ابلیشن (Ablation) چیست و چرا انجام می‌شود؟
ابلیشن (Ablation) یک روش درمانی کم‌تهاجم است که برای اصلاح و درمان اختلالات ریتم قلب (آریتمی‌ها) به کار می‌رود. این روش به‌ویژه در مواردی استفاده می‌شود که آریتمی به درمان‌های دارویی پاسخ نمی‌دهد یا زمانی که آریتمی خطرات جدی برای سلامت بیمار ایجاد می‌کند. در طی ابلیشن، بخش‌های کوچکی از بافت قلب که مسئول ایجاد سیگنال‌های الکتریکی غیرطبیعی هستند، با استفاده از روش‌های مختلفی مانند گرما، سرما یا انرژی لیزر تخریب می‌شوند. هدف اصلی این روش بازگرداندن ریتم طبیعی قلب و جلوگیری از عود مجدد آریتمی‌ها است.
نحوه انجام ابلیشن
ابلیشن معمولاً با استفاده از کاتتر (Catheter – کاتتر) انجام می‌شود. کاتتر یک لوله نازک و بلند است که از طریق یک ورید یا شریان بزرگ وارد بدن می‌شود و تا قلب هدایت می‌شود. این روش تحت بی‌حسی موضعی یا عمومی انجام می‌شود و به پزشکان این امکان را می‌دهد که با دقت بسیار بالایی نواحی مسئول آریتمی را شناسایی و تخریب کنند. کاتترها به تکنولوژی‌های پیشرفته‌ای مانند حسگرهای الکتریکی مجهز هستند که به پزشک اجازه می‌دهند تا سیگنال‌های الکتریکی غیرطبیعی در قلب را شناسایی کرده و دقیقاً محل آن‌ها را مشخص کنند.
انواع ابلیشن
ابلیشن می‌تواند به روش‌های مختلفی انجام شود که هر کدام از آن‌ها بر اساس نوع آریتمی و شرایط بیمار انتخاب می‌شود. این روش‌ها شامل موارد زیر هستند:
ابلیشن با فرکانس رادیویی (Radiofrequency Ablation – RFA)
در این روش از امواج رادیویی با فرکانس بالا برای تولید گرما و تخریب نواحی غیرطبیعی قلب استفاده می‌شود. گرمای تولید شده توسط امواج رادیویی، بافت‌های غیرطبیعی قلب را از بین می‌برد و به این ترتیب سیگنال‌های الکتریکی غیرطبیعی قطع می‌شوند. این روش معمولاً برای درمان آریتمی‌های شایع مانند فیبریلاسیون دهلیزی (Atrial Fibrillation – AFib) و تاکیکاردی‌های بطنی (Ventricular Tachycardia – VT) استفاده می‌شود.
ابلیشن با کرایو (Cryoablation)
کرایو ابلیشن از دماهای بسیار پایین برای فریز کردن و تخریب بافت‌های غیرطبیعی قلب استفاده می‌کند. این روش به خصوص در مواردی که نزدیکی به ساختارهای حیاتی قلب مانند سیستم هدایت الکتریکی قلب مطرح است، بسیار مفید است. کرایو ابلیشن می‌تواند دقت بالایی داشته باشد و برای بیمارانی که به امواج رادیویی پاسخ نمی‌دهند یا نیاز به یک روش دقیق‌تر دارند، به کار می‌رود.
ابلیشن با لیزر (Laser Ablation)
ابلیشن با لیزر از پرتوهای لیزر برای تخریب بافت‌های غیرطبیعی قلب استفاده می‌کند. اگرچه این روش به ندرت برای ابلیشن قلبی استفاده می‌شود، اما در برخی موارد خاص می‌تواند بسیار مؤثر باشد. لیزر ابلیشن معمولاً در مواردی به کار می‌رود که نیاز به تخریب دقیق و کنترل شده بافت باشد.
ابلیشن با مایکروویو (Microwave Ablation)
این روش نسبتاً جدیدتر است و از انرژی مایکروویو برای تولید گرما و تخریب بافت‌های غیرطبیعی قلب استفاده می‌کند. مایکروویو ابلیشن به دلیل قدرت نفوذ بالا و دقت بیشتر در تخریب بافت‌ها، در حال گسترش کاربرد است. این روش می‌تواند برای درمان آریتمی‌های مقاوم به سایر روش‌های ابلیشن استفاده شود.
