کتاب « شخصیت‌ها … توسیدید »، نوشته رابین اس. داک
پیشگفتار
یونان باستان
پس از سقوط شهر تروا در جنگ تروا در حدود سال ۱۱۸۰ پیش از میلاد، سربازان به یونانی فرورفته در باتلاق قحطی و اقتصادی از هم پاشیده بازگشتند. اکنون زمان بازسازی بود. یونان با گذار به دورهٔ دولتشهرهای مستقل و پایه‌گذاری بازی‌های المپیک، دگرگونی سیاسی و فرهنگی چهارصد سالهای را پس از جنگ از سر گذراند. آتن کانون پیشرفت‌های معماری، هنر، علم و فلسفه شد. در حدود سال ۴۶۰ پیش از میلاد، یونان باستان به عصر زرین خود قدم گذاشت. در این عصر مردمسالاری مستقر گردید، طلیعهٔ مطالعات دانشگاهی پدیدار شد، گام‌های بلندی در راه پیشرفت علم و پزشکی و معماری برداشته شد، و اشعار حماسی و نمایشنامه‌هایی خلق شد ــ دستاوردهایی که هنوز هم از آن‌ها بهره می‌برند.
فصل ۱: زیستن تاریخ، ساختن تاریخ
تمثالی از توسیدید متعلق به سال ۱۸۰۹ م.
توسیدید بر روی عرشه کشتی ایستاده بود و آشوب شهر کوچک آمفی‌پولیس را که در برابر او بود، زیر نظر داشت. اگرچه او فرماندهی بخشی از نیرومندترین نیروی دریایی جهان را به عهده داشت، نتوانست از اشغال مهاجرنشین آتنی آمفی‌پولیس به دست اسپارت جلوگیری کند. در این روز سرد دسامبر سال ۴۲۴ پ.م، توسیدید ناامیدانه نظاره‌گر حمله ارتش اسپارت به باروهای شهر بود. چگونه این اتفاق روی داده بود؟ وقتی که شکست او به اطلاع آتنیان می‌رسید چه بر سرش می‌آمد؟
نیروی دریایی آتن شکست خورده بود. توسیدید، فرمانده ناوگان، هنگامی که موظف شد از شهر دفاع کند، می‌دانست که مسئولیت شکست بر عهدهٔ اوست. او از مجازات شکست نیز آگاهی داشت: اعدام یا تبعید از آتن.
با توجه به گذشتهٔ پرافتخار توسیدید، گرفتاری در چنین مخمصه مصیبت‌باری او را متحیر کرد. توسیدید به عنوان مردی ثروتمند و شهروند یکی از قدرتمندترین امپراتوری‌های جهان، دوران کودکی را به بهترین نحو گذرانده بود. او حتی از بیماری همه‌گیر سال ۴۳۰ پ.م، بدترین بیماری فراگیری که تا آن زمان در آتن شیوع یافته بود، جان به در برد. پس از آن‌که به عنوان یکی از ده سردار آتن برگزیده شد، به نظر می‌رسید آینده‌ای درخشان خواهد داشت.
اما در آن زمان همهٔ آن‌ها به پایان رسیده بود. چنانچه توسیدید به آتن بازمی‌گشت مورد خشم و غضب مقامات یونانی و شهروندان قرار می‌گرفت. به جای آن، او خود به تبعید رفت. برخی از مورخان معتقدند که او محاکمه و به تبعید فرستاده شد. به اعتقاد برخی دیگر، ممکن است که او پیش از آن‌که مجازات شدیدتری ــ مرگ ــ برایش انتخاب کنند، خودش مجازات خود را انتخاب کرده باشد.
توسیدید پس از مطرود شدن از آتن سالهای پیش رو را می‌خواست چگونه بگذراند؟ هفت سال پیشتر در سال ۴۳۱ پ.م، وقتی که جنگ پلوپونزی میان آتن و اسپارت آغاز شد، توسیدید دست به نوشتن تاریخی در بارهٔ این جنگ زده بود. اگرچه او از آن پس عملاً در صحنه جنگ حضور نداشت، می‌توانست به نگارش خود در بارهٔ اختلافی ادامه دهد که در سراسر یونان گسترش یافته بود. او میدان‌های جنگ را دیده و با بازماندگان و سربازان هر دو طرف صحبت کرده بود. مادام که از آتن دور بود، می‌توانست به دیگر جاهای جهان سفر کند.
