همه چیز در مورد بیماری دیابت : علائم – تشخیص – درمان و پیگیری آن
در بیماری دیابت شیرین (diabetes mellitus) غده لوزالمعده (پانکراس) مقدارکافی هورمون انسولین (insulin) تولید نمیکند و یا سلولهای بدن در برابر اثر این هورمون مقاومت نشان میدهند و در بعضی موارد، هر دو اختلال مذکور وجود دارد.
لوزالمعده، غده ای به شکل بادام و به رنگ خاکستری متمایل به صورتی است که به طور عرضی از دیواره پشتی شکم (واقع در پشت معده)، از خط وسط به طرف چپ (به سمت طحال) امتداد مییابد و مواد مختلفی مانند آنزیمهای گوارشی، هورمون انسولین و هورمون گلوکاگن ترشح میکند. لوزالمعده غدهای مرکب است و از بافت درون ریز، تشکیل میشود. بافت برون ریز، آنزیمهای گوارشی تجزیه کننده قندها، چربیها، پروتئینها و اسیدها را ترشح میکند و نیز با ترشح بیکربنات، اسید معده را در اثنی عشر خنثی مینماید. بافت درون ریز، از جزایر لانگرهانس (islets of Langerhans) تشکیل میشود که هورمونهای انسولین، گلوکاگن و سوماتوستاتین را به جریان خون ترشح میکنند. جزایر لانگرهانس، محل تجمع سلول های درون ریز (هورمون ساز) لوزالمعده است و درسال ۱۸۶۹ به وسیله آناتومیست و آسیب شناس آلمانی، پاول لانگرهانس کشف شد.
جزایر لانگرهانس، حدود ۱ تا ۲ درصد از توده لوزالمعده را تشکیل میدهند و حدود یک میلیون از این جزایر در لوزالمعده فرد بزرگسال سالم وجود دارد که در تمام لوزالمعده انتشار یافته و در مجموع، ۱ تا 1.5 گرم وزن دارد.
هورمون انسولین از سلول های بتا، هورمون گلوکاگن به وسیله سلولهای آلفا و هورمون سوما، توستاتین از سلول های دلتای لوزالمعده ترشح میشود.
انسولین، سلولهای بدن را قادر میسازد تا گلوکز را از جریان خون جذب کند و انرژی لازم بدن را تأمین نماید.
گلوکاگن، تبدیل گلیکوژن به گلوکز را در و کبد تحریک میکند و در نتیجه، قند خون را افزایش میدهد. ترشح گلوکاگن در اثر کاهش قند خون و به وسیله هورمون رشد هیپوفیز قدامی تحریک میشود. سوماتوستاتین به وسیله غده هیپوتالاموس، سلول های دلتای لوزالمعده و بعضی قسمتهای دیگر بدن تولید میشود و از آزاد شدن هورمون رشد (سوماتو تروپین) از غده هیپوفیز قدامی و نیز بعضی هورمونهای دیگر بدن، شامل تیروتروپین، هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک، گلوکاگن، انسولین و کوله سیستوکینین و برخی آنزیمها، شامل پپسین، رنین، سکرتین و گاسترین ممانعت به عمل میآورد. در لوزالمعده، سوماتوستاتین با مهار سلولهای آلفا و بتا، بر تولید انسولین و گلوکاگن تأثیر میگذارد و از این طریق، قند خون را تنظیم میکند.
مقدار گلوکز خون به وسیله بدن در محدوده نسبتاً بار یکی حفظ میشود و مکانیسم انجام این کار پیچیده است و کبد و لوزالمعده این وظیفه را برعهده دارند. اگر مقدار قند خون بیش از حد طبیعی باشد لوزالمعده با تولید انسولین، گلوکز را به داخل سلول های بدن منتقل میکند و چنان چه مقدار قند خون به پایین حد طبیعی برسد، لوزالمعده با تولید هورمون گلوکاگن، موجب آزاد شدن گلوکز ذخیره کبد به گردش خون میشود.
دیابت در اصل از لغت یونانی diabainein به معنی دفع کردن و عبور دادن است که بیشتر درباره مایعات، از قبیل ادرار به کار میرود و از آنجا که این بیماری با دفع مقدار زیادادرار همراه است به این نام موسوم شده است. واژه «شیرین» ترجمه لغت یونانی mellitus به همین معنی است ودر مجموع، نام دیابت شیرین (diabetes mellitus) در مقابل بیماری دیگری موسوم به دیابت بی مزه (diabetes insipidus) بیان میشود که در اثر بعضی تومورهای هیپوفیز یا هیپوتالاموس، عفونت، رادیوتراپی، جراحی هیپوتالاموس یا هیپوفیزیا اصابت ضربه به سر بروز میکند و در آن، علل مزبور موجب عدم تولید مقدار کافی هورمون ضد ادراری (antidiuretic hormone; ADH) و در نتیجه، افزایش دفع ادرار میشوند که از این نظر با بیماری دیابت شیرین شباهت دارد و در آن بیمار گاهی بیش از ۳ لیتر در ۲۴ ساعت ادرار دفع میکند و دایماً دچار تشنگی میشود که این علامت نیز مشابه بیماری دیابت شیرین است ولی به دلیل بالا نبودن میزان قند خون و عدم وجود قند در ادرار (برخلاف بیماری دیابت شیرین)، به آن دیابت بیمزه گفته میشود.
- دیابت شیرین را به چند نوع تقسیم کردهاند که دو نوع اصلی متداول تر آن عبارت است از «دیابت نوع ۱» و «دیابت نوع ۲». در دیابت نوع ۱، مقدار انسولین تولید شده به وسیله لوزالمعده بسیار کم است یا به صفر می رسد.
