علائم کرونا چه چیزهایی هستند؟ راهنمای تشخیص کرونا و مراحل این بیماری
تعریف موارد بیماری مورد مشکوک به کرونا
الف ) بیماری که دارای علائم بالینی و ملاکهای اپیدمیولوژیک است:
یافتههای بالینی کرونا:
-شروع ناگهانی تب و سرفه
یا
-شروع ناگهانی حداقل سه یا بیشتر از علائمی چون تب، سرفه، ضعف عمومی اخستگی مفرط، سردرد، درد عضلانی، گلو درد، آبریزش بینی، تنگی نفس، بیاشتهایی اتهوع استفراغ، اسهال، کاهش سطح هوشیاری
شواهد اپیدمیولوژیک:
-اقامت، اشتغال یا مسافرت به مناطقی که احتمال چرخش ویروس کرونا وجود دارد (نظیر مراکز اقامتی، محلهای پرازدحام، همایشها و مراسمها، مراکز بهداشتی درمانی و …) در طی ۱۴ روز گذشته
ب) فرد با بیماری حاد تنفسی (SARI) با شروع علائم در طی ۱۰ روز گذشته که نیاز به بستری داشته باشد
مورد محتمل کرونا
الف) بیمار مشکوکی که در تماس با یک بیمار محتمل یا قطعی و یا خوشهای از بیمارانی باشد که حداقل یک مورد قطعی در بین آنها گزارش شده باشد
ب) بیمار مشکوکی که یافتههای تصویربرداری به نفع کووید-۱۹ داشته باشد
- نظیر انفیلتراسیون مولتی لوبولر یک یا دو طرفه خصوصا انفیلتراسیون نواحی محیطی در CT scan ریه یا رادیوگرافی قفسه صدری و ground glass در CT scan ریه (Clinically confirmed)
ج) بیماری که بطور حاد دچار از دست دادن حس بویایی یا چشایی شده باشد د) مرگ در بیمار مشکوک به کووید (ملاکهای فوق) که با دلیل دیگری توجیه نشود
مورد قطعی ابتلا به کرونا
- فرد با تایید آزمایشگاهی ویروس ناشی از کرونا یا کووید-۱۹، صرف نظر از وجود علائم و نشانههای بالینی
تعریف تماس نزدیک با کرونا
فردی که در شرایط زیر، در طی ۲ روز قبل تا ۱۴ روز بعد از شروع علائم بیمار محتمل یا قطعی، در تماس با او قرار گرفته باشد، شامل:
١. تماس چهره به چهره در فاصله کمتر از ۱ متر و برای حداقل ۱۵ دقیقه
۲. تماس مستقیم فیزیکی با فرد محتمل یا قطعی مبتلا به بیمار کرونا
٣. مراقبت از بیمار محتمل یا قطعی بدون استفاده از تجهیزات مناسب حفاظت فردی
۴. در شرایط دیگر بر اساس احتمال انتقال منطقهای، ارزیابی انجام میشود
تعریف مرگ ناشی از کرونا
بروز مرگ در فرد محتمل یا قطعی که از نظر بالینی به دلیل بیماری کرونا یا کووید -۱۹ باشد و دلیل مشخص دیگری، غیر مرتبط با کووید (نظیر تصادفات و …) نداشته باشد و دوره بهبودی کامل بین بیماری فعال رکونا یا کووید-۱۹ و مرگ نباید وجود داشته باشد.
تفاوت علائم کرونا با سرماخوردگی و آنفلوآنزا
علائم کرونا – توضیح مشروح
بیماری کرونا یا کووید ۱۹ به صورت طیفی از علائم، از بیعلامتی اقبل از بروز علائم (- Asymptomatic/pre Symptomatic) تا موارد پنومونی شدید و سندروم دیسترس حاد تنفسی (ARDS) تظاهر میکند. خاطر نشان میشود که علائم ثابت نیست و در هر زمان ممکن است بیمار، وارد مرحله بعدی شود.
دوره کمون یا بیعلامتی کرونا
دوران کمون بیماری کرونا حدود ۱۴-۳ روز میباشد و بطور متوسط در طی ۵-۴ روز پس از تماس، علائم آشکار میشود. در حدود 81٪ موارد بیماران مبتلا به کرونا بصورت بیعلامت بوده یا علائم خفیف تا متوسط دارند و در حدود ۱۴٪ موارد مبتلایان با علائم شدید و نیازمند بستری مراجعه میکنند.
