پانکراتیت چه علائمی دارد و روش تشخیص و درمان آن چیست؟
پانکراتیت Pancreatitis التهاب پانکراس است. لوزالمعده غده‌ای طویل و مسطح است که در پشت معده در قسمت فوقانی شکم قرار دارد. لوزالمعده آنزیم‌هایی تولید می‌کند که به هضم غذا کمک می‌کنند و هورمون‌هایی را تولید می‌کند که به تنظیم و پردازش قند (گلوکز) کمک می‌کند.
پانکراتیت می‌تواند به صورت پانکراتیت حاد رخ دهد – به این معنی که به طور ناگهانی ظاهر می‌شود و چند روز طول می‌کشد. برخی از افراد به پانکراتیت مزمن مبتلا می‌شوند که پانکراتیت است که طی سالیان متمادی رخ می‌دهد.
موارد خفیف پانکراتیت با درمان بهبود می‌یابند، اما موارد شدید می‌تواند عوارض تهدید‌کننده زندگی ایجاد کند.
علائم
علائم و نشانه‌های پانکراتیت ممکن است متفاوت باشد، بسته به نوع آن.
علائم و نشانه‌های پانکراتیت حاد عبارتند از:
- درد بالای شکم
- درد شکمی که به پشت شما تابیده می‌شود
- حساسیت هنگام لمس شکم
- تب
- نبض سریع
- حالت تهوع
- استفراغ
علائم و نشانه‌های پانکراتیت مزمن عبارتند از:
- درد بالای شکم
- درد شکمی که بعد از خوردن غذا بدتر می‌شود
- کاهش وزن بدون تلاش
- مدفوع چرب و بدبو (استئاتوره)
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در صورت شروع حاد یا درد مداوم شکمی با پزشک خود قرار ملاقات بگذارید. اگر درد شکم شما آنقدر شدید است که نمی‌توانید بی‌حرکت بنشینید یا موقعیتی پیدا کنید که باعث راحتی شما شود، فوراً به دنبال کمک پزشکی باشید.
علل
پانکراتیت زمانی اتفاق می‌افتد که آنزیم‌های گوارشی در حالی که هنوز در لوزالمعده هستند فعال می‌شوند و سلول‌های پانکراس را تحریک می‌کنند و باعث التهاب می‌شوند.
با حملات مکرر پانکراتیت حاد، آسیب به پانکراس می‌تواند رخ دهد و منجر به پانکراتیت مزمن شود. بافت اسکار ممکن است در لوزالمعده تشکیل شود و باعث از دست دادن عملکرد شود. عملکرد ضعیف لوزالمعده می‌تواند باعث مشکلات گوارشی و دیابت شود.
شرایطی که می‌تواند منجر به پانکراتیت حاد شود عبارتند از:
- سنگ کیسه صفرا
- اعتیاد به الکل
- دارو‌های خاص
- سطوح بالای‌تری گلیسیرید در خون (هیپرتری گلیسیریدمی)
- سطوح بالای کلسیم در خون (هیپرکلسمی)، که ممکن است ناشی از فعالیت بیش از حد غده پاراتیروئید (هیپرپاراتیروئیدیسم) باشد.
- سرطان پانکراس
- جراحی شکم
- فیبروز سیستیک
- عفونت
- آسیب به شکم
- چاقی
- ضربه
کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی (ERCP)، روشی که برای درمان سنگ‌های صفراوی استفاده می‌شود، همچنین می‌تواند منجر به پانکراتیت شود.
گاهی اوقات، هیچ دلیلی برای پانکراتیت یافت نمی‌شود. این به عنوان پانکراتیت ایدیوپاتیک شناخته می‌شود.
عوامل خطر
عواملی که خطر ابتلا به پانکراتیت را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- مصرف بیش از حد الکل. تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف‌کنندگان زیاد الکل (افرادی که چهار تا پنج نوشیدنی در روز مصرف می‌کنند) در معرض خطر ابتلا به پانکراتیت هستند.
- سیگار کشیدن. احتمال ابتلا به پانکراتیت مزمن در افراد سیگاری در مقایسه با افراد غیرسیگاری به طور متوسط سه برابر بیشتر است. خبر خوب این است که ترک سیگار خطر ابتلا را به نصف کاهش می‌دهد.
- چاقی. اگر چاق باشید، احتمال ابتلا به پانکراتیت بیشتر است.
- دیابت. ابتلا به دیابت خطر ابتلا به پانکراتیت را افزایش می‌دهد.
- سابقه خانوادگی پانکراتیت. نقش ژنتیک به طور فزاینده‌ای در پانکراتیت مزمن شناخته می‌شود. اگر اعضای خانواده شما مبتلا به این عارضه هستند، شانس شما افزایش می‌یابد – به خصوص وقتی با سایر عوامل خطر ترکیب شود.
عوارض
پانکراتیت می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند، از جمله:
- نارسایی کلیه. پانکراتیت حاد ممکن است باعث نارسایی کلیه شود که اگر نارسایی کلیه شدید و مداوم باشد، می‌توان آن را با دیالیز درمان کرد.