- دیابت نوع ۱ معمولاً به طور ناگهانی در دوران کودکی یا نوجوانی ایجاد میشود و به نظر میرسد تمایل ژنتیکی در ایجاد آن نقش دارد.
دیابت نوع ۲ شایع تر از نوع ۱ است و در آن، سلولهای بدن نسبت به آثار انسولین مقاوم میشوند و ممکن است فقدان انسولین (البته به میزان کمتر از فقدان آن در دیابت نوع ۱) نیز وجود داشته باشد. دیابت نوع ۲ به آهستگی ایجاد میشود و ممکن است فرد مدتها از وجود آن بیاطلاع باشد. در دیابت نوع ۲ نیز تا حدودی استعداد ژنتیکی نقش دارد. دیابت نوع ۱ معمولا در اثر پاسخ خود ایمنی به وجود میآید که در آن، بدن، پادتن ها (آنتی بادی ها) یی را برضد بافت های خودش (که در این مورد، سلول های لوزالمعده ای ترشح کننده انسولین هستند) تولید میکند. اگرچه به نظر میرسد ژنها باعث بروز دیابت نوع 1 میشود، عوامل برانگیزاننده واقعی واکنش ایمنی غیر طبیعی ناشناخته اند و ممکن است دراین باره، ویروسها نقش داشته باشند.
- علت بروز دیابت نوع ۲ نیز به طور کامل شناخته نشده است ولی ژنها و چاقی، عوامل مهمی در این زمینه به شمار میآیند. امروزه دیابت نوع ۲ در جوامعی که مقدار مصرف غذا به بیش از مقادیر طبیعی رسیده و تعداد زیادی از مردم این جوامع، از جمله کودکان، دچار افزایش وزن خیلی زیاد شدهاند به مشکل فزایندهای تبدیل شده است. شیوه زندگی نشسته از عوامل مهم ایجاد دیابت است
- دیابت نوع ۲ که زمانی بیماری میانسالی و سنین بالا به شمار میرفت امروزه در نوجوانی به میزان زیاد دیده میشود
- دیابت شیرین گاهی به طور موقت در دروان بارداری روی میدهد که به آن «دیابت حاملگی» گفته میشود و انجام آزمایش منظم ادرار در ویزیت های قبل از زایمان به تشخیص وجود این نوع دیابت که تنها با استفاده از رژیم غذایی قابل درمان است کمک میکند. معمولاً دیابت حاملگی پس از زایمان برطرف میشود.
به ندرت دیابت شیرین بر آثار اختلالات دیگر، مانند سیروز کبدی (که در آن کبد غالباً در اثر سوءمصرف مزمن الکل آسیب میبیند) یا التهاب طولانی مدت لوزالمعده به وجود میآید.
علایم دیابت شیرین عبارتند از: افزایش بیش از حد ادرار (پلی اوری؛ polyuria)، تشنگی بیش از حد (پلی دیپسی؛ (Polydiosia و خشکی دهان؛ و پرخوری) پلی فاژی؛ (polyphagia سایر علایم عبارتند از: کاهش وزن) در دیابت نوع ۱ (؛ تاری دید؛ خستگی؛ زخم هایی که دیر ترمیم میشوند؛ خشکی و خارش پوست؛ کاهش حس یا گزگز پاها؛ و گاهی عفونتهای مکرر به ویژه در دستگاه ادراری و پوست.
- عوامل مستعد کننده دیابت نوع ۱، عبارتند از: تماس با ویروس و سموم محیطی ) احتمالا(و وجود زمینه ژنتیکی.
- عوامل مستعد کننده دیابت نوع ۲، عبارتند از: ازدیاد وزن یا چاقی؛ وجود زمینه ژنیتک؛ ناپایداری میزان قند خون؛ استرس و تماس با سموم محیطی
چنان چه فرد مبتلا به دیابت نوع ۱ به هر دلیل از انسولین استفاده نکندیا مبتلا به بعضی بیماریها مانند عفونت شود، کنترل قند خون به هم میخورد و در نتیجه، قند خون مصرف نشده در خون تجمع مییابد و وضعیتی موسوم به «کتواسیدوز دیابتی» (diabetic ketoacidosis) به وجود میآید که در آن، بدن از سلولهای چربی خود برای تولید انرژی استفاده میکند که در اثر آن، مواد سمی موسوم به «کتون» به داخل خون آزاد میشوند. کتواسیدوز میتواند در صورت عدم درمان صحیح و به موقع طی چند ساعت موجب اغما شود. کتواسیدوز با تشنگی و تکرر ادرار شدید، ضعف، افزایش تنفس، تهوع، استفراغ و وجــود بوی استون در تنفس بیمار شناخته
میشود و به درمان فوری نیاز دارد.
کاهش قند خون (هیپوگلیسمی؛(hypoglycemia وضعیتی است که در آن، میزان قند خون فرد مبتلا به دیابت به مقدار خیلی پایین میرسد. معمولاًکاهش قند خون در اثر بالا بودن بیش از حد مقدار انسولین خون (در اثر دریافت میزان خیلی زیاد انسولین یا به دلیل غلط بودن رژیم غذای بیمار) روی میدهد و یا ممکن است علت آن، مصرف بعضی داروهای مخصوص دیابت نوع ۲ باشد.
- علایم کاهش قند خون عبارتند از:
تحریک پذیری، تعریق زیاد، لرزش بدن و خواب آلودگی.