در ۵٪ موارد شرایط بیمار کرونا بحرانی شده و ممکن است نیازمند بستری در ICU و مراقبتهای ویژه باشند.
از دست دادن حس چشایی و بویایی در کرونا
از دست دادن حس بویایی و نیز حس چشایی از جمله علائمی هست که در بسیاری از مبتلایان گزارش شده است.
از علائم دیگر میتوان به علائم گوارشی نظیر بیاشتهایی، ضعف، بیحالی، خستگی زودرس، دل درد، تهوع، استفراغ و اسهال اشاره نمود.
برخی مطالعات نشان داده است که ممکن است بعد از گذشت ۵ تا 8 روز تنگی نفس عارض شود که عموما نشانگر تشدید بیماری میباشد.
کرونا در افراد پیر
خاطر نشان میشود که در سالمندان ممکن است در شروع بیماری علائم خفیفتر و تدریجی باشد و همین موضوع مشکلات تشخیص و درمان به هنگام را در آنان میتواند ایجاد نماید.
به نظر میرسد که علائم بیماری در مراحل ابتدایی، عمدتا مربوط به واکنشهای ویروس کرونا باشد و در مراحل پیشرفته بیماری، پاسخهای ایمنی بیشترین تأثیر را در بروز علائم دارند. البته واکنشهای ویروسی تا انتهای بیماری کم و بیش ادامه دارد
راه انتقال کرونا
عموما انتقال ویروس از طریقترشحات تنفس و فرد به فرد به واسطه سرفه، عطسه یا صحبت کردن با ایجاد انواع قطرات تنفسی و آئروسل میباشد.
با توجه به اینکه ذرات هوابرد (آئروسل) و نیز قطرات تنفسی عموتا در فاصله نزدیک به بیمار متمرکز میشوند، احتمال انتقال ویروس با رعایت فاصله فیزیکی و تهویه مناسب، کاهش مییابد.
بیشتر موارد انتقال ویروس زمانی صورت میگیرد که در فاصله کمتر از ۲ متر و بدون پوشش محافظتی (حداقل ماسک) از بیمار قرار داشته باشیم. آئروسلها بیشتر در حین اقدامات خاصی نظیر لولهگذاری یا استفاده از نبولایزر ایجاد میشوند ولی تحت شرایط خاص، در صورتی که تهویه مناسبی وجود نداشته باشد در حین صحبت کردن، آواز خواندن و فریاد زدن نیز ممکن ایجاد شود و مسافت انتقال ویروس کرونا و ماندگاری آن در این وضعیت طولانیتر خواهد بود و ممکن برای مدت ۳۰ دقیقه و در فاصله بیش از 1.8 متر در اطراف بیمار باقی بماند
نقش اتفاقات ناشی از super spreaders در این زمینه بسیار مهم است. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده است که حدود ۱۰٪ مبتلایان به کرونا مسئول بیش از ۸۰٪ موارد انتقال ویروس میباشند. این مهم نشان میدهد که شناسایی و پیشگیری از اتفاقاتی که میتوانند خطر انتقال “فراگیر” بیماری را داشته باشند (superspreading)، اهمیت بسیاری در کنترل اپیدمی بیماری کرونا خواهند داشت.
تجزیه و تحلیل رویدادهای فراگیر (Superspreader events) در محیطهای مختلف مانند تمرینهای گروههایگر، تلفنخانهها، کلوپهای شبانه یا کنفرانسهای علمی، موارد مشترکی را بعنوان مهمترین زمینههای انتقال ویروس کووید-۱۹ پیشنهاد کرده است که باید از آنها اجتناب شود.
سه عامل مهم انتقال کرونا :
1- فضاهای سرپوشیده با تهویه نامناسب و ناکافی
۲. شلوغی و تجمع افراد
٣. تماس نزدیک
خطر تماس و انتقال ویروس کرونا به میزان تهویه محیط، تجمع جمعیت، میزان استفاده از انواع ماسک، مدت تماس و نوع فعالیت افراد بستگی دارد
برای کنترل اپیدمی کرونا باید رویدادهای فراگیر (Superspreader events) در هر منطقه شناسایی و پیشگیری شوند
احتمال انتقال عفونت کرونا به مجموعه عواملی چون تعداد ویروس فرد مبدأ، میزان گردش و تهویه هوا و پوشیدن ماسک توسط فرد مبدأ و فرد در تماس بستگی دارد. از آنجایی که انتقال تنفسی ویروس مهمترین راه انتقال میباشد، استفاده از ماسک مناسب و رعایت فاصله فیزیکی، بطور قابل توجهی خطر انتقال ویروس را کاهش میدهد.
