با وجود جنجال مدیر ناسا، چین احتمالاً در پی تصاحب ماه نیست!
بیل نلسون، مدیر ناسا اخیراً نسبت به اهداف چین در فضا ابراز نگرانی کرده بود. او گفته بود که چین به نوعی ادعای مالکیت بر ماه را خواهد کرد و دیگر کشور‌ها را از کاوش در آن باز می‌دارد.
نلسون در مصاحبه‌ای با یک روزنامه آلمانی هشدار داد: «ما باید بسیار نگران باشیم که چین در حال فرود روی ماه است و چینی‌ها ممکن است ادعا کنند که الان ماه مال ماست و شما باید بیرون بمانید.»
چین بلافاصله این ادعا‌ها را دروغ دانست و محکوم کرد.
این اختلاف بین مدیر ناسا و مقامات دولت چین در زمانی رخ می‌دهد که هر دو کشور به طور فعال در حال کار بر روی ماموریت‌های ماه هستند و چین آرزو‌های خود در مورد ماه را انکار نکرده است.
در سال ۲۰۱۹، چین اولین کشوری بود که یک فضاپیما را در سمت دور یا اصطلاحا تاریک ماه فرود آورد. در همان سال، چین و روسیه برنامه‌های مشترکی را برای رسیدن به قطب جنوب ماه تا سال ۲۰۲۶ اعلام کردند. همچنین ادعا شده که چین قصد دارد تا سال ۲۰۲۷ یک‌ایستگاه تحقیقاتی بین‌المللی دائمی روی ماه با خدمه بسازند.
برخی کارشناس‌های غربی بر این باورند تفاوت بزرگی بین چین – یا هر کشور دیگری – که پایگاهی در ماه ایجاد کند و در واقع «تسلط بر ماه» را بگیرد، وجود دارد.
آنها تصور می‌کنند که نه چین و نه هیچ کشور دیگری نباید در آینده نزدیک ماه را تصرف کنند. این نه تنها غیرقانونی است، بلکه از نظر فناوری نیز دلهره‌آور است – هزینه‌های چنین تلاشی بسیار زیاد است، در حالی که بازده بالقوه آن نامشخص است.
از نظر قانونی نیز چین نمی‌تواند ماه را تصاحب کند، زیرا برخلاف قوانین فعلی فضایی بین‌المللی است. معاهده فضای ماورای جو که در سال ۱۹۶۷ به تصویب رسید و توسط ۱۳۴ کشور از جمله چین به امضا رسید، به صراحت بیان می‌کند که “فضای خارج جو، از جمله ماه و سایر اجرام آسمانی، مشمول تصرف ملی با ادعای حاکمیت، به واسطه استفاده یا اشغال نیست.» ( ماده دوم ).
دانشمندان حقوق درباره معنای دقیق این ماده بحث کرده‌اند، اما بر اساس تفسیر تحت اللفظی، این معاهده نشان می‌دهد که هیچ کشوری نمی‌تواند ماه را تصاحب کند. اگر چین تلاش کند این کار را انجام دهد، خطر محکومیت بین‌المللی و پاسخ تلافی جویانه بین‌المللی را به همراه خواهد داشت.
البته با وجود اینکه هیچ کشوری نمی‌تواند ادعای مالکیت ماه را داشته باشد، ماده یک پیمان فضایی به هر کشوری اجازه می‌دهد تا فضا و اجرام آسمانی را کشف و از آنها استفاده کند و چین در آینده نزدیک تنها بازدید‌کننده از قطب جنوبی ماه نخواهد بود.
توافقنامه آرتمیس به رهبری ایالات متحده، گروهی متشکل از ۲۰ کشور است که برنامه‌هایی برای بازگرداندن انسان به ماه تا سال ۲۰۲۵ دارند. بر این اساس یک‌ایستگاه تحقیقاتی در سطح ماه تاسیس خواهد شد و یک‌ایستگاه فضایی پشتیبانی در مدار به نام دروازه Gateway برنامه‌ریزی شده است که پرتاب آن در نوامبر ۲۰۲۴ در نظر گرفته شده است.
حتی اگر هیچ کشوری نتواند به طور قانونی ادعای حاکمیت بر ماه کند، این امکان وجود دارد که چین یا هر کشور دیگری از طریق استراتژی موسوم به “برش سالامی” salami slicing به تدریج نقاط استراتژیک را کنترل کند.
این عمل شامل برداشتن گام‌های کوچک و تدریجی برای دستیابی به یک تغییر بزرگ است. اثر تجمعی آنها به تدریج باعث افزایش کنترل می‌شود. چین اخیراً از این استراتژی در دریا‌های جنوب و شرق چین استفاده کرده است. با این حال، چنین استراتژی زمان می‌برد.
با مساحتی نزدیک به ۳۹ میلیون کیلومتر مربع، یا تقریباً پنج برابر مساحت استرالیا، هرگونه کنترل ماه موقتی و محلی خواهد بود.
به‌طور منطقی‌تر، چین می‌تواند تلاش کند تا کنترل مناطق خاصی از ماه را که از نظر استراتژیک ارزشمند هستند، مانند دهانه‌های ماه با غلظت‌های بالاتر یخ آب، برای خود تضمین کند به این ترتیب دیگر نیازی به ارسال آب از روی زمین نخواهد بود.
یخ همچنین می‌تواند به عنوان منبع حیاتی اکسیژن و هیدروژن باشد که می‌تواند به عنوان سوخت موشک استفاده شود. به طور خلاصه، یخ آب برای اطمینان از پایداری و بقای طولانی مدت هر ماموریتی به ماه یا فراتر از آن ضروری است.
ایمن‌سازی و اجرای کنترل مناطق استراتژیک ماه مستلزم سرمایه‌گذاری‌های مالی قابل توجه و تلاش‌های طولانی مدت است و هیچ کشوری نمی‌تواند این کار را بدون جلب رضایت بقیه انجام دهد.
آیا چین منابع و توانایی‌ها را دارد؟
چین سرمایه‌گذاری زیادی در فضا انجام داده. در سال ۲۰۲۱، از نظر تعداد پرتاب مداری با مجموع ۵۵ پرتاب در مقایسه با ۵۱ مورد ایالات متحده، پیشتاز بود. چین همچنین از نر استقرار فضاپیما در سال ۲۰۲۱ در سه رتبه اول قرار دارد. شرکت فضایی دولتی استار نت چین در حال برنامه‌ریزی استقرار به اصطلاح کهکشانی از از ۱۲۹۹۲ ماهواره است. این کشور تقریباً ساخت‌ایستگاه فضایی Tiangong را به پایان رسانده است.
به علاوه رفتن به ماه گران است و تسلط بر آن هم هزینه بیشتری می‌خواهد. بودجه فضایی چین – حدود ۱۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ – فقط حدود نصف بودجه ناسا است. هر دو کشور آمریکا و چین بودجه فضایی خود را در سال ۲۰۲۰، ایالات متحده 5.6 درصد و چین ۱۷.۱ درصد نسبت به سال قبل افزایش دادند.
اما حتی با افزایش هزینه‌ها، به نظر نمی‌رسد چین پول مورد نیاز برای انجام مأموریت گران قیمت، جسورانه و نامشخص «تسلط بر ماه» را داشته باشد
اگر چین کنترل بخشی از ماه را به دست بگیرد، اقدامی پرخطر، پرهزینه و بسیار تحریک‌آمیز خواهد بود. چین با زیر پا گذاشتن قوانین بین‌المللی خطر تخریب بیشتر وجهه بین‌المللی خود را دارد و ممکن است دیگران را به اقدام تلافی جویانه دعوت کند.