- چنان چه کاهش قند خون ادامه یابد، عدم هوشیاری یا تشنج بروز میکند.
توجه:
- چنانچه فرد مبتلا به دیابت نوع ۱ یا ۲ دچار علایم کاهش قند خون (تعریق زیاد، لرزش و خواب آلودگی) شد بلافاصله یک نوشیدنی شیرین و سپس غذای سبک حاوی قند زیاد به او بدهید و در صورتی که هوشیاری بیمار رو به کاهش می رود فوراً آمبولانس در خواست کنید.
عوارض طولانی مدت دیابت شیرین سیترین عبارتند از: بیماری عروق کرونر قلب، بیماری رگهای محیطی (که در اثر آن، خونرسانی به اندامها، دستها و پاها مختل میشود) و سکته مغزی.
- علاوه بر این، ممکن است شبکیه (لایه حساس به نور واقع در قسمت داخلی و پشت چشم) و کلیه نیز دچار آسیب شود و احتمال بروز بیماری عصبی (نوروپاتی) نیز وجود دارد. نوروپاتی با احساس گزگز، درد سوزشی، کرختی پاها و ناتوانی جنسی مشخص میشود. علت ایجاد این عوارض، آسیب دیدگی رگهای سراسر بدن (به ویژه در صورت عدم کنترل بیماری) است. علت ایجاد آسیب مزبور نامشخص است.
درمان های مرسوم:
معمولا بیماری دیابت شیرین با استفاده از اندازه گیری میزان قند خون تشخیص داده میشود و افراد مبتلا به این بیماری باید مقدار قند خون خود را به طور منظم و دقیق اندازه گیری کنند. در هر دو نوع دیابت، کنترل منظم قند خون ضروری است و علاوه بر آن باید بروز عوارض بیماری (از جمله معاینه مرتب چشمها را به دقت تحت نظر گرفت (از جمله معاینه مرتب چشمها از نظر ایجاد عوارض شبکیهای دیابت ضرورت دارد). بیماری عروق محیطی در دیابت شیرین، موجب آسیب پذیر شدن پاها میشود و باید علایم آسیب دیدگی آنها را به دقت تحت نظر داشت زیرا ممکن است بیمار مبتلا به دیابت به دلیل کاهش حس درد از آسیب دیدگی پاهایش بی اطلاع باشد و. آسیبهای کم اهمیت در اثر عدم درمان موجب بروز مشکلات جدی میشوند
تعدیل شیوه زندگی در دیابت نوع ۱ و ۲ توصیه میشود که عبارت است از رعایت رژیم دیابتی، انجام ورزش توصیه شده به وسیله پزشک به صورت منظم، عدم مصرف الکل و نکشیدن سیگار که به ویژه نکشیدن سیگار اهمیت زیادی دارد زیرا سیگار موجب بروز سختی سرخرگها (تصلب شرایین) میشود که در آن، چربی در سرخرگهای بدن رسوب میکند و باعث میشود عوارض بیماری زودتر بروز نماید و شدت بیشتری داشته باشد.
- افراد مبتلا به دیابت نوع ۱، برای کنترل میزان قند خون خود به تزریق آمپول انسولین نیاز دارند. انسولین در چندین نوع در دسترس قرار دارد و نوع و دفعات لازم برای هر بیمار به وسیله پزشک و تعیین میشود. مقدار انسولین لازم بر حسب میزان قند خون تغییر میکند.
- در یک دست نوشته روی کاغذ پاپیروس مصری، متعلق به سال 1552 پیش از میلاد مسیح به تکرار ادرار ناشی از بیماری دیابت شیرین اشاره شده است.
توجه:
انسولین در سال ۱۹۲۱ در دانشگاه تورنتو کشف شد.
- ممکن است گروهی از داروها مرسوم به داروهای بازدارنده آلفا گلوکوزیداز، مانند آکاربوز تجویز شود. این داروها جذب گلوکز در روده باریک را به تأخیر میاندازند و از این طریق، قند خون را تنظیم میکنند.
احتیاط:
داروهای مورد استفاده در دیابت میتوانند عوارض جانبی ایجاد کنند. در این باره با پزشک مشورت نمایید.
درمان تغذیه ای:
علت و ماهیت دیابت هر چه باشد، استفاده از رژیم غذایی ثابت نگه دارنده قند خون اهمیت دارد. خوردن منظم غذا با تأکید بر شاخص (ضریب) گلیسمیک پایین، پایه اصلی این رویکرد را تشکیل میدهد.
اکثر افراد مبتلا به دیابت نوع ۲، دچار افزایش وزن یا چاقی هستند. دانشمندان معتقدند ازدیاد وزن در اطراف قسمت میانی تنه (چاقی شکمی) احتمال مقاوم شدن بدن در برابر آثار انسولین را که عامل اصلی ایجاد دیابت نوع ۲ است افزایش میدهد. بسیاری از مطالعات نشان میدهند این نوع دیابت با رعایت رژیم غذایی کاهش دهنده وزن بهبود پیدا میکند
نکته:
نقش رژیم غذایی در بهبود دیابت، نخستین بار در جریان محاصره پاریس در اوایل دهه ۱۸۷۰ کشف شد.
خوردن مقدار بیشتری ماهی چرب مثل (سالمون، قزل آلا، ماکرل، کیلکا و ساردین) در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ مفید واقع میشود. به نظر میرسد افرادی که به طور مرتب ماهی میخورند در برابر مشکلات مرتبط با قند خون مورد محافظت قرار میگیرند و بعضی مطالعات نشان داده است که مکملهای روغن ماهی میتواند کنترل قند خون در دیابت نوع ۲ را بهبود بخشد. خوردن روزانه ۱ گرم روغن ماهی کنسانتره، یک یا دو بار در روز و خوردن ماهیهای چرب در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ توصیه میشود.