کاربردهای ابلیشن
ابلیشن در درمان طیف گسترده‌ای از آریتمی‌ها استفاده می‌شود که در زیر به برخی از مهم‌ترین کاربردهای آن اشاره می‌شود:
فیبریلاسیون دهلیزی (Atrial Fibrillation – AFib)
فیبریلاسیون دهلیزی یکی از رایج‌ترین انواع آریتمی‌هاست که در آن دهلیزهای قلب به طور نامنظم و سریع منقبض می‌شوند. این وضعیت می‌تواند باعث ایجاد لخته‌های خونی در قلب شود که در صورت حرکت به سمت مغز ممکن است باعث سکته مغزی شود. ابلیشن در این موارد می‌تواند با تخریب نواحی از دهلیزها که مسئول ایجاد این سیگنال‌های غیرطبیعی هستند، ریتم طبیعی قلب را بازگرداند. این روش می‌تواند به کاهش علائم و جلوگیری از عود مجدد فیبریلاسیون دهلیزی کمک کند.
تاکیکاردی فوق بطنی (Supraventricular Tachycardia – SVT)
تاکیکاردی فوق بطنی نوعی آریتمی است که در آن ضربان قلب به طور ناگهانی و به شدت افزایش می‌یابد. این وضعیت می‌تواند باعث علائمی مانند تپش قلب، سرگیجه و در موارد شدیدتر غش شود. ابلیشن برای درمان SVT با از بین بردن مسیرهای الکتریکی غیرطبیعی که باعث این تاکیکاردی می‌شوند، به کار می‌رود. این روش معمولاً بسیار مؤثر است و می‌تواند بهبودی دائمی را فراهم کند.
تاکیکاردی بطنی (Ventricular Tachycardia – VT)
تاکیکاردی بطنی یک نوع آریتمی جدی است که در آن بطن‌های قلب با سرعت بسیار زیاد می‌زنند. این وضعیت می‌تواند خطرناک باشد و در صورت عدم درمان، ممکن است منجر به فیبریلاسیون بطنی و ایست قلبی شود. ابلیشن برای درمان VT با تخریب نواحی غیرطبیعی در بطن‌ها که باعث این ضربان‌های سریع می‌شوند، به پیشگیری از بروز تاکیکاردی بطنی کمک می‌کند. این روش به ویژه در بیمارانی که به داروهای ضد آریتمی پاسخ نمی‌دهند، مؤثر است.
سندرم ولف-پارکینسون-وایت (Wolff-Parkinson-White Syndrome – WPW)
سندرم ولف-پارکینسون-وایت یک اختلال نادر در سیستم هدایت الکتریکی قلب است که باعث بروز آریتمی‌های سریع و نامنظم می‌شود. این سندرم به وجود یک مسیر الکتریکی اضافی بین دهلیزها و بطن‌ها مرتبط است که باعث می‌شود سیگنال‌های الکتریکی به طور غیرطبیعی در قلب جریان پیدا کنند. ابلیشن می‌تواند این مسیر اضافی را تخریب کرده و به بازگرداندن ریتم طبیعی قلب کمک کند.
مراحل انجام ابلیشن
فرآیند ابلیشن شامل چندین مرحله است که باید به دقت انجام شود تا نتایج مطلوب حاصل شود. این مراحل عبارتند از:
آمادگی قبل از ابلیشن
قبل از انجام ابلیشن، بیمار باید برخی اقدامات آماده‌سازی را انجام دهد. این شامل توقف مصرف داروهای خاصی مانند داروهای ضد آریتمی یا ضدانعقاد خون (Anticoagulants) است که ممکن است با پروسه ابلیشن تداخل داشته باشند. پزشک همچنین ممکن است از بیمار بخواهد که از مصرف غذا و نوشیدنی‌ها برای چند ساعت قبل از انجام ابلیشن خودداری کند. آزمایشات اولیه شامل الکتروکاردیوگرام (Electrocardiogram – ECG یا EKG) و اکوکاردیوگرافی (Echocardiography) نیز ممکن است برای بررسی وضعیت قلب انجام شود.
فرآیند ابلیشن
در روز انجام ابلیشن، بیمار به اتاق عمل یا آزمایشگاه الکتروفیزیولوژی برده می‌شود. پس از اعمال بی‌حسی موضعی یا عمومی، کاتتر از طریق یک ورید یا شریان بزرگ مانند ورید فمورال (Femoral Vein) به قلب وارد می‌شود. با استفاده از تصاویر اشعه ایکس و تکنولوژی‌های پیشرفته مانند نقشه‌برداری الکتریکی (Electrophysiological Mapping)، پزشک نواحی غیرطبیعی قلب را شناسایی می‌کند. سپس از انرژی گرمایی، سرمایی یا لیزر برای تخریب این نواحی استفاده می‌شود. کل فرآیند ممکن است چند ساعت به طول انجامد و بیمار در طی آن تحت نظارت دقیق قرار دارد.
