طرحواره درمانی چیست و چه کاربردی دارد؟
رپورتاژ
هنگامی که برای درمان یکی از مشکلات روانی مانند استرس، ترس، وسواس و .. به روانشناس مراجعه می‌کنیم، با شناخت یک طرحواره درمانی، روان درمانگر می‌تواند مشکل به وجود آمده برای ما را که چند سالیست با آن دست به گریبان هستیم درمان نماید. عموماً در این طرحواره درمانی چند جنبه درمانی شناختی-رفتاری، تجربی، بین فردی و حتی روانکاوی با یکدیگر ترکیب می‌شود و یک مدل درمانی مناسب با سن و شرایط زندگی فرد در نظر گرفته می‌شود تا بتواند الگوهای منفی را از بین برده و در درمان شخص موفق واقع شود. ما در این مطلب سعی داریم ضمن معرفی انواع طرحواره درمانی به کاربرد طرحواره درمانی در درمان بسیاری از اختلالات روانی و موفقیتی که در پی خواهد داشت، بپردازیم.
طرحواره درمانی یا Schema Therapy چیست؟
پیش از آن که به چیستی طرحواره درمانی بپردازیم لازم است این نکته را بیان کنیم که گاهی بسیاری از مشکلات ما که از همان سال‌های ابتدایی زندگی در ما به وجود می‌آیند و شکل می‌گیرند، می‌توانند تا آخر عمر بر زندگی ما تأثیر داشته باشند. طرحواره درمانی یکی از شیوه‌های روان درمانی است که به صورت تلفیقی طراحی می‌شود و می‌تواند الگوهایی از قبیل افکار و احساسات منفی که از کودکی در ما نهادینه شده است را درمان نماید. گاهی این الگوها می‌توانند میزان تخریب بالایی را بر روان و شخصیت ما بر جای بگذارند که البته قابل درمانند ولی با توجه به اینکه چه زمانی از این مشکلات و اختلالات گذشته، شرایط درمان می‌تواند سخت‌تر باشد. هنگامی که ما به روانشناس و یا روان درمانگر مراجعه می‌کنیم می‌تواند با استفاده از یک طرحواره درمانی که تلفیقی از انواع رویکردهای درمانی است مشکلات و اختلالات به وجود آمده در ما را شناسایی و درمان نماید. اگر بخواهیم به طور دقیق‌تر طرحواره درمانی را بررسی کنیم باید گفت عموماً در طرحواره درمانی سه اصل مهم شامل طرحواره‌های ناسازگار اولیه (تله های زندگی)، سبک‌های مقابله‌ای و ذهنیت‌های طرحواره‌ای در نظر گرفته می‌شود.
پایه و اساس این طرح توسط جفری یانگ روانشناس آمریکایی بنیانگذاری شده است و روانشناس می‌تواند با استفاده از این طرحواره بر بسیاری از الگوهای ذهنی فرد که از کودکی در وی نهادینه شده‌اند کار کند. نمونه‌ای از باورهای ذهنی شامل جملات و تفکراتی از قبیل من مهم نیستم و یا کسی به من اهمیت نمی‌دهد و یا دیگران مرا ترک خواهند کرد و … تفکراتی هستند که باید پیش از شکل دادن به یک طرحواره درمانی برای درمان فرد به خوبی بررسی شوند.
انواع طرحواره درمانی
در بررسی انواع طرحواره درمانی باید گفت ۱۸ طرحواره ناسازگار اولیه تاکنون شناخته شده است به طوری که با شناخت این طرحواره‌های درمانی می‌توان شکل‌گیری افکار ناکارآمد، هیجانات منفی و.. را که می‌تواند در بزرگسالی منجر به بروز رفتارهای خودتخریبی شود را از همان ابتدا و در سنین کم شناسایی کرده و برطرف نمود. در ادامه به معرفی انواع طرحواره درمانی خواهیم پرداخت.
- طرحواره رهاشدگی
- طرحواره محرومیت هیجانی
- طرحواره بی‌اعتمادی
- طرحواره نقص یا شرم
- طرحواره انزوای اجتماعی
- طرحواره وابستگی
- طرحواره آسیب‌پذیری
- طرحواره خویشتن تحول‌نیافته
- طرحواره شکست
- طرحواره استحقاق
- طرحواره خویشتن‌داری ناکافی
- طرحواره ایثار
- طرحواره جلب توجه
- طرحواره منفی‌گرایی
- طرحواره بازداری هیجانی
- طرحواره معیارهای سرسختانه
کاربرد طرحواره درمانی در بهبود سلامت روانی چگونه است؟
روش طرحواره درمانی، روشی کاربردی و کارآمد است زیرا در طراحی آنها تمامی اصول روانکاوی مورد توجه قرار گرفته است، به طوری که می‌توان با استفاده از آنها بسیاری از اختلالات روانی را درمان نمود. هنگامی که بیمار به مشکلات خود واقف می‌شود برای برداشتن پوشش طرحواره‌ها و آگاهی از آنها و دستیابی به روش‌های درمانی صحیح به روانشناس یا روان درمانگر مراجعه می‌کند و روانشناس نیز با بررسی احساساتی از قبیل خشم، ترس، اضطراب و .. و با اطلاع یافتن از روابطی که وی در کودکی با پدر و مادر خود داشته، درمان هیجانات منفی و مخرب، باورها و ذهنیت‌های طرحواره‌ای و… را آغاز کرده و سعی می‌کند با کودکِ درون فرد ارتباط برقرار کرده و در جبران نیازهای اساسی دریغ شده از شخص، قدم بردارد.
