پای پرانتزی چگونه ایجاد میشود و چه درمانی دارد؟
رپورتاژ
پای پرانتزی وضعیتی است که طی آن پاها از قسمت زانو به سمت بیرون خم می‌شوند به گونه‌ای که هنگام ایستادن زانوها به یکدیگر نمی‌رسند. پای پرانتزی در سنین بین 12 تا 18 ماهگی آشکارتر است و در یک یا هر دو زانو مشاهده میشود.
پای پرانتزی به ندرت مشکلی جدی محسوب می شود. این مشکل معمولاً نیازی به درمان ندارد زیرا باعث درد نمی‌شود و بر توانایی سینه‌خیز رفتن، راه رفتن یا دویدن کودک تأثیر نمی‌گذارد. در بیشتر موارد پای پرانتزی تا سنین 3 یا 4 سالگی کودک از بین می‌رود.
با این حال، ادامه این مشکل در سنین نوجوانی یا بزرگسالی ممکن است باعث ایجاد ناراحتی در مچ پا، زانوها و ران‌ها شود و برای اصلاح نیاز به درمان دارد.
علل پای پرانتزی
پای پرانتزی در نوزادان زمانی ایجاد میشود که پاهای نوزاد کمی در محدوده تلاقی شکم با ران دچار پیچ‌خوردگی شده باشد.
سایر علل ایجاد پای پرانتزی عبارتند از:
- بیماری بلانت
بیماری بلانت باعث رشد غیرطبیعی استخوان ساق پا در کودک میشود. در نتیجه استخوان‌های ساق پا در قسمت زیر زانو خم می‌شوند. چنین وضعیتی هنگامی که کودک شروع به راه رفتن می‌کند منجر به پیشرفت پای پرانتزی خواهد شد. با گذشت زمان، این بیماری ممکن است منجر به بروز مشکلاتی در مفصل زانو نیز گردد.
- دیسپلازی استخوان
دیسپلازی استخوان اصطلاحی عمومی برای بسیاری از مشکلاتی است که بر رشد استخوان و غضروف تأثیر می‌گذارند. دیسپلازی منجر به بروز ناهنجاری در اندازه یا شکل استخوان میشود.
- کوتولگی
شایع‌ترین نوع کوتولگی ناشی از بیماری است که به آن آکندروپلازی می گویند. آکندروپلازی نوعی اختلال در رشد استخوانی است که می‌تواند منجر به پرانتزی شدن پاها شود.
- عفونت یا آسیب
مشکلاتی از قبیل عفونت قبلی، جراحت یا استخوان شکسته‌ای که به درستی بهبود نیافته است می‌توانند از رشد و نمو طبیعی استخوان‌های پا جلوگیری کنند.
- بیماری پاژه
بیماری پاژه یک بیماری متابولیک است. این بیماری بیشتر در افراد مسن شایع است و روی تجزیه و بازسازی استخوان‌ها تأثیر می‌گذارد. بیماری پاژه باعث میشود که استخوان‌های بازسازی‌شده ضعیف‌تر از حد معمول باشند. چنین روندی منجر به پرانتزی شدن پاها خواهد شد.
- راشیتیسم
بیماری راشیتیسم ناشی از کمبود طولانی مدت ویتامین دی است. ویتامین دی برای رشد و نمو سالم استخوان‌ها ضروری است. این بیماری باعث نرم و ضعیف شدن استخوان‌ها و پرانتزی شدن پاها میشود.
عوامل خطر ایجادکننده‌ی پای پرانتزی عبارتند از:
- اضافه وزن
چاقی در دوران کودکی موجب وارد کردن وزن یا فشار بیش از حد بر مفاصل میشود. چاقی در شکل‌گیریِ بیماری بلانت و آرتریت نقش دارد.
- راه رفتن در سنین پایین
راه رفتن کودکان معمولاً بین 11 تا 14 ماهگی آغاز میشود. آغاز زودهنگام راه رفتن خطر ابتلا به بیماری بلانت را افزایش می‌دهد.
- سابقه ابتلای خانوادگی به پای پرانتزی
برخی از علل پای پرانتزی منشاء ژنتیکی دارند. یکی از این علل مشکلات دژنراتیو مانند آرتروز است.
- اسکولیوز
بیماری انحراف ستون فقرات یا اسکولیوز نیز یکی از عوامل خطر برای پرانتزی شدن پاها می‌باشد.