در بعضی مطالعات نشان داده شده است که مصرف مکملهای ویتامین E کنترل قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ را بهبود میبخشد اگرچه این وضعیت ممکن است پس از ۳ ماه (یا بیشتر) بروز کند. ویتامین E همچنین فرآیندی موسوم به گلیکوزیلاسیون را در افراد مبتلا به دیابت کاهش میدهد. به نظر میرسد هنگامی که قند به مولکولهای پروتئین بدن متصل میشود و آنها را تخریب میکند، گلیکوزیلاسیون عامل مهم ایجاد بسیاری از عوارض دیابت باشد. مصرف روزانه ۴۰۰ تا ۸۰۰ واحد بین المللی ویتامین E در دیابت توصیه می شود. کارآزمایی هایی بزرگ اخیر نتوانسته اند مفید بودن مکمل های ویتامین E را در پیشگیری از بیماری قلبی عروقی افراد مبتلا به دیابت نشان دهند. البته در این مطالعات، مقدار مصرف روزانه ویتامین E، خیلی کم، یعنی تا ۴۵۰ میلیگرم در روز بوده است.
به نظر میرسد مقدار ویتامین C در افراد مبتلا به هر دو نوع دیابت پایین باشد. مصرف مکمل های ویتامین C به اصلاح این وضعیت کمک میکند و احتمالاً میتواند گلیکوزیلاسیون را کاهش دهد. ویتامین C در دیابت نوع ۲، تحمل به گلوکز را بهبود میبخشد. خوردن روزانه ۱ تا ۲ گرم ویتامین C در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ توصیه می شود.
در بسیاری از مبتلایان به دیابت، مقدار ویتامین B6 خون کمتر از حد طبیعی است. مکمل های ویتامین B6 می توانند کنترل قند خون را بهبود بخشند. مصرف روزانه ۵۰ تا ۱۰۰ میلی گرم ویتامین B6 در این افراد توصیه میشود. مصرف روزانه ۵۰۰ میلی گرم ویتامین B3 (نیاسین آمید) به مدت یک ماه و سپس مصرف ۲۵۰ میلی گرم از آن در بعضی افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ موجب کاهش میزان قند خون میشود.
- به نظر میرسد مصرف کرومیوم پیکولینات (نوعی نمک کروم) به بهبود کنترل گلوگز در هر دو نوع دیابت کمک میکند. کروم در دیابت نوع ۲، میتواند حساسیت بدن به انسولین را افزایش دهد و مقدار خون را به حد طبیعی برساند. مصرف روزانه ۲۵۰ تا ۵۰۰ میکروگرم کرومیوم پیکولینات در دیابت نوع ۲ توصیه می شود.
- مقدار منیزیم اغلب در افراد مبتلا به دیابت پایین تر از طبیعی است و تحقیقات نشان دادهاند که مصرف مکمل منیزیم میتواند تولید انسولین در دیابت نوع ۲ را بهبود بخشد. بعضی مطالعات این احتمال را مطرح نمودهاند
که نیاز به انسولین در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ که مکمل منیزیم دریافت میکنند کمتر است. مصرف روزانه ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلی گرم منیزیم در مبتلایان به دیابت توصیه میشود.
هومیوپاتی:
هومیوپاتی میتواند به درمان دیابت نوع ۲ بینابینی و همراه با برخی عوارض کمک کند. درمان هومیوپاتی در دیابت با اسید فسفریک، فسفر، لیکوپودیوم، Arsenicum album و Secale و به وسیله متخصص این رشته انجام میشود.
بهداشت محیط:
بسیاری از مطالعات به عمل آمده قویاً نشان دادهاند که دادن شیر خشک به نوزادان، احتمال بروز دیابت نوع ۱ را در آنان افزایش میدهد. در نوزادانی که شیری مادر میخورند خطر بروز دیابت در سنین بالاتر، کمتر است.
سمومی مانند نیتروزآمینها، دیوکسین ها و ترکیبات شبه دیوکسین، نیتراتها، آرسنیک و دخانیات، از عوامل محیطی برانگیزاننده دیابت هستند.
نیتروزآمینها درگوشتهای نمک سود شده و دودی یافت میشوند و میتوانندبه لوزالمعده آسیب برسانند و شروع دیابت را تسریع نمایند. باید از مصرف این نوع محصولات، به ویژه در صورت وجود سایر عوامل خطر بروز دیابت خودداری شود. دیوکسینها و ترکیبات شبیه دیوکسین از آلایندههای سیار سمی محیطی و محصولات انتهایی برخی صنایع هستند و از آنجا که با گیرندههای هورمون های طبیعی بدن رقابت میکنند میتوانند در ایجاد دیابت نقش داشته. باشند. با حذف چربی از گوشت، مصرف لبنیات کم چرب و پختن هرچه ساده تر غذاها می توان تماس با دیوکسین را کاهش داد. عدم مصرف ماهیهایی که از رودخانه یا دریاچههای آلوده به دیوکسین یا نزدیک به مراکز صنعتی صید شدهاند نیز توصیه میشود.
- منابع اصلی نیتراتها عبارتند از:
- فاضلاب های مربوط به انسانها و کودهای حیوانی و شیمیایی و آرسنیک که از عناصری است که به طور طبیعی یافت. می شود در حشره کشها نیز وجود دارد. برای کاهش خطر تماس با نیتراتها و آرسنیک باید از کیفیت آب شرب محل زیست خود آگاهی داشته باشید.
