معرفی کتاب « زندگینامه سیاسی آیت الله طالقانی »، نوشته علیرضا ملائی توانی

فصل اول. تولد و تحصیلات

درآمد

تردیدی نیست که بررسی و شناخت ابعاد گوناگون اندیشه و عمل اجتماعی‌ـ سیاسی آیت‌الله طالقانی در پیوند تنگاتنگ با مسائل و عواملی است که در تکوین بنیادهای تفکر و تکامل روحی و روانی وی نقشی تعیین‌کننده ایفا کرده‌اند. به همین منظور، فصل آغازین این پژوهش به ریشه‌ها و بنیادهایی معطوف خواهد بود که به نظر می‌رسد در شکل‌گیری شخصیت اجتماعی‌ـ سیاسی و سیمای فکری او تأثیر مستقیم داشته‌اند. مهم‌ترین عواملی که در این فرایند می‌توان به آن‌ها اشاره کرد عبارت‌اند از: پیشینه خانوادگی، استادان او در حوزه علمیه قم و نجف، سیمای فکری پدر و جلسات منظم مذهبی‌ـ سیاسی وی، فضای اختناق‌آمیز و شبه‌مدرن عهد رضاشاه به‌ویژه شیوه‌ها و شگردهای رژیم او در رویارویی با دین و روحانیت و واکنش نهادها و نیروهای مذهبی در برابر آن.

طالقانی که در محیط آرام و فضای مذهبی‌ـ سنتی روستا چشم به جهان گشوده بود، در آغوش خانواده‌ای با موقعیت و منزلت برجسته اجتماعی‌ـ فرهنگی پرورش یافت و خواه‌ناخواه به سوی شیوه زیست پدرانش رهنمون شد؛ شاخه‌های مختلف و متداول علوم حوزوی را آموخت و به مباحث جنجالی و بحث‌انگیز رغبت نشان داد؛ با استادان طراز اول نزدیک شد؛ تحت‌تأثیر نشست‌های مذهبی و همچنین سیمای ملایم و مبتنی بر مدارای پدر قرار گرفت؛ در کنار مدرس تجارب سیاسی را آموخت؛ از نزدیک فشار استبداد و اختناق را لمس کرد و تنگناهای حاکم بر فضای جامعه به‌ویژه حوزه‌های علمیه را تجربه کرد و با این پیشینه شیوه‌های تبلیغی و ترویجی حوزه‌های سنتی و نهادهای مذهبی را به انتقاد کشید و راه جدیدی پیمود.

مقدمه

یکی از راه‌های شناخت و تحلیل انقلاب اسلامی، بررسی سیره نظری و عملی رهبران آن است. طالقانی از زمره شخصیت‌هایی بود که دوشادوش امام خمینی هم در تکوین مبانی فکری و ایدئولوژی انقلاب و هم در بسیج توده‌ها و سازمان‌دهی مبارزان انقلابی نقشی عمده داشت.

در مرحله پس از پیروزی نیز از هیچ تلاشی در راه استقرار ثبات سیاسی، نهادینه‌کردن انقلاب و به ثمر رساندن مبارزات مردم ایران باز نایستاد. گویی زندگی و سرنوشت او از آغاز تا انجام با مبارزه و تکاپوی سیاسی، نوآوری و نوگرایی فکری، تعامل با جریان‌های سیاسی‌ـ مذهبی و پیوند با محافل دانشگاهی، انجمن‌های اسلامی و همه نیروهای مبارز با گرایش‌های متنوع فکری گره خورده بود. از همین‌رو زندگی او بسیار متلاطم، پرتحرک، ناآرام و سرشار از تلاش‌ها و تنش‌ها و آکنده از درگیری‌ها یا تعاملات با جریان‌های فکری سیاسی رقیب، موازی و همگرا است.

با توجه به این مقدمات برای بررسی تحلیلی زندگانی آیت‌الله طالقانی باید به مطالعه همزمان و مرور دوباره بخش‌های عمده‌ای از تاریخ معاصر ایران همت گماشت تا تأثیرپذیری وی از محیط سیاسی‌ـ اجتماعی و تأثیرگذاری متقابل او بر فضای روزگارش به‌درستی تبیین شود. به همین دلیل، در این اثر تلاش شده است زندگینامه طالقانی در متن تاریخ معاصر ایران تدوین شود تا تکاپو و تحول فکری و سیاسی وی در پیوند با زمان و مکان مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.