یک نکته اساسی در کاربرد طرحواره‌های درمانی وجود دارد، به طوری که فرد در مواجهه با طرحواره درمانی ممکن است یک یا هر سه مورد سبک مقابله‌ای که شامل تسلیم، اجتناب و جبران افراطی می‌شود را از خود بروز دهد. بنابراین اگر انواع طرحواره درمانی را 18 مورد در نظر بگیریم، و هر فرد نهایتا اگر سه سبک تقابلی را از خود بروز دهد بنابراین 54 وضعیت مختلف می‌تواند در زندگی فرد به وجود آید.
به عنوان مثال فردی که دارای طرحواره‌های ناسازگار اولیه است، ممکن است یک یا چند نمونه از این مدل‌ها و وضعیت‌ها را در زندگی خود تجربه نماید و با آنها دست به گریبان باشد. طبق این روش روان درمانگر می‌تواند از دو مهارت کلی موجود که در بسیاری از دوره‌های درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد، جهت ایجاد حس راحتی و امنیت روانی برای بیمار بهره گیرد. در ادامه به این دو روش اشاره خواهیم کرد.
مواجهه‌ی همدلانه: در این روش روانشناس طرحواره درمانی مشاهده شده در بیمار را بررسی کرده و با استفاده از روش همدلی کمک می‌کند تا بیمار را در روند درمان کمک نماید تا وی قبول نماید فهم اهمیت تغییرات روحی ایجاد شده به واسطه‌ی این روش بسیار لازم و ضروری است.
بازوالدگری محدود: در این روش روانشناس فضایی همراه با امنیت، مهربانی و توام با احترام به وجود می‌آورد تا بتواند نیازهای اساسی بیمار را که در کودکی برآورده نشده‌اند دریابد. پس از این متناسب با نیاز فرد و بر اساس استانداردهای اخلاقی و حرفه‌ای سلامت روان، روش درمانی را آغاز کرده و جلو می‌برد.
روند درمانی با کاربرد طرحواره درمانی چگونه انجام می‌شود؟
هنگامی که فرد بیمار برای درمان اختلالات و مشکلات رفتاری خود به روانشناس مراجعه می‌کند، آنها مسائلی که در ادامه ذکر خواهیم کرد را مورد بررسی قرار داده و روی آنها کار خواهند کرد.
ابتدا به شناسایی مشکلات و اختلالات پرداخته و در ادامه شروع به التیام دردهای روحی ناشی از طرحواره‌ها می‌کنند. در مرحله دوم راه حل‌های کاربردی برای مقابله با عواملی که به عنوان بازدارنده بیان نیازهای احساسی عمل می‌کنند در نظر گرفته می‌شود، سپس روانشناس و بیمار سعی می‌کنند الگوها، رفتارها و احساساتی که بر پایه‌ی طرحواره شکل گرفته‌اند را شناسایی و درمان نمایند.
در ادامه از آن جا که لازم است فرد بتواند نیازهای اساسی هیجانی خود را به دست آورد، روانشناس کمک می‌کند تا این عملکرد به روشی صحیح، سالم و منطبق با اصول روانشناسی صورت پذیرد. همچنین در این روش روانشناس کمک می‌کند تا چنانچه فرد در زندگی و کار خود با عوامل ناامید کننده روبرو شده و یا دچار تشویش و اضطراب و .. می‌شود، بتواند به روش صحیح این حالات را مدیریت نماید.
دکتر ترانه موذنی
شاید کمتر کسی را بتوان در دنیا یافت که حتی دچار یکی از اختلالات روانشناختی نباشد و با مشکلات آن درگیر نباشد. اغلب ما در زندگی به جهت قرارگیری در موقعیت‌های جغرافیایی متعدد، داشتن پدر و مادری که آنها هم از نقایص و اختلالات روانشناختی بی بهره نبوده‌اند و یا به چندین دلیل دیگر ممکن است دوران کودکی سالم و صحیحی را پشت سر نگذاشته باشیم و کودکِ درون ما به دلایل مختلف آزرده شده باشد به طوری که شاید اکنون یک نفر در خود بتواند چندین طرحواره درمانی را بیابد که نیاز به بهبود دارد و در این مسیر باید از یک روانشناس چیره دست کمک بگیرد. دکتر ترانه موذنی عضو انجمن روان شناسی ایران و آمریکا است که در خصوص انواع طرحواره درمانی و بهبود آنها فعالیت دارد. شما با مراجعه به سایت دکتر ترانه موذنی به آدرس الکترونیکی https://drtaranehmoazeni.com/ می‌توانید ضمن مطالعه مقالات و مباحثی که در زمینه‌های مختلف روانشناسی در این سایت قرار داده شده است جهت درمان هر یک از مشکلات خود در زمینه‌های مختلفی همچون زناشویی، ازدواج و طلاق، خانواده، کودک و نوجوان و .. با دریافت وقت قبلی از مشاوره خانم دکتر ترانه موذنی بهره‌مند شوید.