بیخوابی ، یک مشکل شایع جوامع امروزی- علتها و نحوه بررسی و درمان بیخوابی
بیخوابی اختلالی شایع بوده و شامل خواب ناکافی یا خواب با کیفیت پایین است؛ این اختلال میتواند عواقبی از قبیل خستگی، کمبود انرژی، اشکال در تمرکز، اختلال حافظه، کاهش انگیزه، کاهش قدرت یادآوری، تحریکپذیری، ایجاد مشکلاتی در روابط بین فردی، افزایش نگرانی، اضطراب و افسردگی در طول روز را در پی داشته باشد.
این اختلال با اشکال در به خواب رفتن، تداوم خواب یا احساس ناکافی یا نیروبخش نبودن خواب تظاهر میکند. کمبود مزمن خواب از عوامل خطر عمده تصادفات ناشی از خستگی، از دست دادن شغل، مشکلات زناشویی و اجتماعی، افسردگی عمده، اختلال کنترل وزن و بیماری قلبی است.
اتیولوژی، اپیدمیولوژی و عوامل خطرساز بیخوابی
بیخوابی میتواند اختلالی اولیه بوده، یا آنکه ثانویه به بیماریهای دیگر باشد. : تئوری موجود در مورد بیخوابی اولیه، آن را اختلالی ناشی از انگیختگی بیش از حد، چه: ناشی از استرس و چه شیوه زندگی میداند.
بیخوابی ثانویه، ناشی از اختلالات اولیه خواب (برای مثال سندرم پاهای بیقرار، اختلال حرکتی دورهای اندام، اختلال تنفسی مرتبط با خواب)، بیماریهای طبی (مثل آپنه خواب، نارسایی احتقانی قلب، بیماریهای انسدادی مزمن ریوی (COPD)، آسم، سندرمهای درد مزمن، بیماری برگشت اسید از معده به مری [GERD)، یا اختلالات روانی (مانند افسردگی، اضطراب است.
بیخوابی میتواند گذرا (مثلا در اثر استرس، مسافرت یا بیماری یا مزمن (که به صورت بیخوابی شبانه حداقل به مدت ۶ ماه تعریف میشود) باشد.
یک سوم جمعیت در دورهای از زندگیشان به بیخوابی مبتلا میشوند. : تا ۲۰٪ موارد با ایجاد مشکلاتی در طول روز همراه است که شامل تصادفات رانندگی نیز میشود.
شیوع این اختلال در افراد مسن بیشتر است؛ بیخوابی شایعترین اختلال خواب در افراد: بالای ۶۰ سال است.
تشخیصهای افتراقی بیخوابی
اختلال خلق افسردگی
آسم یا COPD
نارسایی احتقانی قلب
درد مزمن
هیپرتیروئیدی
بیماری برگشت اسید از معده به مری (GERD)
سندرم پاهای بیقرار
آپنه انسدادی خواب
داروها (مثل کافئین، الکل، داروهای غیرخوابآور سرماخوردگی، داروهای غیرمجاز)
بیخوابی سرپرست (یا به عبارتی وجود نوزاد یا فرد بیمار در خانواده)
گسیختگی ریتم شبانه روزی (مثل سفر بین نصف النهارهایی با ساعتهای متفاوت شیفتهای کاری)
بیخوابی شرطی
تظاهرات بیخوابی
اختلال در شروع یا حفظ خواب مؤثر
بسیاری از بیماران خواب آلودگی و خستگی در طول روز شکایت دارند که گاه تا حد به خواب رفتن حین رانندگی یا هنگام به حداقل رسیدن محرکها (مانند توقف پشت چراغ: قرمز یا نشستن) پیش میرود.
احساس نیروبخش نبودن خواب، اضطراب، نگرانی بیش از حد، یا افسردگی
از بیمار و همسر او در مورد خرخر بیش از حد و حرکات دورهای یا ناگهانی سؤال کنید.
مرور علائم سایر بیماریهای طبی، عصبی یا روانی.
در موارد بیخوابی ثانویه، ممکن است علائمی از اختلال: زمینهای وجود داشته باشد (مثل خرخر و هیپرتانسیون در بیماران مبتلا به آپنه خواب، رال و کاهش توانایی فعالیت در بیمارانی با نارسایی احتقانی قلب، خس خس (ویز) در بیماران آسم، سوزش سر دل در بیماری برگشت اسید از معده به مری).
ارزیابی تشخیصی بیخوابی
شرح حال و معاینه بالینی کامل ضروری است.
شرح حال باید از بیمار و در صورت امکان از همسر وی اخذ شود.