نویسنده پس از دو سال تلاش پیوسته و با مطالعه انبوه اسناد، اطلاعات، مدارک و آثار مرتبط با موضوع و جست‌وجو در کتاب‌ها، خاطرات، مطبوعات و… به نگارش این کتاب دست یازیده است. روش او این بوده است که با بهره‌گیری توأمان توصیف و تحلیل و عقل و نقل، حتی‌المقدور به بسیاری از چراها و چگونگی‌ها پاسخ گوید. البته در این حوزه قبلاً چند اثر انتشار یافته است که عمدتاً صبغه توصیفی و وقایع‌نگارانه داشته‌اند. در این اثر ضمن استفاده از کتاب‌ها و مقالات پیشگامان این عرصه، سعی شده است با بررسی روشمند زندگانی طالقانی در متن تحولات و توجه همزمان به پویش فکری و تحول سیاسی او در روند رخدادهای معاصر ایران، رهیافت جدیدی به این موضوع گشوده شود.

در مجموع، فقر فزاینده ادبیات پژوهشی در این حوزه، وجود ابهامات فراوان در باب شرح احوال شخصیت‌های طراز اولی چون طالقانی و لزوم بررسی و تحلیل انقلاب اسلامی از زوایای گوناگون به‌ویژه از زاویه نقش‌آفرینی و کارکرد رهبران آن، ما را به گام‌نهادن در این مسیر واداشت زیرا تحقق این مهم هدف و اهمیت موضوع را به‌درستی نشان می‌دهد.

بدیهی است مراد از زندگینامه در این پژوهش صرفاً ترجمه حالات شخصی یک فرد منتزع از جامعه نیست بلکه نگرشی ترکیبی و نسبتاً فراگیر به ابعاد مختلف و متزاید حیات فکری، سیاسی، اجتماعی و فردی یک شخصیت در متن جامعه و تاریخ است. در باب طالقانی می‌توان گفت زندگی او در آغاز دهه ۱۳۴۰ ابعاد گسترده و پیچیده‌تری می‌یابد؛ در نتیجه این پژوهش نقطه تمرکز خود را بر همین دوره تا زمان مرگش در ۱۹ شهریور ۱۳۵۸ استوار ساخته است. به همین دلیل از چهارده فصل کتاب تنها سه فصل نخست آن به دوران تکوین شخصیت علمی، سیاسی و فرهنگی وی از آغاز تا دهه ۱۳۴۰ اختصاص یافته است. از دهه ۱۳۴۰ فعالیت‌های طالقانی در عرصه‌های گوناگون با اوج و شتاب ویژه‌ای همراه می‌شود و خود را در چهره محاکمه، مجازات، زندان، تبعید و پیوند با مبارزان سیاسی می‌نمایاند که برآیند و نتیجه کلی آن پیروزی انقلاب و براندازی رژیم خودکامه پهلوی است. این موضوع محور اصلی مباحث فصل‌های چهارم تا نهم را شکل می‌دهد. مرحله پس از پیروزی و دوره تلاش برای استقرار جمهوری اسلامی، نهادسازی و مدیریت بحران‌ها و سیری در اندیشه‌های طالقانی موضوع فصل‌های بعدی این کتاب است.

در پایان از مسئولان محترم پژوهشکده امام خمینی که مقدمات این پژوهش را فراهم آوردند به‌ویژه آقایان دکتر یحیی فوزی، دکتر محسن بهشتی‌سرشت و دکتر حمید بصیرت‌منش و خانم‌ها قاسمی و سلیمانی و نیز از همسر و همراه گرانقدرم که در همه مراحل مرا یاری داد قدردانی می‌کنم و ضمن اذعان به کاستی‌های این اثر، خاضعانه از همه فرهیختگان و صاحب‌نظران به‌ویژه همه همرزمان و معاصران طالقانی استدعا دارم با نقد و ارزیابی عالمانه خود راهگشای این پژوهش به‌ویژه در چاپ‌های بعدی آن باشند.

علیرضا ملائی توانی

کتاب زندگینامه سیاسی آیت الله طالقانی
نویسنده : علیرضا ملائی توانی
ناشر: نشر نی
تعداد صفحات : ۴۶۲ صفحه