آشنایی با بیماری آسم و شیوه‌های تشخیص و درمان آن
آسم چیست؟
آسم یک سندرم بالینی پیچیده از التهاب مزمن راه هوایی است که با انسداد عودکننده و برگشت‌پذیر راه هوایی تشخیص داده می‌شود. التهاب راه هوایی به واکنش‌پذیری بیش‌از اندازهٔ مجرای هوایی منجر و سبب می‌شود راه‌های هوایی در واکنش به محرک‌های مختلف، باریک شود.
آسم یک بیماری مزمن رایج است، به‌طوری‌که از سال ۲۰۰۸ میلادی به تقریب ۸ تا ۱۰ درصد آمریکایی‌ها (حدود ۲۳ میلیون) به آن مبتلا شده‌اند. این بیماری یکی از علل عمدهٔ مرخصی‌های کاری و علت ۱ و نیم میلیون مورد مراجعه به اورژانس و ۵۰۰ هزار مورد بستری در سال است.
هر سال بیش از ۳۳۰۰ آمریکایی به‌خاطر این بیماری جان خود را از دست می‌دهند.
علاوه بر این، به‌نظر می‌رسد میزان شیوع آسم مانند سایر بیماری‌های آلرژیک، ازجمله اگزما (درماتیت آتوپیک)، تب یونجه (رینیت آلرژیک) و آلرژی‌های غذایی درحال افزایش است.
آسم درنتیجهٔ باریک‌شدن برگشت‌پذیر راه هوایی ایجاد می‌شود، درحالی‌که در COPD (بیماری مزمن انسدادی ریه)، به طور معمول راه هوایی برای همیشه باریک می‌شود و برگشت‌پذیر نیست.
برخی علائم COPD شبیه آسم است؛ ازجمله خس خس سینه، تنگی نفس و سرفه. سرفهٔ COPD، موکوس (خلط) بیشتری نسبت به سرفهٔ آسم تولید می‌کند و بیماران مبتلا به COPD شدید ممکن است به اکسیژن‌درمانی نیاز داشته باشند.
COPD بیشتر نتیجهٔ قرارگیری در معرض دود سیگار (به‌طور مستقیم یا دود دست دوم) است، بااین‌حال آسم شدید به مرور زمان ممکن است به COPD تبدیل شود.
داروهایی که برای درمان COPD تجویز می‌شود عبارت است از: کورتیکواستروئیدهای استنشاقی، برونکودیلاتورها (گشادکننده‌های برونش)، ترکیب‌های کورتیکواستروئید/ برونکودیلاتور استنشاقی، آنتاگونیست موسکارینی طولانی‌اثر و استروئیدهای خوراکی.
به‌تازگی سندرم جدیدی به نام سندرم هم‌پوشانی آسم/ COPD تعریف شده که ویژگی‌های هر دو بیماری را دارد. کنترل و درمان این سندرم به مطالعهٔ بیشتری نیاز دارد.
عوامل خطر و علل بیماری آسم
آسم از فعل‌وانفعالات پیچیده میان آرایش ژنتیکی ارثی فرد و تعاملات آنها با محیط پیرامون نشئت می‌گیرد. عواملی که سبب می‌شود کسی با استعداد ژنتیکی آسم به این بیماری مبتلا شود، به طور کامل مشخص نیستند. برخی از عوامل ابتلا به آسم عبارت است از:
– سابقهٔ خانوادگی بیماری‌های آلرژیک
– سابقهٔ شخصی تب یونجه (رینیت آلرژیک)
– برخی از بیماری تنفسی ویروسی در دوران کودکی
– قرارگیری در معرض دود سیگار
– چاقی
– موقعیت اجتماعی – اقتصادی پایین
گونه های آسم
محرک‌های بالقوهٔ بسیاری سبب بروز آسم می‌شود و این مسئله تا اندازهٔ زیادی روش‌های مختلف ایجاد آن را توضیح می‌دهد. در بیشتر موارد، این بیماری در دوران کودکی و از ۲ تا ۶ سالگی آغاز می‌شود. علت آسم در این گروه سنّی، بیشتر به قرارگیری در معرض آلرژن‌هایی مانند مایت‌های گردوغبار، دود تنباکو و عفونت‌های تنفسی ویروسی مربوط می‌شود.
تشخیص آسم در کودکان بسیار کوچک (زیر ۲ سال) دشوار است و نمی‌توان با قاطعیت گفت که به آسم مبتلا هستند یا خیر. خس‌خس سینه در این سن اغلب به دنبال یک عفونت ویروسی اتفاق می‌افتد و ممکن است پس از آن برطرف شود (بدون آن که به آسم منجر شود)؛ هر چند ممکن است در بزرگسالی دوباره ظاهر شود. آسمی که در بزرگسالی آغاز می‌شود، بیشتر در زنان میانسال رخ می دهد و بیشتر در پی یک عفونت تنفسی ایجاد می‌شود. محرک‌های آسم در این گروه سنّی به طور معمول از عوامل غیرآلرژیک است.
