با انواع آریتمی قلبی آشنا شوید

رپورتاژ

چکیده : نوار قلب هر شخص فعالیت الکتریکی قلب او را نشان می‌دهد. این فعالیت به دو گره یا نود وابسته است. در واقع این گره‌های قلبی به عنوان ضربان‌ساز عمل می‌کنند. این گره‌ها پالس‌های الکتریکی را ایجاد می‌کنند که در نهایت منجر به ضربان قلب و توزیع خون در عروق بدن می‌شود. در صورتی که در فرآیند تولید یا هدایت پالس‌ها مشکلی رخ دهد، نوار قلب دچار آشفتگی می‌گردد که این آشفتگی تحت عنوان آریتمی شناخته می‌شود

نوار قلب هر شخص فعالیت الکتریکی قلب او را نشان می‌دهد. این فعالیت به دو گره یا نود وابسته است. در واقع این گره‌های قلبی به عنوان ضربان‌ساز عمل می‌کنند. این گره‌ها پالس‌های الکتریکی را ایجاد می‌کنند که در نهایت منجر به ضربان قلب و توزیع خون در عروق بدن می‌شود. در صورتی که در فرآیند تولید یا هدایت پالس‌ها مشکلی رخ دهد، نوار قلب دچار آشفتگی می‌گردد که این آشفتگی تحت عنوان آریتمی شناخته می‌شود. در ادامه با ساختار هدایتی قلب و انواع آریتمی‌ها بییشتر آشنا خواهیم شد.

آریتمی در نوار قلب

اگر به صفحه نوار قلب دقت کرده باشید تعدادی خانه مربع شکل بسیار ریز را مشاهده می‌کنید که در کنار یکدیگر مربع‌های بزرگتری را به وجود آورده‌اند. محور طولی نوار قلبی (افقی) در واقع گذر زمان را نشان می‌دهد، به گونه‌ای که هر مربع بزرگ زمانی معادل 0.2 ثانیه می‌باشد. محور عمودی نوار قلب نشان دهنده جریان الکتریکی دریافتی از قلب است. در واقع ارتفاع هر ده مربع کوچک پالسی با پتانسیل الکتریکی 1 میلی ولت را نشان می‌دهد.

نوار قلبی که تمامی خطوط آن در جای درست رسم شده باشند، یعنی ریتم نرمالی دارد، به نوار قلب دارای ریتم نرمال اصطلاحا سینوسی گفته می‌شود. در نوار قلب با ریتم سینوسی ضربان‌ها از گره سینوسی دهلیزی که در قسمت فوقانی دهلیز راست قلب قرار دارد تولید می‌شود و سه موج P-QRS-T را در جای درست خود رسم می‌کند. حال اگر هر گونه اختلالی در گره سینوسی به وجود آید با یک آریتمی مواجه می‌شویم که در ادامه با آن آشنا می‌شویم.

آریتمی‌های دهلیزی

در برخی مواقع ممکن است گره SA دیرتر از حد معمول پالس تولید کند. به این حالت برادی آریتمی گفته می‌شود و برخی داروها یا کم کاری تیروئید می‌توانند از علل آن باشند. همچنین تحریک شدید عصب واگ (مثل حالت عوق زدن) می‌تواند منجر به برادی آریتمی گردد.

گره سینوسی دهلیزی یا SA به عنوان ضربان ساز اصلی قلب شناخته می‌شود. یکی از شایع‌ترین آریتمی‌های مربوط به این گره ایست یا بلاک سینوسی است. در این اختلال سیکل ضربان قلبی بعد از چند ضربان کاملا نرمال به طور کامل قطع می‌شود و در واقع به صورت یک باره هیچ گونه موجی بر روی نوار ثبت نمی‌گردد.

توجه داشته باشید که در صورتی که فرد در آریتمی‌های گره SA علامت‌دار نباشد، نیاز به درمان خاصی ندارد. اما در صورتی که آریتمی در این گره منجر به علامت شد ممکن است نیاز به ضربان ساز مصنوعی (پیس میکر) داشته باشد.