به سن شروع، عوامل وصفات شخصیتی مستعدکننده، رخدادهای تشدیدکننده، مدت و خصوصیات ویژه (مثل بیخوابی شبانه یا متناوب یا وابسته به موقعیتهای خاص) توجه شود.
در مورد داروهای مصرفی، به خصوص داروهای محرک (مثل متیل فنیلات)، داروهای بدون نسخه (مثل کافئین، سودوافدرین) و داروهای گیاهی یا سنتی (مانند افدرا، نیکوتین) از بیمار سؤال شود.
در معاینه بالینی باید به وزن، شاخص توده بدنی و معاینه دهانی – حلقی، گردن، قلب و ریهها توجه کافی مبذول داشت.
آزمایشها میتواند شمارش کامل خون، سری آزمایشهای کامل متابولیک و هورمونهای تیروئید را شامل شود.
گاه جهت ردیابی سوءمصرف داروهای محرک (مثل آمفتامینها، کوکائین) غربالگری سمشناسی ادرار لازم است.
نوشتن گزارش روزانه خواب، روشی مفید جهت تعیین اختلالات ریتم شبانه روزی و تعیین شدت
غربالگری روانی (مثل پرسشنامههای اضطراب بک و افسردگی بک) میتواند وجود و شدت افسردگی یا دیگر اختلالات روانی را مشخص کند.
آزمون پلی سومنوگرافی برای تشخیص اختلالات عضوی (ارگانیک) خواب مثل آپنه: انسدادی خواب، اختلالات حرکتی دورهای اندام، یا سندرم پاهای بیقرار به کار میرود
درمان و کنترل بیخوابی
بیماریهای طبی یا روانی زمینهای را طبق لزوم درمان کنید.
داروهای محرک غیرضروری حذف شده یا در اوایل روز مصرف شوند.
به بیماران در مورد نحوه صحیح خواب آموزش داده شود: تختخواب باید تنها برای خواب یا روابط جنسی استفاده شود.
بیمار باید تنها در اتاق خواب خوابیده و از چرت زدن در طول روز خودداری کند.
در زمان مشخص به تختخواب رفته و هر روز صبح سر ساعت معین بیدار شود
در صورت بیدار بودن بیش از ۲۰-۱۵ دقیقه در تختخواب، اتاق خواب را ترک کرده و تنها زمانی برای خواب بازگردد که خواب آلوده باشد.
از ورزش کردن قبل از خواب بپرهیزد.
از الکل به عنوان روشی برای به خواب رفتن پرهیز کند (الکل مانع خواب عمیق و نیروبخش میشود).
در صورت مصرف کافئین، آن را به ساعات روز محدود کنید.
آموزش آرامسازی (مثل شل کردن پیشرونده عضلات، تصویرسازی هدایت شده، خواب مصنوعی، مراقبه، یوگا و پسخوراند زیستی) به خصوص در بیماران پراسترس، میتواند سودبخش باشد.
در صورت لزوم میتوان از داروهای خوابآور کوتاه اثر (مانند زولپیدم، زالپلون) استفاده کرد
داروهای طولانی اثر (مثل بنزودیازپینها، ضدافسردگیهای سه حلقهای، دوکسپین، ترازودون) باید تنها در موارد مقاوم تجویز شده و سطح آنها (به خصوص در افراد مسن به دقت پایش شود.
اختلالات ریتم شبانه روزی اغلب با قرارگرفتن بیمار در معرض نور روشن روز بهبود مییابند؛ ملاتونین میتواند ریتم شبانه روزی را به جهت مخالف سوق بدهد (به عبارتی با مصرف آن در روز ریتم به ساعات بعد و با مصرف آن در شب ریتم به ساعات قبل تغییر مییابد
آپنه انسدادی خواب اغلب به فشار مثبت مداوم راههای هوایی (CPAP) پاسخ میدهد.
عوارض بیخوابی
عوارض بیخوابی مزمن شامل خواب آلودگی بیش از حد در طول روز و در نتیجه افزایش خطر تصادفات، اختلالات خلق (شامل افسردگی عمده) و تشدید بیماریهای طبی، از جمله نارسایی احتقانی قلب (ناشی از هیپوکسی مزمن) و هیپرتانسیون است.
بسیاری بیماران به رویکردهای رفتاری غیردارویی پاسخ میدهند.
در صورت نیاز به مصرف دارو، داروهای خوابآور کوتاه اثر ارجح هستند.
در موارد مزمن یا مقاوم ممکن است نیاز به ارجاع به یک آزمایشگاه معتبر خواب باشد.