- واکور (Vacor) نوعی سم کشنده و ترکیب N – nitros است که به دلیل دارا بودن آثاری سمی بر سلولهای بتای لوزالمعده موجب بروز دیابت میشود. اگرچه از اواخر دهه ۱۹۷۰ این ماده از بازار تجارت حذف شد، چنان چه در ساخت ساختمان یا محیطکار از آن استفاده شده باشد باید موضوع به وسیله مرکز بهداشت محیط مورد بررسی قرار گیرد.
طب سوزنی:
بعضی از افراد مبتلا به دیابت دچار اختلالات عصبی و مشکلات گردش خودن مرتبط با کاهش آهسته خونرسانی به اعضا و بافتهای مختلف بدن میشوند. ممکن است طب سوزنی از طریق تأثیر مستقیم بر گردش خون موضعی به بهبود این اختلال کمک کند. مطالعات نشان دادهاند که طب سوزنی چنانچه به طور طولانی انجام شود به بهبود بیماری عصبی (نورپاتی) حاصل از دیابت و اختلال عملکرد گوارشی ناشی از این بیماری کمک میکند. همچنین شواهدی مبنی بر اثر طب سوزنی بر دستگاه عصبی خودکار و ایجاد انساع عروقی (که می تواند جریان خون اعضایی را که به طور بالقوه تحت تأثیر دیابت قرار دارند به حداکثر برساند) در دست است.
ماساژ درمانی:
استرس قویاً بر پیشرفت و شدت دیابت نوع ۲ تاثیر میگذارد. به نظر می رسد استرس موجب افزایش مقدار قندخون میشود و نیز افراد را مستعد عادات ناسالم، از قبیل استعمال دخانیات میکند.
- ماساژ درمانی میزان استرس را کاهش میدهد و از این طریق موجب بهبود کنترل مقدار قند خون میشود.
ورزش:
ورزش منظم موجب بهبود عملکرد انسولین و متابولیسم گلوکز و چربیها میشود و از این طریق در درمان دیابت نوع 2 مؤثر است. همچنین ورزش از اثر پیشگیرانه پرقدرتی در افراد مستعد ابتلا. به این نوع دیابت برخوردار است.
بهترین ورزش در دیابت، ورزش هوازی است هرچند که یوگانیز میتواند با کاهش میزان استرس بر بهبود دیابت اثر مثبت داشته باشد.
- حداقل 20 تا 30 دقیقه پیاده روی سریع، لااقل در 5 روز هفته ورزش مناسبی برای بهبود یا پیشگیری دیابت نوع 2 است.
توجه:
قبل از شروع هر نوع ورزش با پزشک مشورت نمایید
- در صورت ابتلا به دیابت نوع 1، باید قبل از انجام و پس از انجام آن میزان قند خون را کنترل کرد تا نحوهٔ تأثیر ورزش بر میزان نیاز به انسولین و غذا مشخص شود.
یوگا:
انجام تمرینهای یوگا میتواند از طریق کمک به کاهش سطوح استرس به تنظیم قند خون کمک کند. به ویژه آن دسته از تمرینهای که بر تنفس آهسته شکمی تأکید دارند برای کاهش استرس مفید هستند.
امروزه میزان بروز دیابت نوع 2 در کودکان و نوجوانان رو به افزایش است.
درمانهای روان-تنی:
استرس به طور مستقیم و غیر مستقیم بر میزان قند خون تأثیر میگذارد. استرس میتواند موجب تولید بیش از حد و مزمن هورمونهای استرس، مانند آدرنالین و کورتیزول که مقدار قند خون را افزایش میدهند شود.
علاوه براین افراد تحت استرس معمولاً به عادتهای ناسالمی مانند تغذیه نامناسب، ورزش نکردن، استعمال دخانیات و مصرف الکل روی میآورند که همگی بر میزان قند خون تأثیر منفی دارند. تحقیقات همچنین نشان داده است که استرس میتواند مقاومت در برابر انسولین را افزایش دهد و کنترل دیابت را دشوارتر نماید
روشهای بهبود خلق، جزء حیاتی درمان دیابت، به ویژه نوع ۲ آن محسوب میشوند زیرا به طور مستقیم قند خون را کاهش میدهند. محققان دریافتهاند که میتوان افسردگی و اضطراب را که اثر منفی بر مقدار قند خون دارند به طور نسبی از طریق آرام سازی و خود – هیپنوتیزم کاهش داد. مجسم سازی هدایت شده در تعدادی از دیابتیهایی که به نوار مخصوص این روش گوش میدهند به مراقبت این افراد از خود، در مقابل بیماری دیابت کمک میکند.
با تمرین منظم روشهای روان – تنی مانند آرام سازی و مجسم سازی به ویژه می توان به بهبود دیابت نوع ۲ کمک کرد. با این تمرین ها می توان استرس را بهتر کنترل نمود و در نتیجه، به کنترل بهتر قند خون کمک کرد.
پرسش و پاسخ:
- آیا به جز نوع تزریق انسولین، انواع دیگری از این هورمون را میتوان در افراد دیابتی مورد استفاده قرار داد؟
بله. انسولین به شکل استنشاقی که از سال ۲۰۰۶ از سوی کارخانه Pfizer به بازار دارو عرضه شد و مورد تأیید مؤسسهٔ غذا و داروی آمریکا (FDA) قرار گرفته است. انسولین استشاقی که اگزوبرا (Exubera) نام دارد از طریق قرار دادن محفظه دهانی آن بر روی دهان استنشاق میشود انسولین استنشاقی سریع الاثر است و حداکثر اثری شبیه Humalog دارد و مدت اثر آن شبیه انسولین رگولار (کوتاه اثر) است و میتوان آن را در دیابت نوع ۲ همراه با داروهای خوراکی ضد انسولین و یا به تنهایی تجویر نمود و در دیابت نوع 1 همراه با انسولین طولانی اثرتر مانند (glarine) داده میشود.