اگرچه ممکن است ویروس در مدفوع خون نیز ردیابی شود ولی احتمال انتقال از این راهها نادر میباشد و عموما بصورت گزارشات موردی بوده است.
انتقال ویروس کرونا از سطوح
با توجه به ماندگاری ویروس کرونا بر سطوح مختلف (بیشترین ماندگاری در سطوح پلاستیکی، استیل است)، انتقال از این روش عموما در شرایط آزمایشگاهها اهمیت پیدا میکند و به نظر میرسد در سایر نقاط احتمال آن اندک باشد. چالش بزرگ در زمینه انتشار ویروس، انتقال آن از افراد بیعلامت قبل از شروع علائم است که ممکن است حدود ۵۰-۴۰٪ موارد انتقال، از طریق این افراد صورت گیرد.
علائم کرونا در مراحل مختالف ابتلا به بیماری:
سیر بیماری را میتوان به مراحل زیر تقسیم کرد:
۱. مرحله صفر: بیعلامت قبل از بروز علائم
۲. مرحله یک: مراحل ابتدایی عفونت (Early infection)
٣. مرحله دو: فاز تنفسی
۴. مرحله سه: فاز التهابی شدید (Hyper inflammation)
خاطر نشان میشود که نمیتوان مرز دقیقی بین مراحل مختلف بیماری کرونا تصور کرد و هم پوشانی ممکن است وجود داشته باشد. از سوی تغییر فاز به ترتیب مراحل نیست و ممکن است فرد از مرحله یک به سرعت و ناگهانی به مرحله پیشرفته برسد.
آنچه اهمیت بسیار دارد، ارزیابی وضعیت بیمار بر اساس روند بیماری است و اساسا با یک بار چک سطح اکسیژن، نمیتوان به سادگی مرحله بیماری را تعیین نمود. روند تغییرات بیمار در افت اکسیژن و یافتههای رادیولوژیک، در کنار مجموع علائم وی، باید راهنمای تصمیمگیریهای درمانی باشد
مرحله صفر کرونا (بیعلامت قبل از بروز علائم)
تشخیص بیماری در این مرحله صرفا با تست آزمایشگاهی RT- PCR است که در حین بیماریابی در افراد بیعلامت در تماس نزدیک با افراد مبتلا به کرونا با تست RT- PCR مثبت و یا حین غربالگری از افراد بیعلامت در مکانهای تجمعی ( نظیر زندان و…) صورت میگیرد. این افراد بعد از مدتی ممکن است علامت دار شوند لذا پایش علامتی أنها لازم است انجام شود.
علائم مرحله یک کرونا (مراحل ابتدایی عفونت)
از نظر شدت بیماری این مرحله به عنوان مرحله خفیف در نظر گرفته میشود. علائم خفیف بصورت تب کمتر از ۳۸ درجه، گلودرد با یا بدون سرفههای خشک، لرز، سردرد، از دست دادن حس چشایی و بویایی، تهوع، استفراغ، بیاشتهایی، اسهال، بدن درد، ضعف و خستگی مفرط است. این علائم میتواند در هر فرد متفاوت باشد و بیمار یک یا چندین مورد از علائم را داشته باشد.
در این مرحله علائم حیاتی (نبض، فشار خون و تعداد تنفس) پایدار است و %Sp02= 93 (سطح اشباع اکسیژن) میباشد. عموما فرد نیاز به بستری ندارد.
بیمارانی که جزو گروههای پر خطر برای کرونای عارضه دار محسوب میشوند، باید با دقت بیشتری پیگیری شوند و در صورت بروز علائم تشدید بیماری نظیر تنگی نفس، باید مراجعه کرده و اقدامات بعدی انجام شود.
در مرحله اول کرونا ممکن است علائم آزمایشگاهی بصورت لنفوپنی (کمتر از ۱۱۰۰) و یا افزایش خفیف ESR و CRP وجود اشته باشد.
