دروغ‌گویی کودک، علت‌ها و راهکارهای مقابله با آن

دروغگویی تا حدود شش سالگی طبیعی است و جای نگرانی نیست و به قول «دوبس» یکی از اندیشه‌وران غربی، جنبهٔ روان‌شناختی دارد. علت دروغگویی کودکان تا این سن حدود شش‌سالگی، تخیل قوی است. او نمی‌تواند بین بیداری و رؤیا و حقیقت و مجاز فرق بگذارد. کودک در این سن، جاندار پندار است و به اشیاء جان می‌دهد. وقتی با عروسکش بازی می‌کند، به گونه‌ای با او حرف می‌زند که گویا زنده است. دروغگویی کودکان از این سن به بعد، جنبهٔ اخلاقی می-یابد که باید با راهکارهای درست، جلو آن را گرفت.

شما باید علل دروغگویی را بیابید و اگر علت مشخص شود و از بین برود، معلول نیز از بین خواهد رفت. با توجه به علل دروغگویی با آن مقابله کنید:

1. محیط: در محیطی که دیگران دروغ بگویند کودک و نوجوان نیز دروغ خواهد گفت. باید محیط را اصلاح کنید. دروغگویی اعضای خانواده یا نزدیکان، کودک را دروغگو می‌کند. صدای در منزل بلند می‌شود. پدر با قرابتی می‌فهمد طلبکار است. به فرزندش می‌گوید: بگو پدرم در خانه است. پدر به طور غیرمستقیم، دروغگویی را به فرزند خود منتقل می‌کند. کودک مرتکب خلافی شده است. پدر یا مادر می‌گوید: آقا کلاغه خبر آورده که چنین کاری کرده‌ای. او به تدریج خواهد فهمید که این مسأله دروغ است و خود نیز دروغ می‌گوید. افزون بر این، اعتمادش نیز از والدین سلب خواهد شد. باید توجه داشت که محیط، منحصر در خانه نیست و ممکن است دروغگویی از مدرسه، محله، خانهٔ نزدیکان یا … به کودک منتقل شود؛ پس باید محیط را اصلاح کرد. در حضور کودک، به شوخی دروغ نگویید. حتی «توریه» هم نکنید. «توریه»، سخن دوپهلو گفتن است. کلامی که از آن، دو معنا فهمیده می‌شود: یکی معنای ظاهر و آشکار که ذهن شنونده به سرعت به آن منتقل می‌شود و دیگری معنای نهانی و ناپیدا که مقصود اصلی گوینده است و ذهن شنونده به آن منتقل نمی‌شود؛ برای مثال، پدر در تماس تلفنی، خود را عاصی معرفی می‌کند، شنونده این گونه برداشت می‌نمایند که نام‌خانوادگی او است؛ اما پدر، معنای گناهکار را اراده کرده است. «توریه» گرچه حرام نیست. چون کودک قدرت تجزیه و تحلیل ندارد بهتر است که از آن استفاده نشود.
2. تنبیه: توصیه می‌کنیم او را از آثار دروغ (محرومیت از بهشت و هدایت الاهی، از دست دادن ایمان، فقر، ضعف حافظه، بی اعتباری در اجتماع، جرأت بر گناه و …) آگاه کنید تا زشتی این عمل را دریابند. اگر از شیوهٔ محرومیت استفاده می‌کنید، در صورت دروغگویی او، محرومیت را دو برابر کنید؛ یکی برای عمل خلاف و یکی هم برای دروغگویی تا بفهمد اگر دروغ نگوید، محرومیت او نصف خواهد شد. نیز در صورت راستگویی کودک، از تشویق و تحسین او غافل نشوید. کودکی که برای رفتارش به شدت تنبیه می‌شود، در صورت ارتکاب خلاف راست نخواهند گفت. اگر کودکان، از تنبیه بدنی در امان باشند، دروغ نمی‌گویند. اگر کودک بداند در صورت ارتکاب خلاف و عملی ناپسند، والدین یا معلم، او را تنبیه نمی‌کنند، بلکه به او آگاهی می‌دهند و در صورت نیاز، از او شکوه خواهند کرد، حقیقت را خواهد گفت. توصیه می‌کنم در صورت ارتکاب خلاف، از ساز و کارهای بازدارنده، یعنی رو ترش کردن، محرومیت، تحریک عواطف، قهر استفاده کنید و از تنبیه بدنی جدا بپرهیزید.
3. جلب توجه: در مقابل دروغ‌های او، حساسیت شدید نشان ندهید و او را در موقعیت‌های مناسب نهی کنید؛ چرا که ممکن است برای جلب توجه باشد. کودکان به طور فطری به توجه نیاز دارند و گاهی برای جلب توجه دیگران به خود، دروغ می‌گویند. توصیه می‌شود به حد کافی به آنان توجه کنید تا مجبور نشوند از این طریق، توجه دیگران را به خود جلب کنند. توجه داشته باشید که نیازهای اولیهٔ آنان را مرتفع سازید.
4. احساس حقارت: کودکی که فراوان توبیخ و سرنش شود، احساس حقارت می‌کند و برای جبران این احساس، دروغ می‌گوید تا با دروغ‌هایش خود را بزرگ نشان دهد؛ پس سرکوفت را قطع کنید.
5. لاف زدن: کودکان در این سن، گاهی لاف می-زنند تا بزرگ‌نمایی کنند. او را از زشتی و نامطلوب بودن این عمل در دید دیگران آگاه کنید.
6. تکلیف زیاد: معلمی که تکالیف فراوانی را بر عهدهٔ دانش آموز می‌گذارد؛ به گونه‌ای که انجام آن‌ها در توان کودک نیست، او را به دروغ‌گویی وا می‌دارد و کودک برای توجیه عدم انجام تکالیف، دروغ می‌گوید.
7. شوخی: گاهی برای شوخی دروغ می‌گوید. او را با روایات امامان درباره شوخی و دروغ به شوخی آشنا کنید.
8. پرسش‌های فراوان از کودک: پرسش‌های فراوان از کودک و سؤال پیچ کردن او، وی را به دروغ وامی‌دارد؛ پس در صورت ارتکاب عمل خلافی، از او نپرسید: تو این کار را کرده‌ای؟ بلکه بگویید: هر کس این کار را انجام داده، دیگر تکرار نکند.

توصیه می‌شود او را از ثار دروغ (محرومیت از بهشت و هدایت الهی، از دست دادن ایمان، فقر، ضعف حافظه، بی اعتباری در اجتماع، جرأت بر گناه و …) آگاه کنید تا زشتی این عمل را دریابند. اگر از شیوهٔ محرومیت استفاده می‌کنید، در صورت دروغ گویی او، محرومیت را دو برابر کنید؛ یکی برای عمل خلاف و یکی هم برای دروغگویی تا بفهمد اگر دروغ نگوید، محرومیت او نصف خواهد شد. نیز در صورت راستگویی کودک، از تشویق و تحسین او غافل نشوید.