انسولین استنشاقی (Exubera) نباید به وسیلهٔ افرادی که به طور منظم بامتناوب سیگار میکشند و نیز بیمارانیکه به مقادیر بسیار کم انسولین نیاز دارند مصرف شود.
- عوارض جانبی انسولین استنشاقی مشابه سایر انسولینها است و باید بیمار از نظر ایجاد کاهش قند خون تحت نظر باشد. بیماران و پزشکان به سادگی استفاده از این دارو را نپذیرفتهاند هرچند که مصرف آن با عوارض عمده ای همراه نبوده است.
- انسولین داخل بینی (اسپری) و انسولین پوستی نیز ساخته شده است. نتایج انسولین داخل بینی امیداور کننده ولی جذب آن ضعیف است و نیز موجب تحریک بینی میشود. انسولین پوستی که از طرق قرار دادن برچسب مخصوص بر روی پوست وارد بدن میشود تاکنون نتایج مایوس کننده ای به همراه داشته است.
- انسولین خوراکی (به شکل قرص) نیز هنوز موثر واقع نشده است زیرا آنزیمهای گوارشی موجب تجزیه آن در معده میشوند.
- درباره «قلم انسولین» و «پمپ انسولین» توضیح دهید.
- امروزه برای توزیع زیر پوستی انسولین علاوه بر سرنگهای قدیمی انسولین، از «قلم انسولین» و «پمپ انسولین» نیز استفاده میشود. قلم انسولین، شبیه کارتریج جوهر خودنویس است و وسیلهای به اندازه قلم، کارتریج حاوی انسولین (معمولا به مقدار ۳۰۰ واحد) را در خود نگه می دارد. اکثر انواع مورد استفاده انسولین به شکل قلم انسولین در دسترس قرار دارند. در نوک قلم، سوزنی قرار دارد که در هر تزریق تعویض میشود. سوزن کاملاً در زیر پوست قرار میگیرد و می توان به وسیله آن، مقدار انسولین مورد نیاز را در پوست تزریق کرد.
- کارتریج پس از تمام شدن انسولین داخل آن با کارتریج پس از تمام شدن انسولین داخل آن با کارتریج دیگر عوض میشود. اخیراً پمپ انسولین نیز روی کار آمدهاست. این وسیله از یک مخزن پمپ شبیه به کارتریج انسولین، یک پمپ دارای باتری و یک تراشه کامپیوتری کنترلکننده مقدار صحیح تزریق انسولین تشکیل شدهاست. پمپهای کنونی به اندازه دستگاه پیجو) پیجر؛ pager هستند. پمپ به یک لوله پلاستیکی ظریف دارای کانولی شبیه به سوزن نرم متصل شدهاست که انسولین از آن عبور میکند. کانول به زیر پوست ) معمولاً در ناحیهٔ شکم) فرو برده میشود.
- کانول هر دو روز یک بار عوض میشود. میتوان در هنگام شنا یا استحمام لوله را ازپمب جدا کرد. پمب برای تزریق مداوم انسولین در ۲۴ ساعت مورد استفاده قرار میگیرد. مقدار انسولین مورد نیاز، براساس تجویز پزشک برنامهریزی و با سرعت یکنواخت (سرعت پایه) تزریق میشود. اغلب مقدار انسولین ۲۴ ساعت بر حسب عواملی مانند ورزش، میزان فعالیت و خواب تغییر میکند. بیمار میتواند پمپ را به نحوی برنامهریزی کند که در طول خورن غذا، مقدار بیشتری انسولین تزریق نماید. بیش از 50 هزار نفر در سراسر جهان از پمپ انسولین استفاده میکنندو این تعداد به طور چشمگیر رو به افزایش است.
- با استفاده از پمپ انسولین، کنترل دقیق قند خون و انعطاف پذیری در شیوهٔ زندگی امکان پذیر میشود و آثار قند خون پایین (هیپوگلیسمی) به حداقل میرسد.
پمپهای جدیدتر به لوله نیاز ندارند و ابزار تزریق انسولین به طور مستقیم بر روی پوست قرار میگیرد.
داروهای ضد دیابت خوراکی چه نقشی در درمان دیابت دارند؟
داروهای خوراکی ضد دیابت در درمان دیابت نوع ۱ بدون استفاده از انسولین موثر واقع نمیشوند و همراه نمودن آنها با انسولین ضروری نیست. تنها در موارد غیر معمول مقاومت قابل ملاحظه به انسولین، ممکن است بعضی داروهای ضد دیابت خوراکی (مثل بیگوانیدها) همراه با انسولین مفید واقع شوند. در دیابتیها نوع ۱ با رژیمهای بسیار بالای نشاسته، ممکن است اضافه کردن مهارکننده گلوکوزیداز موثر باشد ولی به دلیل ایجاد ناراحتی قابل ملاحظه شکمی معمولاً از این روش کمتر استفاده میشود.
داروهای خوراکی ضد دیابت به صورت تنها یا همراه با انسولین (در مواردی که دیابت به داروهای خوراکی صرف پاسخ نمیدهد) در دیابت نوع ۲ به کار می روند.
