ناخن جویدن کودکان و راهکارهای مقابله با آن

کودکی با چشم‌های نگران، بدون اینکه متوجه باشد، یکسره در حال جویدن ناخن‌هایش است! این تصویر برای والدین چندان ناآشنا نیست چون تعداد زیادی از آنها با این معضل مواجه‌اند. موضوعی بی اهمیت که کم‌کم بزرگ می‌شود تا تمام ذهن شما را از «چرا» و «چه‌کنم» پر می‌کند. مسایل بهداشتی مثل آلودگی‌هایی که ممکن است در زیر ناخن جمع شود و احتمال ابتلا به بیماری از طریق آنها وجود دارد به کنار؛ دیدن منظره ناخن جویدن یک کودک بیشتر به این خاطر که اضطراب و عصبی بودن او را به شما منتقل می‌کند، آزار دهنده است. شاید به همین دلایل، این رفتار بچه‌ها خیلی زود به معضل بزرگی برای والدین تبدیل می‌شود و حتی باعث بروز خشم و عصبانیت آنها می‌شود.

جویدن یا تمیز کردن زیر ناخن عادت بسیاری از مردم، از کودکان تا بزرگسالان است. از میان عادت‌های عصبی، ناخن جویدن معمولترین آنهاست که در صورت عدم درمان احتمال تداوم آن تا نوجوانی و بزرگسالی وجود خواهد داشت. ناخن جویدن ممکن است از سنین پایین (حتی یک سالگی) شروع شود و میزان بروز آن تا 12 سالگی افزایش می‌یابد. به صورت تخمینی حدود یک سوم کودکان دبستانی و نیمی از نوجوانان و حتی یک چهارم دبیرستانی‌ها ناخن می‌جوند. نوع دیگری از رفتار که کمتر جلب توجه می‌کند، پاک کردن مکرر زیر ناخن‌ها با دندان یا با سایر ناخن‌هاست که البته به اندازه ناخن چویدن آشکار نیست. معمولا تمام ناخن‌ها به یک نسبت جویده می‌شوند ولی توجه به تعداد ناخن‌های درگیر، دست زدن به دور ناخن، جویدن تا ته ناخن یا فقط سر آن در تجزیه و تحلیل شدت مشکل مهم است و مورد توجه قرار می‌گیرد. در موارد شدید صدمه ناخن‌ها جدی و ممکن است منجر به عفونت انگشتان و بستر ناخن شود. معمولاً ناخن جویدن در موقعیت‌های اضطراب‌آور و ناکامی‌ها تشدید می‌یابد و گاهی صرفا عادتی است که در مکان‌های خاصی مثل جلوی تلویزیون یا مانند آن رخ می‌دهد. شدیدترین انواع ناخن جویدن در برخی کودکان عقب مانده ذهنی شدید یا مبتلایان به اسکیزوفرنی دیده می‌شود اما برخی از افراد نیز بدون وجود هیچ نوع اختلال روانی، صراً به علت یک عادت عصبی به این اختلال مبتلا هستند.

دارو درمانی لازم نیست؛ رفتارتان را اصلاح کنید!

درمان این مشکل به دو شیوه انجام می‌شود:

1. رفتاری و اقدامات اطرافیان.
2. دارو درمانی.

دارو درمانی صرفاً در موارد بسیار شدید و در کودکان بالای 7 سال صورت می‌پذیرد که با داروهای ضد اضطرابی مثل فلوکستین یا داروی هالوپریدول درمان صورت می‌گیرد. برای اینکه بفهمید کودک شما نیاز به دارو درمانی دارد و به چه میزان و چه داروهایی باید مصرف کند حتما باید به روانپزشک کودک مراجعه کنید. صحبت ما در این جا بیشتر پیرامون شیوه اول درمان است که به رفتار و اقدامات اطرافیان در مواجهه با کودک برمی‌گردد و در بسیاری از موارد با رعایت یکسری نکات می‌توان این مشکل را کنترل و درمان کرد و نیازی به استفاده از دارو وجود نخواهد داشت. در خصوص روش‌های رفتاری درمان ناخن جویدن، چندین توصیه وجود دارد که آنها را به تفکیک مراحل درمانی برای شما توضیح می‌دهیم؛

مرحله اول: والدین چه کنند؟

در مرحلهٔ اول توصیه‌هایی به والدین این کودکان می‌شود که عبارتند از:

1. تا جایی که ممن است از نادیده گرفتن رفتار استفاده کنند. به طوری که در خصوص آنها هیچ‌گونه اظهارنظری نکنند، از صحبت کردن یا تلاقی نگاه با کودکی که در حال جویدن ناخن است خودداری کنند. وقتی کودک در حال انجام آن است او را در آغوش نگیرند و حتی به او نزدیک نشوند.
2. کودک را تنبیه نکنند.
3. محیط امنی برای کودک فراهم کنند تا نیاز او به کسب آرامش از این راه را از بین ببرند. مسلماً خانه‌های پرتنش، درگیری‌ها و مشاجرات والدین جلوی کودکان، تنبیه‌های بدنی و شماتت‌های مکرر کودک به دلایل مختلف در ایجاد محیط پر استرس و ناامن برای کودک نقش بسیار مهمی خواهد داشت.
4. کودک را به ویژه هنگام خواب سرگرم نگه دارند (مثلا با یک اسباب بازی) تا حواس او از این عادت به فعالیت دیگری منحرف شود.

مرحله دوم: با کودک چه باید کرد؟

در مرحله دوم آموزش‌های ذیل برای کودک لازم است:

1. فهرستی از زمان و مکان‌هایی که او به ناخن جویدن دست می‌زند با کمک کودک و خانواده تهیه کنیم.
2. کودک را به اگاهی از وضعیت ظاهری‌اش هنگام ناخن جویدن تشویق کنیم. مثلا هنگام جویدن ناخن به خود در آینه نگاه کند.
3. یک مشغولیت دیگر برای دست کودک فراهم کنید. مثلاً شیء کوچک و قابل حملی در اختیارش بگذارید که هر کجا خواست با خود ببرد. مثل یک توپ لاستیکی، یک تکه خمیر یا … در صورت نیاز، جویدن ناخن، تشویق کنید تا با آن شیء بازی کند. گرچه جایگزین برای ناخن توصیه نمی‌شود ولی گاهی می‌توان از نی پلاستیکی برای جایگزینی نیاز دهانی کودک استفاده کرد.
4. در موقعیت‌های مرتبط با این عادت تغییراتی بدهید. مثلا تنها در صورتی قادر به تماشای تلویزیون است که دست‌هایش مشغول کاری باشد.
5. می‌توان یک عمل رقابتی نیز به کودک آموخت. مثلا در هنگام میل به جویدن ناخن، دست‌هایش را مشت کند، دسته‌های صندلی را سه دقیقه محکم بگیرد و ناگهان دستش را شل کنید.

گرچه جایگزین برای ناخن توصیه نمی‌شود ولی گاهی می‌توان از نی پلاستیکی برای جایگزینی نیاز دهانی کودک استفاده کرد. در ضمن والدین لازم است ناخن‌های کودک را مرتب با ناخن‌گیر بگیرند و سوهان بکشند، پیشرفت کودک را مورد توجه و تشویق قرار دهند. ناخن‌های بلندش را از نظر زیبایی مورد تعریف و تمجید قرار دهند. گاهی وعده هدیه دوست داشتنی مثل لاک یا دستکش زیبا یا انگشتر و ناخن‌گیر زیبا یا ذره‌بین برای بررسی وضعیت ناخن‌ها هم توصیه می‌شود.