فیلم پرتقال کوکی – معرفی و بررسی و پیشنهاد دیدن این فیلم کلاسیک – A Clockwork Orange 1971

سال تولید : ۱۹۷۱
کارگردان : کوبریک، برمبنای رمانی نوشته آنتونی برجس.
فیلمنامه‌نویس : کوبریک، برمبنای رمانی نوشته آنتونی برجس.
فیلمبردار : جان آلکوت
هنرپیشگان : مالکوم مک‌داول، پاتریک مگی، مایکل بیتس، وارن کلارک، جان کلایو، ایدریان کوری، پل فارل و کلایو فرانسیس.

انگلستانِ آینده. چند جوان خلافکار، به‌رهبری «الکس» (مک داول)، شب‌ها را به فسق و فجور و اعمال غیرقانونی می‌گذرانند. آنان با گروهی دیگر درگیر می‌شوند و بعد به خانه نویسنده‌ای، «آقای الکساندر» (مگی) یورش می‌برند، به همسرش هتک حرمت می‌کنند و او را می‌کشند. پس از چندی میان اعضاء گروه اختلاف پیش می‌آید و دوستان «الکس» به او خیانت می‌کنند. «الکس» به او خیانت می‌کنند. «الکس» در زندان، برای کوتاه شدن مدت اسارت، حاضر می‌شود مورد آزمایش‌های روحی و روانی قرار گیرد؛ به‌طوری که پس از چندی خشونت و جسارتش را از دست می‌دهد. سرانجام نیز در حالی که آدم‌ها سربه‌راهی شده از زندان آزاد می‌شود. اما اینجا قربانیان قدیمی یکی، یکی انتقام خواهند گرفت…

اقتباسی از رمان پُرآوزه برجس و نیز بیانیه‌ای سیاسی – روان‌شناختی از موقعیت انسان معاصر. سطحی‌نگری علاوه بر معانی و پیام‌های بی‌شمار فیلم به‌وجوه سمعی – بصری آن نیز منتقل شده است. اکسپرسیونیسم اغراق‌آمیز کوبریک برخلاف اسلافش فاقد چندلایگی است و موسیقی «آواز در باران» و قطعات بزرگانی مثل روسینی، کورساکوف و بتهوون تنها قصد نوازش گوش را دارند. مک داول با آن گریم اغراق‌آمیز یادآور اگر… (لینزی آندرسن، 1969) است. اما فیلم‌برداری آلکوت مثل دیگر آثارش چشم‌ها را خیره می‌کند.

تماشای پرتقال کوکی تجربه‌ای که تاثیرگذاری آن به خاطر کارگردانی مثل همیشه دقیق و به دور از همذات پنداری با شخصیت‌ها از سوی کوبریک چند برابر می‌شود. به گفتهٔ کریستین کوبریک، کارگردان درست چنین هدفی داشته: «استنلی معتقد بود که داستان فیلم حقیقت محض دربارهٔ گناه را روایت می‌کند نکته اینجاست. این شخصیت برای هیچ چیز اهمیت قائل نیست هیچ احساسی ندارد و از وجدان هم عاری است تماشاگر می‌داند الکس دیوانه است اما الکس سرگرم کار خودش است او نمایانگر همان چیزی است که به آن شیطان می‌گوییم که حالا جلوی روی ما ایستاده و من بهتر از این نمی‌توانم او را توصیف کنم. تصویری که ما از یک قاتل داریم این است که روی تمام صورت‌اش نوشته باشند او یک آدمکش است و ما به راحتی بتوانیم این نکته را تشخیص بدهیم و بگوییم این یک هیولاست! الکسهیولاست اما افسونگر و بازمزه هم هست، از بقیه باهوش‌تر است و سرعت عمل بالاتری دارد و در یک کلام شیطان مطلق است. بعد همین شخصیت به دست فردی که بسیار محترم به نظر می‌رسد می‌افتد و از او سوء استفاده‌های گوناگون می‌شود. این حالت هولناک‌تر است.»

آنتونی برجس رمان پرتقال کوکی را با عجله‌ای فراوان نوشت؛ آزمایشی به اشتباه نشان داده بود که نویسنده تومور مغزی مهلکی در سرش دارد!

کوبریک خیلی زود شیفتهٔ روایت برجس از مداوای جوانی یاغی و دوستدار خشونت توسط مقامات دولتی در مقطع زمانی آینده شد.

کوبریک در گفت و گویی با مجلهٔ رولینگ استون گفته بود: «همه چیز این رمان هیجان زده‌ام کرد. پرتقال کوکی همه چیز دارد: ایده‌های عالی، پیرنگ داستانی فوق العاده، اکشن بیرونی، شخصیت‌های مکمل جالب توجه و جوانی به نام الکس که یکی از بی نظیرترین شخصیت‌های اصلی است که تا به امروز در ادبیات با آن برخورد کرده‌ام.» سوای نزدیکی فضای رمان به دیدگاه تیره و تار کوبریک نسبت به نسل بشر، به گفتهٔ همسر کارگردان انتخاب رمان برای ساخت فیلم از سوی کوبریک دلیل دیگری هم داشت. به گفتهٔ کریستین کوبریک در سال‌های پایانی در هم و بر هم دههٔ شصت حسی کثیف در هوا موج می‌زد و همین باعث شد که کوبریک ساخت فیلمی براساس داستان رویا نوشتهٔ آرتور شنیتسلر را رها کند (کوبریک و فردریک رافائل سی سال بعد فیلمنامه‌ای براساس این فیلم نوشتند که کوبریک آن را به چشمان کاملاً بسته تبدیل کرد) و به سراغ رمان آنتونی برجس برود.

بخوانید:

کتاب استنلی کوبریک
ادیسه در سینما
نویسنده : جان پیرو برونتا
مترجم : مینو خانی
انتشارات مهر نوروز
۳۴۴ صفحه