***
از آن‌جا که اسناد رسمی اندکی از زمان توسیدید در دست است، رجوع به گذشته و تحقیق دقیق در بارهٔ زندگی او ناممکن است. برای نوشتن تاریخ زندگی توسیدید و دیگر یونانیان باستان محققان باید با دقت آثار مورخان و نویسندگان بعدی را بخوانند و به دنبال روایت‌های افرادی بگردند که در بارهٔ شخص مورد نظر چیزهایی می‌دانسته‌اند. آن‌گاه آنان باید دانش خود را به کار بندند و روایت‌هایی را که ممکن است معتبر باشند از آن‌ها که احتمالاً غیرواقعی‌اند مشخص سازند.
***
توسیدید در طول بیست سال تبعید برای نوشتن اثرش تاریخ جنگ پلوپونزی کوشید. روایت او از جنگ، به هیچ یک از تاریخ‌هایی که تا آن زمان نوشته شده بود، شباهت نداشت. توسیدید نخستین کسی بود که روایت‌ها را همان‌گونه که اتفاق افتاده بودند، ثبت کرد. نیز او یکی از نخستین افرادی بود که با کسانی مصاحبه کرد که در ساختن تاریخ نقش داشتند. در حالی که مورخان دیگر در بارهٔ حوادث گذشته می‌نوشتند، توسیدید می‌کوشید جنگ پلوپونزی را از دید کسانی گزارش کند که روی دادن آن را دیده بودند. او می‌کوشید دقیق و بی‌طرف باشد، هرچند که خود آتنی بود.
جنگ‌های پلوپونزی هم در خشکی و هم در دریا انجام گرفتند. نیروی دریایی آتن در نبرد سال ۴۳۰ پ.م در نزدیکی کورنت پیروز شد.
کار توسیدید فقط گزارش نبردها نبود. او به تحلیل رویدادهای گذشته پرداخت تا تأثیر آن‌ها را بر دورهٔ خود نشان دهد و به جستجو در بارهٔ علل جنگ پرداخت. او همچنین به تأمل در بارهٔ آن علل تاریخی و اجتماعی و سیاسی پرداخت که سبب شده بود دو قدرت بزرگ یونان، آتن و اسپارت، ۲۷ سال با یکدیگر بجنگند.
صفحهٔ عنوان تاریخ جنگ‌های پلوپونزی، ویراست ۱۹۱۹ م.
وظیفه‌ای که توسیدید برعهده گرفته بود آن‌قدر بزرگ بود که او نتوانست پیش از مرگ خویش آن را به اتمام برساند. امّا، اثر ناتمام او، شیوهٔ تاریخ‌نویسی را تغییر داد. امروزه توسیدید را پدر تاریخ‌نگاری علمی می‌دانند ــ یعنی نگارش تاریخ بر پایهٔ بهره‌گیری محققانه از منابع دست اول نظیر نامه‌ها و اسناد رسمی و مصاحبه.
تاریخ توسیدید خوانندگان امروزی را نیز به طور مناسب با آتن، جایگاه نخستین مردمسالاری جهان، آشنا می‌کند. امروزه، مردم جهان در بارهٔ سیاست و سیاستمداران این تمدن باستانی آگاهی دارند، زیرا توسیدید با دقت بسیار آن را ثبت کرده است.
***
مورخان امروزی از کتاب توسیدید استفاده کرده‌اند تا در بارهٔ جنگ‌های جدیدتر مانند جنگ جهانی اول (۱۹۱۴- ۱۹۱۸)، جنگ سرد (دوره‌ای از رقابت تنش‌آمیز میان کشورهای کمونیست و غیرکمونیست) و حتی رویدادهای جهانی پس از یازده سپتامبر بصیرت بیش‌تری کسب کنند. مثلاً برخی از محققان از روایت توسیدید در بارهٔ اعمال آتنی‌ها استفاده کرده‌اند تا سیاست خارجی امروز ایالات متحده را با مقایسه آن با آتن، تبیین کنند.
***
کتاب شخصیت‌ها … توسیدید
مورخ یونان باستان
نویسنده : رابین اس. داک
مترجم : منوچهر پزشک
ناشر: گروه انتشاراتی ققنوس
تعداد صفحات: ۱۱۲ صفحه