- مشکلات تنفسی. پانکراتیت حاد می‌تواند تغییرات شیمیایی در بدن شما ایجاد کند که بر عملکرد ریه شما تأثیر می‌گذارد و باعث می‌شود که سطح اکسیژن در خون به سطوح خطرناکی پایین بیاید.
- عفونت پانکراتیت حاد می‌تواند پانکراس شما را در برابر باکتری‌ها و عفونت آسیب‌پذیر کند. عفونت‌های پانکراس جدی هستند و نیاز به درمان فشرده دارند، مانند جراحی برای برداشتن بافت عفونی.
- کیست کاذب پانکراتیت حاد می‌تواند باعث جمع شدن مایعات و زباله‌ها در پاکت‌های کیست مانند در پانکراس شود. یک کیست کاذب بزرگ که پاره می‌شود می‌تواند عوارضی مانند خونریزی داخلی و عفونت ایجاد کند.
- سوء تغذیه پانکراتیت حاد و مزمن می‌تواند باعث شود که پانکراس شما آنزیم‌های کمتری را تولید کند که برای تجزیه و پردازش مواد مغذی از غذایی که می‌خورید لازم است. این می‌تواند منجر به سوءتغذیه، اسهال و کاهش وزن شود، حتی اگر ممکن است همان غذا‌ها یا همان مقدار غذا را بخورید.
- دیابت. آسیب به سلول‌های تولید‌کننده انسولین در پانکراس در اثر پانکراتیت مزمن می‌تواند منجر به دیابت شود، بیماری که بر نحوه استفاده بدن از قند خون تأثیر می‌گذارد.
- سرطان پانکراس. التهاب طولانی مدت در لوزالمعده ناشی از پانکراتیت مزمن یک عامل خطر برای ابتلا به سرطان پانکراس است.
تشخیص
آزمایش‌ها و روش‌های مورد استفاده برای تشخیص پانکراتیت عبارتند از:
- آزمایش خون برای بررسی سطوح بالای آنزیم‌های پانکراس، همراه با گلبول‌های سفید، عملکرد کلیه و آنزیم‌های کبدی
- سونوگرافی شکم برای بررسی سنگ کیسه صفرا و التهاب پانکراس
- توموگرافی کامپیوتری (CT) اسکن برای یافتن سنگ‌های صفراوی و ارزیابی میزان التهاب پانکراس
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) برای بررسی ناهنجاری‌ها در کیسه صفرا، پانکراس و مجاری
- سونوگرافی آندوسکوپی برای بررسی التهاب و انسداد در مجرای پانکراس یا مجرای صفراوی
- آزمایش مدفوع در پانکراتیت مزمن برای اندازه‌گیری سطوح چربی که می‌تواند نشان دهد دستگاه گوارش شما مواد مغذی را به اندازه کافی جذب نمی‌کند.
پزشک ممکن است بسته به وضعیت خاص شما آزمایش‌های دیگری را توصیه کند.
درمان
درمان‌های اولیه در بیمارستان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- توصیه به شروع زودهنگام تغذیه خوراکی در حد امکان: داده‌های قدیمی پیشنهاد می‌کردند که برای چند روز در بیمارستان غذا خوردن را متوقف کنید تا به پانکراس خود فرصت بهبودی بدهید. این دیگر توصیه نمی‌شود. داده‌های جدیدتر نشان می‌دهد که خوردن به محض تحمل غذا به بهبود پانکراس کمک می‌کند.
با بهبود التهاب در لوزالمعده و بهبود علائم درد، باید شروع به نوشیدن مایعات شفاف و خوردن غذا‌های ملایم کنید. با گذشت زمان، می‌توانید به رژیم غذایی عادی خود بازگردید.
اگر علائم پانکراتیت شما ادامه داشته باشد و همچنان هنگام غذا خوردن احساس درد می‌کنید، پزشک ممکن است یک لوله تغذیه را برای کمک به تغذیه شما توصیه کند.
- دارو‌های ضد درد: پانکراتیت می‌تواند باعث درد شدید شود. تیم مراقبت‌های بهداشتی شما دارو‌هایی را برای کمک به کنترل درد به شما می‌دهد.
- مایعات داخل وریدی (IV). همانطور که بدن شما انرژی و مایعات را برای ترمیم پانکراس اختصاص می‌دهد، ممکن است دچار کم آبی شوید. به همین دلیل، در طول اقامت در بیمارستان، مایعات اضافی را از طریق ورید بازوی خود دریافت خواهید کرد.
هنگامی که پانکراتیت شما تحت کنترل است، تیم مراقبت‌های بهداشتی شما علت اصلی پانکراتیت شما را ارزیابی و درمان می‌کند. بسته به علت پانکراتیت، درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- روش‌های رفع انسداد مجرای صفراوی. پانکراتیت ناشی از تنگ یا مسدود شدن مجرای صفراوی ممکن است نیاز به اقداماتی برای باز کردن یا باز کردن مجرای صفراوی داشته باشد.