گونه های آسم، آسم آلرژیک (بیرونی) و غیرآلرژیک (درونی) می باشد. پزشک ممکن است با کلماتی مانند درونی یا بیرونی در مورد بیماری آسم شما صحبت کند. درک بهتر از ماهیت بیماری آسم می‌تواند به توضیح تفاوت‌های میان این دو کمک کند. آسم بیرونی یا آلرژیک شایع‌تر است و به طور معمول در دوران کودکی ایجاد می‌شود. نزدیک به ۷۰ تا ۸۰ درصد از کودکان مبتلا به آسم، آلرژی‌های مستند (documented allergies) نیز دارند. در این موارد به طور معمول سابقهٔ خانوادگی آلرژی وجود دارد. همچنین در بیشتر اوقات، سایر بیماری‌های آلرژیک مانند آلرژی‌های بینی یا اگزما نیز دیده می‌شود. آسم آلرژیک به طور معمول در اوایل بزرگسالی رو به بهبودی می‌رود. بااین‌حال، در بسیاری از موارد، این آسم دوباره ظاهر می‌شود.
آسم درونی نمونه‌ای از همهٔ موارد را در خود دارد، به طور معمول پس از ۳۰ سالگی ایجاد می‌شود و چندان به آلرژی مربوط نیست. زنان بیشتر از مردان به این نوع آسم دچار می‌شوند و بسیاری از موارد آن پس از عفونت دستگاه تنفسی ظاهر می‌شود. به‌نظر می‌رسد چاقی نیز یک عامل خطر برای ابتلا به این نوع آسم است. درمان آسم درونی دشوار است، نشانه های آن بیشتر مزمن است و در همهٔ طول سال وجود دارد.
نشانه‌های آسم
نشانه‌های فراگیر آسم عبارت است از تنگی نفس، سرفه (بیشتر، شب‌ها بدتر می‌شود) و صدای خس‌خس در هنگام نفس‌کشیدن. بسیاری از بیماران از احساس سفتی در قفسهٔ سینه نیز شکایت می‌کنند. توجه داشته باشید که این نشانه ها دوره‌ای است و اشخاص مبتلا به آسم ممکن است هفته‌ها یا ماه ها هیچ‌گونه نشانه ای نداشته باشند.
محرک های رایج برای نشانه های مربوط به آسم عبارت است از قرارگیری در معرض آلرژن‌ها (حیوانات خانگی، مایت‌های گردوغبار، سوسک‌های حمام، کپک‌ها و گرده‌های گیاهان)، ورزش و عفونت‌های ویروسی. مصرف تنباکو یا قرارگیری در معرض دود آن، کنترل آسم را پیچیده تر می نماید.
بسیاری از نشانه‌های آسم، غیراختصاصی است و امکان دارد در دیگر بیماری‌ها نیز دیده شود. نشانه هایی که ممکن است نشان‌دهندهٔ بیماری‌های دیگری به‌غیر از آسم باشد، عبارت است از: ظاهرشدن نشانهٔ جدید در سن بالا، وجود نشانه های مرتبط (مانند احساس ناراحتی در قفسهٔ سینه، سبکی سر، تپش قلب و خستگی) و عدم پاسخ به داروهای مناسب آسم.
معاینهٔ فیزیکی در شخص مبتلا به آسم، بیشتر به طور کامل طبیعی است. گاهی اوقات هنگام نفس‌کشیدن، صدای خس‌خس وجود دارد.
هنگام حملهٔ ناگهانی آسم، تنفس افزایش یافته، ضربان قلب بالا می‌رود و کار تنفسی بیشتر می‌شود. اشخاص، بیشتر برای نفس‌کشیدن به عضلات فرعی نیاز دارند.
در موارد شدید ممکن است حرکت هوا به‌گونه‌ای مختل شود که هیچ‌گونه صدای تنفس و خس‌خسی شنیده نشود. توجه داشته باشید که میزان اکسیژن خون حتی در مواقع حملهٔ آسم در سطح نزدیک به حالت طبیعی باقی می‌ماند؛ بنابراین سطح پایین اکسیژن در خون به نارسایی تنفسی مربوط می‌شود، نه آسم.
چگونگی تشخیص
تشخیص آسم با بررسی دقیق سابقهٔ بیمار و معاینهٔ فیزیکی او آغاز می‌شود. پزشکان عمومی به طور معمول قادرند آسم را تشخیص دهند اما گاهی اوقات ممکن است لازم باشد به متخصص آلرژی یا متخصص ریه مراجعه کند.
کسی که مبتلا به آسم است، به طور معمول سابقهٔ خانوادگی بیماری‌های آلرژیک یا سابقهٔ شخصی رینیت آلرژیک دارد و نشانه هایی مانند سرفه، خس‌خس، اِشکال در تنفس (به‌خصوص در هنگام ورزش یا در طول شب) را تجربه می‌کند.