یادآوری میشود که برای درمان دیابت نوع ۲، ابتدا باید از کاهش وزن، رعایت رژیم دیابتی و ورزش استفادهکرد و درصورت عدم کنترل قند خون با این اقدامات داروهای خوراکی ضد دیابت تجویز میشوند و در صورت ناکافی بودن این داروها، در مرحلهٔ بعد از درمان با انسولین استفاده خواهد شد.
داروهای خوراکی ضد دیابت عبارتند از: ۱) بیگوانیدها (که موجب کاهش تولید گلوکز به وسیلهیکبد، کاهش وزن، افزایش مصرف گلوکز و کاهش مقاومت به انسولین میشوند). از جمله این داروها، متفورمین (گلوکوفاژ) است که به شکل قرصهای ۵۰۰ میلیگرمی ساده و روکش دار دردسترس قرار دارد؛ ۲) مهارکنندههای α گلوکوزیدار (که جذب گلوکز را کاهش میدهند)، مانند اکاربوز و میگلیتول؛ ۳) مهارکنندههای دیپپتیدیل پپتیداز IV که موجب طولانی شدن اثر GLP – I درونزاد میشوند مانند استیاگلیپتین؛ ۴) داروهای محرک ترشح انسولین (سولفونیل اورهها؛ مانند کلرپروپامید، تولازومید و تولبوتامید که نسل اول سولفونیل اورهها هستند و نسلدوم سولفونیل اورهها شامل گلیمپیرید، کلیپیزید، کلیبورید، کلیکلازید، گلی بنکلامید و غیرسولفونیل اورهها، مانند رپاگلینید و ناتگلاتید). این داروها موجب افزایش ترشح انسولین میشوند؛ ۵) تیازولیدیندیونها (که موجب کاهش مقاومت به انسولین و افزایش مصرف گلوکز میشوند)، مانند روزگلیتازون و پیوگلیتازون.
پیوند لوزالمعده چه نقشی در درمان دیابت دارد؟
احتمالاً نزدیکترین درمان کنونی دیابت نوع ۱، پیوند لوزالمعده است و امروزه چند روش مختلف شامل پیوند کامل لوزالمعده ویا پیوند سلولهای بتای آن (که مسئول تولیدانسولین هستند) دردست بررسی قرار دارد. اطلاعات حکایت از آن دارند که از سال ۱۹۹۵ حدود ۸۰۰۰ بیمار تحت عمل جراحی پیوند لوزالمعده قرار گرفتند. در اکثر این بیماران همزمان با عمل پیوند کلیه آسیب دیده در اثر دیابت، پیوند لوزالمعده نیز انجام شده است. به دلیل آنکه عمل جراحی و داروهای مضعف سیستم ایمنی که به منظور جلوگیری از رد پیوند به بیمار داده میشوند هر دو خالی از خطر نیستند، عمل پیوند کلیه و لوزالمعده همزمان انجام میشود. امروزه دربارهٔ پیوند کامل لوزالمعده در بیمارانی که در حال حاضر نیاز به پیوند کلیه ندارند میان پزشکان اتفاق نظر وجود ندارد. ممکن است دیابت پس از استفاده از لوزالمعدهٔ پیوندی نیز رویدهد. پیوند انتخابی سلولهای بتای جزایر لانگرهانس عمل جالبی است ولی احتمال رد این پیوند نیز وجود دارد. تلاش برای تبدیل سلولهای بتا دربافتها به سلولهای بتا به وسیلهٔ سلولهای بیمار و سپس کاشت آنها درحال انجام است. علاوه بر این محققان مشغول جستجوی سدهای مصنوعی ای هستند که بتوانند سلولهای جزایر لانگرهانس را محصورکنند به نحوی که ضمن محافظت آنها از رد شدن به وسیلهٔ سیستم دفاعی بدن، به انسولین اجازه داده شود که به داخل جریان خون انتقال یابد
آیا افراد دیابتی میتوانند غذاهای شیرین بخورند؟
غذاهای شیرین جزء یکی از گروههای اصلی غذایی، موسوم به کربوهیدراتها هستند. نان، غلات و میوهها هم در این گروه قراردارند. همهٔ غذاهای متعلق به گروه کربوهیدرات، پس از هضم در بدن به قند ساده (گلوکز) تبدیل میشوند. بنابراین افراد دیابتی میتوانند غذاهای شیرین، حاوی شکر را جانشین سایر غذاهای حاوی کربوهیدرات نمایند. مثلا این امکان وجود دارد تا با کمکردن از مقدار برنج یا نان در ایک وعده غذایی از ژله، به عنوان دسر بعد از غذا استفاده کرد.
زیاد بودن انرژی (کالری) موجود در غذاهای شیرین، در صورت عدم رعایت تعادل در مصرف، موجب اضافه وزن و چاقی میشود و از طرفی غذاهای شیرین گروه کربوهیدراتها برخلاف سایر غذاها فاقد ویتامینها و املاح لازم هستند و از این رو، مصرف آنها به جای غذاهای دیگر باید بعد از مشاوره با متخصص تغذیه صورتگیرد. در هر حال بهتر است افراد دیابتی به طور کلی از مصرف کربوهیدراتهای دارای جذب سریع، مانند قند، شکر، خرما، عسل، توت خشک، کشمش و انجیر خشک تا حد امکان پرهیزکنند.