در اغلب موارد نشانهای از درگیری ریوی در رادیوگرافی CT scan وجود ندارد. در برخی موارد ممکن است بافتههای مختصری بصورت درگیری حداکثر دو لوب ریوی به شکل تظاهرات (660) Ground glass، تجامد (Consolidation یا ندول با وسعت کمتر از یک سوم حجم هر لوب دیده شود که خصوصا در مناطق محیطی و در قواعد ریهها میتواند باشد.
مرحله دو (فاز تنفسی) کرونا
این مرحله خود به دو قسمت متوسط و شدید تقسیم میشود
فاز تنفسی متوسط کرونا (Moderate)
در این مرحله علائم قبلی با شدت بیشتر ممکن است وجود داشته باشد.
ملاکهای ورود به این مرحله عبارت است از:
اول. وجود علائم تنفسی (شامل تنگی نفس، احساس درد و فشار در قفسه سینه، …) با یا بدون تب مساوی بیشتر
از 38 درجه
دوم- Sp02 بین ۹۰ ٪ تا ۹۳%
سوم. درگیری ریوی کمتر از ۵۰٪
در مرحله دوم ممکن است علائم آزمایشگاهی بصورت تشدید لنفوپنی و/یا افزایش خفیف PT – PTT – CRP – ESR و یا D-dimer و یا ledh و یا فریتین ممکن است دیده شود.
خاطر نشان میشود که در اسکوربندی یافتههای سی تی اسکن تعداد لوبها درگیر و نیز شدت درگیری هر لوب، تعیینکننده است
در مرحله دوم درگیری حداکثر ۳ یا ۴ لوب ریوی با وسعت کمتر از یک سوم حجم هر لوب یا ابتلای یک یا دو لوب با وسعت بیشتر ممکن است دیده شود. (اسکور کمتر از ۸)
فاز تنفسی شدید کرونا (Severe)
در این مرحله نیز عموما علائم بالینی با شدت بیشتری وجود دارد.
ملاکهای ورود به این مرحله عبارتند از:
١. پیشرفت سریع علائم تنفسی به ویژه تشدید تنگی نفس
۲. تاکی پنه (30<RR)
3. میزان غلظت اکسیژن یا Sp02<90% و نیز نسبت Pa02 به FiO2 کمتر از 300
۴. افزایش گرادیان اکسیژن آلوئولی – شریان ریوی و نیز افزایش درگیری بیش از ۵۰٪ از ریه در سی تی اسکن
لازم به ذکر است که بروز انواع شدید بیماری در هر زمانی از سیر بیماری ممکن است رخ دهد و بروز آن الزامأ مستلزم طی همه مراحل قبلی نیست.
در این مرحله کرونا ممکن است علائم آزمایشگاهی بصورت تشدید النفوپنی، افزایش پیشرونده D – dimer و یا فریتین (بیش از 500 و یا LDH بیشتر از 245 و یا افزایش آنزیمهای کبدی و یاتری گلیسیرید، علائم بروز یا تشدید نارسائی ارگانی دیده شود. نیز ممکن است افزایش خفیف NT – proBNP و تروپونین و یا افزایش IL6 و یا افزایش CRP (بیش از ۱۰۰) و کاهش پلاکتها، کاهش شدید ائوزینوفیل ها نیز عارض شود.
درگیری ۵ لوب ریوی با وسعت کمتر از یک سوم حجم هر لوب و یا ابتلای سه لوب با وسعت بیشتر میتواند دیده شود. معمولا درگیری ریوی دوطرفه است. (اسکور بیشتر مساوی 8 ). اغلب وسعت درگیری ریه در سی تی اسکن در موارد شدید بیماری بیش از موارد متوسط است و بر اساس چند مطالعه انجام شده در این زمینه بیش از ۵۰ درصد کل ریه درگیر است.
انفیلتراسیون منتشر دو طرفه ممکن است در نهایت بصورت White lung دیده شود. لازم به ذکر است که در مواردی با وجود درگیری متوسط ریوی در سی تی اسکن بیمار علائم شدید بالینی نشان میدهد و در مواردی نیز با وجود درگیری وسیع ریوی بیمار علائم متوسطی دارد که البته این موارد نادر است.
مرحله سه کرونا(فاز تشدید التهاب) -بحرانی (Critical)
ملاکهای ورود به این مرحله وجود حداقل یکی از موارد زیر است:
ا. بروز علائم نارسایی تنفسی که علیرغم اکسیژن درمانی غیرتهاجمی %Sp02 کمتر مساوی 88 درصد باشد.