همچنین ممکن است احتمال بروز عفونت‌های تنفسی یا برونشیت نیز وجود داشته باشد. علاوه بر داشتن سابقهٔ مرتبط با آسم، اگر نشانه های شخص با مصرف داروهای آسم بهبود یافت، به این معناست که به احتمال زیاد بیماری آن شخص آسم است.
علاوه بر گرفتن سابقه و معاینهٔ بیمار، موارد زیر جزء روش‌های تشخیصی است که برای کمک در تشخیص آسم به‌کار می‌رود:
۱. آزمون عملکرد ریه یا اسپیرومتری
در این روش، لوله‌ای درون دهان بیمار قرار داده می‌شود که از راه آن نفس می‌کشد تا پزشک عملکرد ریه را ارزیابی کند. اگر عملکرد ریه پس از تجویز یک برونکودیلاتور (شل کنندهٔ عضلات مجاری تنفسی و افزایش جریان هوا به ریه) به‌طور قابل‌توجهی بهبود یافت، این مسئله به شکل بنیادی تشخیص آسم را تأیید می‌کند. با این‌حال، باید توجه داشته باشید که عملکرد طبیعی ریه در این آزمون، احتمال بیماری آسم را به‌طور کامل رد نمی‌کند.
۲. آزمون سنجش اکسید نیتریک بازدم (FENO)
این آزمون به یک روش سریع و به نسبت ساده، شبیه اسپیرومتری (اندازه گیری هوادر دم و بازدم) انجام می‌شود. سطوح بالای اکسید نیتریک بازدم نشان‌دهندهٔ التهاب آلرژیکی است که در بیماری‌هایی مانند آسم دیده می‌شود.
۳. آزمون پوستی برای آلرژن‌های هوایی متداول
حساسیت به آلرژی‌های محیطی، احتمال آسم را افزایش می‌دهد. توجه داشته باشید که برای تشخیص آلرژی‌های محیطی به طور معمول آزمون پوست مفیدتر از آزمایش خون (آزمون بافت) است. آزمون آلرژی‌های غذایی در تشخیص آسم تجویز نمی‌شود.
۴. سایر آزمایشات احتمالی اما کمتر فراگیر برای تشخیص آسم
ازجمله آزمون چالش که واکنش‌پذیری بیش‌از اندازهٔ راه هوایی را بررسی می‌کند. واکنش‌پذیری بیش‌از اندازه عبارت است از تمایل لوله‌های تنفسی به منقبض یا باریک‌شدن در واکنش به محرک‌ها.
اگر نتیجهٔ آزمون چالش منفی باشد، احتمال آسم بسیار پایین است. متخصصان گاهی اوقات ائوزینوفیل‌های (نوعی از گلبول های سفید که ۵ درصد از گلبول های سفیدخون را تشکیل می دهد)، خلط سینه (نشانگر دیگری برای التهاب آلرژیکی که در آسم دیده می‌شود) را نیز اندازه می‌گیرند.
تصویربرداری از قفسهٔ سینه ممکن است پُرهوایی ریه (hyperinflation) را نشان دهد که بیشتر در آسم طبیعی است. در موارد خاص ممکن است آزمون هایی برای ردکردن احتمال سایر بیماری‌ها (مانند آزمون های قلبی) نیز تجویز شود.
۵. آزمایش خون
گاهی اوقات به تشخیص تفاوت میان گونه های آسم کمک می‌کند. آزمایش‌های خون مفید عبارت است از پایش سطح آنتی‌بادی (پادتن) آلرژیک (IgE) یا گلبول‌های سفید خاصی به‌نام ائوزینوفیل‌ها که بیشتر با آسم بیرونی یا آلرژیک مرتبط است.
درمان آسم
با توجه به دستورالعمل‌های کنونی، اهداف درمانی برای آسم از این قرار است:
– کنترل نشانه ها به‌طور مناسب
– به حداقل رساندن احتمال تشدیدهای آتی
– حفظ عملکرد طبیعی ریه
– حفظ میزان فعالیت طبیعی
– استفاده از حداقل مقدار داروی ممکن با حداقل مقدار عوارض جانبی احتمالی
کورتیکواستروئیدهای استنشاقی(ICS)، مؤثرترین عوامل ضدالتهابی موجود برای درمان آسم مزمن است و خط نخست درمان در بیشتر دستورالعمل‌های درمانی آسم به‌شمار می‌رود.
ثابت شده که ICS در کاهش خطر تشدیدهای آسم بسیار اثرگذار است.
علاوه بر این، ترکیبی از یک برونکودیلاتور طولانی‌اثر (LABA) و ICS، اثر قابل توجه و سودمندی روی بهبود کنترل آسم خواهد گذاشت.
پیشگیری، تشخیص و درمان آسم (تنگی نفس)
نویسنده : زهره هنری
ناشر: پرنیان اندیش
تعداد صفحات : ۸۰ صفحه