اندازه گیری قند خون در منزل چگونه انجام میشود و چه فوایدی دارد؟
دستگاههای اندازهگیری قند خون یاگلوکومترها ابزارهای مخصوص اندازهگیری تقریبی قندخون در منزل هستند. یک قطره کوچک خون فرد که با فروکردن سوزن ظریف مخصوص به نوک انگشت وی گرفته شده بر روی نوار آزمایش یک بار مصرفی قرار داده میشود و دستگاه، مقدار گلوکز خون را از طریق خون مزبور محاسبه میکند و بر حسب میلیگرم در دسی لیتر یا میلی مول در لیتر نشان میدهد
امروزه اکثر گلوکومترها تقریبا به اندازهٔ کف دست یا کوچکتر ساخته میشوند و با باتری کار میکنند. برچسب مدلهای مختلف، دستگاه، معمولا طی ۳ تا ۶۰ ثانیه مقدار خون تعیین میشود. اگر دستگاه گلوکومتر، مقدار قند خون را بر حسب میلیمول در لیتر نشاندهد میتوان با ضربکردن آن در عدد ۱۸، مقدار قند خون را برحسب میلیگرم در دسیلیتر به دست آورد. البته بسیاری از دستگاهها مقدار قند خون را بر حسب هر دو واحد مزبور نشان میدهند. نکتهٔ مهم آن است که گلوکومترهای خانگی مقدار گلوکز را در خون تام نشان میدهند. ولی مقدار گلوکز اندازه گیری شده در اکثر آزمایشگاهها، مقدار گلوکز پلاسما است که معمولا ۱۰ تا ۱۵ درصد بیش از گلوکزخون تام است. امروزه بسیاری از گلوکومترها، مقادیر «معادل پلاسمایی» قند را نشان میدهند (حتی در صورتی که گلوکز خون تام را اندازه گیری نمایند) و این کار از طریق معادله ای که در داخل گلوکومتر انجام میشود صورت میگیرد. امروزه تمام گلوکومترها مجهز به ساعت و حافظه هستند و زمان و مقدار قند خون تعیین شده در هر بار نمونهگیری را ثبت و ضبط میکنند. تقریبا تمام گلوکومترها از دقت ۱۰ درصد تا ۱۵ برخوردار هستند (البته در صورتی که با شرایط مطلوب مورد استفاده قرار بگیرند). کالیبره بودن یا نبودن دستگاه، دمای محیط، اندازه و کیفیت نمونهٔ خون، وجود مقادیر زیاد بعضی داروها یا ویتامین ها (مثل ویتامین C) در خون، هماتوکریت، کثیف بودن گلوکومتر، رطوبت و کهنه بودن نوار تست، همگی بر دقت آزمایش انجام شده تأثیر میگذارند. تحقیقات در زمینهٔ ساخت گلوکومترهای بدون نیاز به خونگیری درحال انجام است. در این نوع گلوکومترها با روشهایی مانند استفاده از جریان الکتریکی و ماوراء صوت اندازهگیری میزان گلوکزخون صورت خواهدگرفت. اهمیت استفاده از گلوکومتر در پیشگیری از عوارض به ویژه دردیابت نوع ۱ به اثبات رسیده است. افراد دیابتی که قند خون خود را به طور مرتب اندازهگیری و از نتایج آزمایشها برای تنظیم روش درمان خود استفاده مینمایند خیلی کمتر دچار عوارض دیابت میشوند.
بهترین راه درمان حملات افت قند خون (هیپوگلیسمی) چیست؟
دادن ۵-۴ حبه قند و یا یک لیوان آبمیوه یا نوشابه و تکرار آن در صورت عدم بهبودی پس از ۱۵ دقیقه مصرف شکلات یا بیسکویت مناسب نیست چون این غذاها چربی فراوانی دارند که باعث دیر جذب شدن قند موجود در آنها میشود. عدم رعایت تعادل در مصرف غذاهای شیرین در هنگام افت قند خون باعث افزایش قند خون می شود.
کنترل فشار خون در افراد دیابتی چه اهمیتی دارد؟
اهمیت کنترل فشار خون در افراد دیابتی به منظور پیشگیری از عوارض دیابت به اندازهٔ اهمیت کنترل قند خون است. به همین دلیل باید دیابتی ها فشار خون خود را به دقت کنترل کنند. کاهش وزن (در صورت چاق بودن بیمار)، کاهش مصرف نمک، ورزش مرتب، ترک سیگار و عدم مصرف الکل به کنترل فشار خون کمک میکنند.
آیا افراد مبتلا به دیابت میتوانند ازدواج کنند؟
بله. ابتلا به دیابت دلیل ازدواج نکردن به شمار نمیآید. با توجه به روشهای کنونی درمان دیابت، میزان و سرعت بروز عوارض بیماری به نحو چشمگیری کاهش یافته است و افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ و ۲ میتوانند بدون نگرانی ازدواج کنند. البته باید در نظر داشت که یکی از شایع ترین مسایلی که باید همسر فرد دیابتی در نظر داشته باشد، نوسانات خلق وخو است که ممکناست درزمانیکه قند خون افزایش یا کاهش زیادی پیدا میکند بروز نماید و کنار آمدن با این مشکل به درک صحیح بیماری از سوی همسر نیاز دارد.
همسر فرد دیابتی باید خود را در برنامهٔ درمانی بیمار سهیم بداند. گاهی پایینآمدن قند خون فرد دیابتی بر توانایی برقراری تماس جنسی وی تأثیر میگذارد. در این مورد نیز، آموزش همسر بیمار و آگاهی یافتن وی از علایم و عوارض بیماری میتواند به حل مشکلکمک کند.
همسر فرد دیابتی باید از نحوه انجام اقدامات ضروری در زمان بروز وضعیت اورژانس آگاهی پیدا کند.