روشی به نام کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی (ERCP) از یک لوله بلند با یک دوربین در انتهای آن برای بررسی پانکراس و مجاری صفراوی استفاده می‌کند. لوله از گلوی شما عبور می‌کند و دوربین تصاویری از دستگاه گوارش شما را به مانیتور می‌فرستد. برای این روش از بیهوشی استفاده می‌شود.
ERCP می‌تواند به تشخیص مشکلات مجرای صفراوی و مجرای پانکراس و رفع انسداد‌ها مانند سنگ کیسه صفرا کمک کند. با این حال، در برخی افراد، ERCP همچنین می‌تواند منجر به پانکراتیت حاد شود.
- جراحی کیسه صفرا. اگر سنگ کیسه صفرا باعث پانکراتیت شما شده باشد، پزشک جراحی برای برداشتن کیسه صفرا (کوله سیستکتومی) را توصیه می‌کند.
- روش‌های پانکراس ممکن است برای تخلیه مایع از لوزالمعده یا برداشتن بافت بیمار، اقدامات آندوسکوپی ضروری باشد.
- درمان وابستگی به الکل. نوشیدن چندین نوشیدنی در روز طی سالیان متمادی می‌تواند باعث پانکراتیت شود. اگر این دلیل پانکراتیت شما باشد، ممکن است پزشک به شما توصیه کند که یک برنامه درمانی برای اعتیاد به الکل وارد کنید. ادامه نوشیدن الکل پانکراتیت شما را بدتر می‌کند و منجر به عوارض جدی می‌شود.
- تغییرات دارویی: اگر دارویی به عنوان علت پانکراتیت حاد در نظر گرفته شود، پزشک ممکن است دارو را متوقف کند و با شما برای یافتن گزینه‌های جایگزین همکاری کند.
درمان‌های اضافی برای پانکراتیت مزمن
بسته به وضعیت شما، پانکراتیت مزمن ممکن است نیاز به درمان‌های اضافی داشته باشد، از جمله:
- مدیریت درد. پانکراتیت مزمن می‌تواند باعث درد مداوم شکم شود. پزشک شما را از نظر علل پانکراتیت مزمن ارزیابی می‌کند و ممکن است دارو‌هایی را برای کنترل درد شما توصیه کند. در صورت لزوم، ممکن است به متخصص درد ارجاع داده شوید.
درد شدید ممکن است با گزینه‌هایی مانند سونوگرافی آندوسکوپی یا تزریق برای مسدود کردن اعصابی که سیگنال‌های درد را از پانکراس به مغز می‌فرستند، تسکین یابد.
- آنزیم‌هایی برای بهبود هضم در پانکراتیت مزمن که منجر به اسهال یا کاهش وزن می‌شود، مکمل‌های آنزیم پانکراس می‌توانند به بدن شما کمک کنند تا مواد مغذی موجود در غذا‌هایی که می‌خورید را تجزیه و پردازش کند. آنزیم‌های پانکراس با هر وعده غذایی مصرف می‌شود.
- تغییرات در رژیم غذایی شما ممکن است پزشک شما را به یک متخصص تغذیه ارجاع دهد که می‌تواند به شما در برنامه‌ریزی وعده‌های غذایی کم چرب و سرشار از مواد مغذی کمک کند.
شیوه زندگی و درمان‌های خانگی
پس از خروج از بیمارستان، می‌توانید اقداماتی را برای ادامه بهبودی خود از پانکراتیت انجام دهید، مانند:
- نوشیدن الکل را متوقف کنید. حتی اگر الکل به عنوان علت پانکراتیت حاد در نظر گرفته نشده باشد، عاقلانه است که در حین بهبودی، نوشیدن الکل را متوقف کنید. اگر نمی‌توانید به تنهایی نوشیدن الکل را متوقف کنید، از پزشک خود کمک بخواهید. پزشک می‌تواند شما را به برنامه‌های محلی ارجاع دهد تا به شما در ترک نوشیدن کمک کند.
- سیگار نکشید. اگر سیگار می‌کشید، آن را ترک کنید. اگر سیگار نمی‌کشید، شروع نکنید. اگر به تنهایی نمی‌توانید آن را ترک کنید، از پزشک خود کمک بخواهید. دارو‌ها و مشاوره می‌تواند به شما در ترک سیگار کمک کند.
- یک رژیم غذایی کم چرب انتخاب کنید. رژیمی را انتخاب کنید که چربی را محدود کند و بر میوه‌ها و سبزیجات تازه، غلات کامل و پروتئین بدون چربی تاکید کند.
- مایعات بیشتری بنوشید. پانکراتیت می‌تواند باعث کم آبی بدن شود، بنابراین مایعات بیشتری در طول روز بنوشید. همراه داشتن یک بطری آب یا لیوان آب ممکن است کمک کند.