هیچ راه شناخته‌شده‌ای برای جلوگیری از پرانتزی شدن پاها وجود ندارد. اما در صورت رعایت برخی موارد می‌توان خطر ابتلا به تعدادی از بیماری‌هایی که منجر به پرانتزی شدن پاها می‌شوند را کاهش داد. این موارد عبارتند از:
- مصرف کافی ویتامین دی
بیماری راشیتیسم ناشی از کمبود طولانی مدت ویتامین دی است. با مصرف مقادیر کافی ویتامین دی و قرار گرفتن ایمن در معرض نور خورشید می‌توان از بروز آن جلوگیری کرد.
- محافظت از مفاصل زانو
داشتن تناسب اندام و وزن مناسب از وارد شدن فشارهای غیر ضروری به زانو جلوگیری می‌کند. فعال ماندن به تقویت عضلات و ثبات زانو کمک می‌کند. همچنین شیوه‌ی مناسب بلند کردن اجسام نیز می‌تواند از وارد شدن آسیب به مفصل زانو جلوگیری کند.
علائم پای پرانتزی
با آن که پای پرانتزی معمولاً باعث ایجاد ناراحتی یا درد در کودکان خردسال نمی‌شود اما اگر این وضعیت به خودی خود اصلاح نشود، ممکن است منجر به پرانتزی شدن پاها گردد. عدم درمان پای پرانتزی و تداوم آن می‌تواند منجر به بروز علائمی مانند موارد زیر گردد:
- فاصله آشکار بین زانوها هنگام ایستادن با پاهای چسبیده
- فاصله‌ای که پس از سنین 3 سالگی باقی می‌ماند یا بیشتر میشود
- کاهش دامنه حرکت در ناحیه ران و لگن
- مشکل در راه رفتن یا دویدن
- درد زانو یا لگن که ناشی از صدمات نیست
- بی‌ثباتی زانو
درمان پای پرانتزی
پای پرانتزی بسته به علت آن ممکن است با استفاده از روش‌های غیر جراحی یا جراحی درمان شود. عمل جراحی معمولاً زمانی توصیه میشود که گزینه‌های غیر جراحی مانند بریس و دارو برای اصلاح پای پرانتزی کافی نباشند. همچنین از عمل جراحی در بیماران نوجوان و بزرگسالی استفاده میشود که دیگر در حال رشد نیستند.
گزینه‌های غیر جراحی برای درمان پای پرانتزی
متخصص ارتوپدی قادر به درمان کامل مشکل پای پرانتزی نیست. متخصصین ارتوپدی تنها می‌توانند رویکرد محافظه‌کارانه‌ای (غیر جراحی) ارائه دهند که نتیجه‌ی مطلوب آن بر مدیریت درد متمرکز است. علائم پای پرانتزی را می‌توان با رعایت موارد زیر کنترل کرد:
- ارتزهای پا: از ارتزها جهت کاهش بار روی بافت‌های تحت فشار، بهینه‌سازی موقعیت پا و مچ پا به منظور کاهش درد استفاده میشود
- بریس‌های مخصوص مچ پا و یا/ زانو: این وسایل فشار بار روی قسمت داخلی زانو را کاهش می‌دهند و همچنین ثبات ساختاری زانو را حفظ می‌کنند
متخصص ارتوپدی ارزیابی جامعی از وضعیت بیمار انجام خواهد داد و سپس بسته به وضعیت بیمار درمان علامتی را شروع خواهد کرد. هدف از درمان مطلوب کاهش درد و جلوگیری از پیشرفت علائم مزمن است.
سایر گزینه‌های درمانی شامل موارد زیر می‌باشند:
- تجویز مکمل‌ها و داروهایی که در درمان راشیتیسم مؤثر هستند.
- تمرینات فیزیوتراپی: پروفسور بیژن فروغ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی در تهران، ورزش و حرکات اصلاحی مناسب پای پرانتزی را به شما آموزش می‌دهد
- تجویز مکمل‌های ویتامین دی
- منابع غذایی سرشار از کلسیم
گزینه‌های جراحی جهت اصلاح پای پرانتزی عبارتند از:
- جهت تراز مجدد یا صاف کردن پا ممکن است از استئوتومی استفاده شود. در موارد متوسط پای پرانتزی ممکن است با قرار دادن یک صفحه یا میله تثبیت شود. در موارد شدید تثبیت‌کننده خارجی مورد نیاز است که در آن از پین برای اتصال استخوان به وسیله‌ای در خارج از بدن استفاده میشود.
- جراحی طویل کردن اندام در اصلاح مشکلی مؤثر می‌باشد که طی آن پای پرانتزی باعث کوتاه شدن یک پا نسبت به پای دیگر شده است.
چنانچه سن کودک زیر 2 سال باشد، معمولاً درمان پای پرانتزی به تعویق می افتد. با این حال، اگر این مشکل در سن 3 سالگی نیز تداوم داشت توصیه میشود به پزشک متخصص اطفال مراجعه کنید.