۲. بروز نشانههای شوک
٣. بروز نارسایی چند ارگانی
در این مرحله بیمار نیازمند مراقبتهای ویژه است. همانطور که اشاره شد، بروز انواع شدید بیماری در هر زمانی از سیر بیماری ممکن است رخ دهد و بروز آن الزاما مستلزم طی همه مراحل قبلی نیست.
در این مرحله ممکن است علائم آزمایشگاهی بصورت تشدید لنفوپنی، افزایش شدید مارکرهای التهابی (D-dimer کمتر از 1000 و فریتین بیشتر از 1000 و نیز افزایش تروپونین و NT-proBNP) ، سیتوپنی پیشرفته، مارکرهای نارسایی آسیب چند ارگانی (افزایش شدید بیش از ۵ برابر آنزیمهای کلیوی، ترمبوسیتوپنی، افزایش BUN/ Cr اختلالات انعقادی) عارض شود.
درگیری منتشر دوطرفه ریهها، درگیری منطبق با ARDS ممکن است دیده شود. یافتههایی نظیر پلورال افیوژن، لنفادنوپاتی، افزایش ضخامت جداری برونش و تغییرات ساختمانی ریهها ممکن است در این مرحله دیده شود.
گروههای در معرض خطر ابتلا نوع عارضه دار کرونا
بطور کلی در افراد بالای ۶۵ سال احتمال بروز موارد بیماری عارضه دار افزایش مییابد. همچنین در مطالعات مختلف چاقی بعنوان یکی از زمینههای مهم در ابتلا به انواع شدید و بحرانی در نظر گرفته شده است و در این راستا توصیه میشود که در طی معاینات، BMI بیمار محاسبه شود.
در حال حاضر شواهدی وجود ندارد که نشان دهد احتمال ابتلا افرادی که با HIV زندگی میکنند به بیماری کرونا بیشتر بوده و یا ابتلا به کرونا در آنان با بروز عوارض شدیدتری همراه باشد، اما باید تمام نکات احتیاطی و پیشگیرانه را به دقت رعایت کنند. این موضوع در مبتلایان به HIV با بیماری پیشرفته (200>CD4) اهمیت بیشتری دارد. نظیر سایر افراد جامعه، افراد سالمند مبتلا به HIV یا افرادی با زمینه بیماریهای قلبی یا ریوی، ممکن است در معرض ابتلا بیشتر به بیماری کرونا یا بروز عوارض شدیدتر آن باشند.
افرادی که بالقوه در معرض ابتلا به نوع شدید کرونا قرار دارند:
-گروههایی که شواهد قوی وجود دارد که خطر بیماری شدید ناشی از کووید-۱۹ را افزایش میدهند:
-بیماریهای شدید قلبی- عروقی نظیر نارسایی قلب، بیماریهای عروق کرونر و کاردیومیوپاتی
-بدخیمیها و نارسایی مزمن کلیوی
COPD-
-چاقی (BMI بیشتر از 30)
-آنمی سیکل سل
-پیوند Solid organ
-دیابت تیپ ۲
در مورد گروههای زیر شواهد متوسط وجود دارد که خطر بیماری کرونا را افزایش میدهند:
– آسم (متوسط تا شدید)
CVA –
-پرفشاری خون
-بارداری
-سیگار
-مصرف کورتیکواستروئیدها و سایر داروهای ایمونوساپرسیو (بیش از 20 میلی گرم در روز پردنیزولون بیش از دو هفته یا دوز تجمیعی بیش از ۶۰۰ میلی گرم معادل پردنیزولون )
در مورد گروههای زیر شواهد بسیار محدودی وجود دارد که خطر کرونا را افزایش میدهد:
-پیوند مغز استخوان
HIV-
-نقص ایمنی
-بیماریهای متابولیک ارثی
-بیماریهای کبدی
-اختلالات نورولوژیک
-سایر بیماریهای مزمن ریوی
-کودکان
-تالاسمی
-دیابت تیپ ۱
توجه به تقسیمبندی فوق به ارزیابی پزشک معالج برای اقدامات مراقبتی درمانی و پیگیری بیماران کرونا کمک میکند.
منبع: راهنمای تشخیص و درمان وزارتخانه بهداشت – نسخه نهم