حال تصور کنید که گره SA یا منشا دیگری پالس‌ها را با سرعتی بیشتر از حد نرمال تولید کند. به این حالت تاکی کاردی دهلیزی یا فوق بطنی گفته می‌شود(تاکی کاردی در لغت به معنای سریع بودن قلب است). در تاکی کاردی‌هایی که منشا آن‌ها گره SA و دهلیز است فرد با علائم زیر مواجه می‌شود:

• تپش قلب
• افت فشار خون
• سرگیجه
• کاهش سطح هشیاری
• درد قفسه سینه
• تنگی نفس
• سنکوب

در ادامه چند مورد تاکی کاردی دهلیزی معروف را معرفی می‌کنیم:

1. سینوس تاکی کاردی: در این حالت خود گره SA با سرعت بیش از حد نرمال پالس الکتریکی تولید می‌کند. این مشکل می‌تواند در اثر استرس یا ورزش هم ایجاد شود و خود به خود خوب شود. اگر مشکل خود به خود برطرف نشود می‌توان با دارو(بتابلاکرها) یا جراحی آن را کنترل نمود.
2. فلاتر دهلیزی: همان طور که گفته شد در فرد نرمال پالس باید از گره SA تولید شود. حال اگر نقطه دیگری نیز در دهلیز وجود داشته باشد که مستقلا پالس الکتریکی تولید کند آنگاه با فلاتر دهلیزی مواجه هستیم. در این آریتمی تولید موج P با سرعت بسیار زیادی و به شکل منظم تولید می‌شود. در این حالت خوشبختانه گره AV به همه این پالس‌ها اجازه ورود به بطن را نمیدهد، بنابراین تشکیل موج QRS تقریبا نصف موج P است(در این حالت معمولا پس از هر دو موج P یک موج QRS رسم می‌شود) فلاتر دهلیزی می‌تواند در ورزش‌ برای فرد ایجاد مشکل کند. نمای این آریتمی در نوار قلب به شکل دندانه اره‌ای است و درمان آن با شوک انجام می‌شود.
3. فیبریلاسیون دهلیزی (AF): در فلاتر فقط یک کانون ضربان ساز به SA اضافه شده بود، حال تصور کنید که کانون‌هایی متعدد در دهلیز به وجود بیاید و هر کدام به شکل مستقل پالس تولید کنند. در این حالت موج P مانند یک لرزش بر روی نوار قلب ثبت می‌شود و عملا دهلیز به خوبی منقبض نخواهد شد. همین موضوع بیمار را در معرض سکته مغزی و تشکیل لخته قرار خواهد داد. فیبریلاسیون دهلیزی اغلب در افراد بالای 75 سال و در بیمارانی که سابقه سکته مغزی یا آمبولی شریانی دارند بیشتر دیده می‌شود. درمان AF معمولا بتابلاکر و وراپامیل است همچنین برخی موارد نیاز است بیمار شوک دریافت نماید.

آریتمی‌های بطنی

گره دهلیزی بطنی مسئول انتقال پالس‌های الکتریکی از دهلیزها به بطن است. فضای (سپتوم) میان دهلیز و بطن اجازه عبور پیام الکتریکی را نمی‌دهد و این پیام تنها می‌تواند از گره AV وارد بطن‌ها شود. گره بطنی با یک تاخیر کوتاه (در حد چند صدم میلی ثانیه) پیام را به بطن‎‌ها هدایت می‌کند. علت این تاخیر دادن فرصت کافی برای انقباض بطن‌ها و خروج کامل پالس الکتریکی از دهلیز است. انتشار پیام در بطن‌ها مصادف است با رسم موج QRS بر روی نوار قلب، که همان موج بلند و باریک ثبت شده بر روی نوار قلب است.

آریتمی‌های گره دهلیزی بطنی (AV) معمولا در اثر بلاک یا مسدود شدن مسیر هدایت پیام به بطن‌ها رخ می‌دهند. این بلاک را در 3 سطح دسته بندی می‌کنند:

• بلاک AV درجه یک: در این بلاک انسداد در مسیر انتقال پیام در خود گره AV وجود دارد و نوار قلب ترسیم شده در آن بجز در یک مورد کاملا نرمال است. آن یک مورد غیر نرمال هم فاصله میان موج P با موج R است که طولانی تر از حالت معمول شده است. این نوع بلاک خطرناک نیست و نیاز به اقدام خاصی ندارد. (فاصله P با R در همه سیکل‌ها یکسان است اما طولانی‌تر از حالت عادی شده است)
• بلاک AV درجه دو یا موبیتز: این نوع آریتمی با توجه به محل وقوع انسداد در انتقال پیام خود به دسته تقسیم می‌شود:

1. بلاک موبیتز یک یا ونکه باخ: در این تیپ هم معمولا انسداد در خود گره AV است، اما تفاوت آن با بلاک درجه یک در تغییر فاصله میان دو موج P و R است. در بلاک ونکه باخ فاصله موج P به تدریج با موج R بیشتر می‌شود و در نهایت به جایی می‌رسد که پس از ثبت موج P دیگر موج QRS تشکیل نمی‌شود و در واقع یک سیکل قلبی جا می‌افتد، با این تفاوت که موج P ثبت گردیده است. این نوع آریتمی معمولا خطرناک نیست اما لازم است که به خصوص در افراد مسن مراقبت‌های بیشتری در نظر گرفته شود.
2. بلاک موبیتز دو: در این نوع انسداد معمولا پایین‌تر از گره دهلیزی بطنی(AV) واقع شده است. بنابراین تغییری در فاصله میان امواج P و R طبیعی است (کمتر از 5 مربع کوچک) اما به ناگهان پس از ثبت یک موج P دیگر هیچ موجی ثبت نمی‌شود و یک سیکل قلبی جا می‌افتد. بلاک موبیتز دو یک اورژانس پزشکی است و ممکن است به ایست کامل قلب منجر شود. برای چنین بیمارانی باید ضربان ساز مصنوعی قرار داده شود.

• بلاک AV درجه سه یا بلاک کامل قلبی (CHB): در صورتی که پالس الکتریکی به بطن منتقل نشود، رشته‌های هدایتی داخل بطن با ریتمی آهسته‌تر شروع به تولید پالس الکتریکی می‌کنند. این شرایط وقتی رخ می‌دهد که پالس الکتریکی از گره AV یا جایی کمی پایین‌تر از آن عبور نکند. در این حالت دهلیز‌ها و بطن‌ها مستقلا پالس تولید می‌کنند. پالس‌های تولید شده البته منظم هستند اما هیچ ارتباطی با هم ندارند (موج P با امواج QRS و T بی ارتباط است). در این شرایط فرد دچار تنگی نفس، سنکوپ یا سیاهی رفتن چشم می‌شود، حتی می‌تواند جان فرد را به خطر بیاندازد. درمان این آریتمی قرار دادن ضربان ساز(پیس میکر) مصنوعی است.

مواردی که گفته شد در زمره آریتمی‌های مربوط به برادی کاردی بطنی بودند. اما بطن‌ها نیز مانند دهلیزها می‌توانند به تاکی کارد شوند. در این حالت موج QRS پهن می‌شود و فرد با علائم اورژانسی و تهدید کننده حیات مراجعه می‌نماید:

1. فلاتر بطنی: در این حالت نوار قلب پر می‌شود از امواج QRS بسیار پهن و قلب حدود 200 تا 300 بار در دقیقه می‌زند و مانند طنابی است که از یک سمت در حال تاب دادن آن هستیم. امواج QRS در فلاتر بطنی شبیه هم هستند و از این جهت به آن مونومورفیک (یا یک شکل) هم می‌گویند. در این حالت باید در ابتدا با داروهایی مثل آمیودارون یا پروکائین آمید درمان دارویی انجام دهیم و بعد شوک دهیم (به صورت سینکرونیزه)
2. فیبریلاسیون بطنی(VF): در این حالت چون منشا تولید پالس‌های الکتریکی بسیار زیاد است، بطن به شکل بسیار نامنظمی می‌زند و امواج QRS هیچ شباهتی به یکدیگر ندارند (پلی مورفیک). VF معمولا در مراحل پایانی حیات فرد رخ می‌دهد. در این حالت تنها راه نجات بیمار شوک دادن است (به شکل غیر سینکرونیزه).

کلینیک آریتمی توانیر مرکز فوق تخصصی بیماری‌های قلبی می‌باشد. در این مرکز با استفاده از آخرین روش‌های تشخیصی علت آریتمی تشخیص و درمان مناسب شروع می‌شود.