهاب و تحریک مستقیم صفاق ایجاد می‌شود. عللی از درد را که به جراحی اورژانس یا فوری نیاز دارند(یعنی شکم حاد جراحی) از علل غیر اورژانس افتراق دهید.

– فوریت‌های حاد جراحی عبارتند از: پارگی آنوریسم آئورت، پارگی احشاء(مانند پارگی دیورتیکول یا زخم پیتیک)، آپاندیسیت، انسداد روده، ایسکمی روده، پارگی حاملگی خارج رحمی.

– بیماری‌هایی که درمان آنها جراحی فوری نیست، عبارتند از: رنال کولیک، بیماری التهابی لگن(PID)، پانکراتیت.

–  آن دسته از بیماری‌های خارج شکمی که علائم حاد را تقلید می‌کنند فراوانند، از این علل می‌توان انفارکتوس میوکارد، آنژین آتیپیک، پریکاردیت، پنومونی، آمبولی ریوی و وجود پاتولوژی در ناحیه لگن(مانند بیماری التهابی لگن و پیچ‌خوردگی تخمدان) را برشمرد.

تشخیص‌های افتراقی بیماری شکم حاد

–  آپاندیسیت
–  ایسکمی روده
–  کوله سیستیت
–  حاملگی خارج رحمی
–  دیورتیکولیت
–  اینواژیناسیون روده
–  گاستروانتریت
–  پنومونی
–  پانکراتیت
–  انفارکتوس میوکارد
–  PID
–  آمبولی ریوی
–  کولیک کلیوی و کولیک صفراوی
–  پیچ‌خوردگی تخمدان
–  پارگی آنوریسم آئورت شکمی
–  اولسرپپتیک
–  گاستریت
–  انسداد روده

علایم و نشانه‌های بیماری شکم حاد

–  درد کولیکی و کرامپ‌مانند که امواج آن به گونه‌ای است که بر اتساع احشاء توخالی دلالت دارد(مانند کولیک کلیوی و انسداد روده).

–  درد ثابت و دارای محل مشخص که بیان‌گر التهاب است (مانند آپاندیسیت، دیورتیکولیت، کوله سیستیت).

–  علائم همراه، گاه عبارتند از: تهوع، استفراغ، یبوست یا اسهال، بی‌اشتهایی، سوزش ادرار.

–  ممکن است شوک و کاهش فشار خون وجود داشته باشد.

–  در کل، بیمارانی که با درد بسیار شدید با شروع ناگهانی مراجعه می‌کنند، به مداخله جراحی نیاز دارند.

–  تظاهرات غیر معمول در سالمندان، شیرخواران، افراد الکلی و مبتلایان به ضعف ایمنی شایع است.

راه‌های تشخیص بیماری شکم حاد

–  شرح حال و معاینه بالینی، دامنه‌ی تشخیص‌های افتراقی را محدود می‌کند و مشخص می‌کند که آیا بیماری به جراحی فوری نیاز دارد یا خیر.

– ماهیت درد(احشایی یا پاریتال)، محل، آغاز، طول مدت، شدت، شباهت به حملات قبلی درد و عوامل تشدید‌کننده یا کاهش‌دهنده درد.

– در معاینه بالینی باید به وجود حساسیت برگشتی، سفتی شکم، صداهای روده، اتساع شکم، وجود توده، وجود خون در معاینه رکتال و وجود حساسیت در ناحیه دهانه رحم یا تخمدان‌ها توجه کرد.

–  آزمایش‌های ابتدایی، شمارش کامل سلول‌های خون، سنجش الکترولیت‌ها، عملگرد کبد، میزان آمیلاز و لیپاز سرم، آزمایش ادرار و آزمایش بارداری را شامل می‌شود.

–  گاه برای تشخیص، بررسی‌های تصویربرداری ضرورت می‌یابد.

– عکس ساده شکم، ممکن است وجود انسداد، پارگی احشاء فوقانی(وجود هوای آزاد) و دیگر اختلالات را مشخص می‌کند.

– سونوگرافی در موارد شک به بیماری‌های مجاری صفراوی، آنوریسم آئورت یا حاملگی خارج رحمی، کاربرد دارد.

– سی‌تی‌اسکن شکم اغلب تشخیص سنگ‌های ادراری، آنوریسم آئورت، دیورتیکولیت و آپاندیسیت را مشخص می‌کند.

راه‌های درمان بیماری شکم حاد

–  بیمارانی را که از نظر همودینامیک، بی‌ثبات هستند باید بلافاصله به حالت طبیعی بازگردند.

– کمبود حجم را با نرمال‌سالین و گاه انتقال خون جبران کنید.

– وجود شواهد خون‌ریزی(مانند پارگی آئورت و پارگی حاملگی خارج رحمی) یا علائم اولیه سپسیس (مانند دیورتیکولیت سوراخ شده، سوراخ شدن روده) ممکن است نشان‌دهنده‌ی وضعیتی باشد که حیات بیمار را به مخاطره می‌افکند و در نتیجه، مداخله‌ی فوری جراحی را ضروری می‌سازد.

– در موارد انسداد یا استفراغ مداوم برای بیمار، لوله نازوگاستریک تعبیه کنید.

– چنانچه به پارگی احشاء یا عفونت داخل شکمی شک دارید به طور تجربی از داروهای آنتی‌بیوتیک وسیع‌الطیف بهره بگیرید.

– در مورد هریک از اختلالات، درمان اختصاصی را انجام دهید(به هریک از مباحث مربوطه مراجعه شود).

عوارض و پیش‌آگهی بیماری شکم حاد

–  تشخیص سریع و درمان مناسب، معمولاً باعث می‌شود پیش‌آگهیِ بیمار خوب باشد.