مراقبت‌های پس از ابلیشن
پس از انجام ابلیشن، بیمار به بخش مراقبت‌های پس از عمل منتقل می‌شود و باید برای چند ساعت تحت نظر قرار گیرد. در برخی موارد، بیمار ممکن است برای یک شب در بیمارستان بستری شود تا وضعیت وی پایدار شود. پزشک ممکن است برای پیشگیری از عوارض احتمالی مانند تشکیل لخته‌های خونی، داروهای ضد انعقاد یا ضد آریتمی تجویز کند. بیمار معمولاً می‌تواند در عرض چند روز به فعالیت‌های عادی خود بازگردد، اما باید از انجام فعالیت‌های شدید بدنی برای چند هفته خودداری کند.
عوارض جانبی و خطرات ابلیشن
هرچند که ابلیشن یک روش کم‌تهاجم و نسبتاً ایمن است، اما مانند هر روش پزشکی دیگری ممکن است با خطرات و عوارض جانبی همراه باشد:
عوارض خونریزی
به دلیل وارد کردن کاتتر به داخل وریدها یا شریان‌ها، خطر خونریزی در محل ورود کاتتر وجود دارد. این عارضه معمولاً با فشار و بانداژ کنترل می‌شود، اما در موارد نادر ممکن است نیاز به اقدامات درمانی بیشتر باشد.
آسیب به ساختارهای قلبی
در برخی موارد نادر، ابلیشن ممکن است به ساختارهای حیاتی قلب مانند گره سینوسی (Sinoatrial Node – گره سینوسی) یا گره دهلیزی-بطنی (Atrioventricular Node – AV Node) آسیب برساند. این آسیب‌ها می‌توانند منجر به مشکلات دائمی در ریتم قلب شوند و در برخی موارد ممکن است نیاز به کاشت پیس میکر باشد.
آریتمی‌های جدید
در برخی بیماران، ابلیشن ممکن است منجر به ایجاد آریتمی‌های جدید شود. این آریتمی‌ها ممکن است به دلیل ایجاد بافت زخم در محل ابلیشن باشد که می‌تواند مسیرهای جدیدی برای سیگنال‌های الکتریکی غیرطبیعی ایجاد کند.
لخته شدن خون
خطر تشکیل لخته‌های خونی در محل‌های ابلیشن وجود دارد که می‌تواند منجر به سکته مغزی یا سایر عوارض جدی شود. به همین دلیل، بیماران ممکن است نیاز به مصرف داروهای ضد انعقاد برای مدتی پس از ابلیشن داشته باشند.
عفونت
عفونت در محل ورود کاتتر یکی دیگر از عوارض نادر ابلیشن است. این عفونت‌ها معمولاً با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شوند، اما در موارد شدیدتر ممکن است نیاز به مداخله جراحی باشد.
مزایای ابلیشن
با وجود خطرات و عوارض احتمالی، ابلیشن دارای مزایای بسیاری است که باعث می‌شود این روش برای بسیاری از بیماران انتخاب مناسبی باشد:
- کاهش یا حذف نیاز به داروهای دائمی: بسیاری از بیماران پس از ابلیشن می‌توانند مصرف داروهای ضد آریتمی یا ضد انعقاد را کاهش دهند یا به طور کامل قطع کنند.
- بهبود کیفیت زندگی: ابلیشن می‌تواند به طور مؤثری علائم آریتمی را کاهش دهد و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد.
- کاهش خطرات طولانی‌مدت: با اصلاح آریتمی، خطرات مرتبط با آن مانند سکته مغزی، نارسایی قلبی و مرگ ناگهانی نیز کاهش می‌یابد.
- روش کم‌تهاجم: ابلیشن نسبت به جراحی‌های باز قلب، یک روش کم‌تهاجم است که با کاهش خطرات مرتبط با جراحی و زمان بهبود سریع‌تر همراه است.
- درمان دائمی: در بسیاری از موارد، ابلیشن می‌تواند یک درمان دائمی برای آریتمی‌ها باشد، به ویژه در بیمارانی که به داروها پاسخ نمی‌دهند.
5 فکت جالب درباره ابلیشن
- اولین ابلیشن با فرکانس رادیویی در اوایل دهه ۱۹۸۰ انجام شد و از آن زمان تاکنون به یکی از روش‌های اصلی درمان آریتمی‌ها تبدیل شده است. این روش در ابتدا به عنوان یک درمان تجربی در مراکز تخصصی به کار می‌رفت، اما به سرعت به دلیل موفقیت بالا و عوارض جانبی کم، به روش استاندارد تبدیل شد.
- ابلیشن با کرایو به دلیل دقت بالای خود، در مواردی که نزدیکی به ساختارهای حیاتی قلب مطرح است، ترجیح داده می‌شود. این روش به پزشکان این امکان را می‌دهد که نواحی بسیار کوچک و دقیق را با حداقل خطر آسیب به بافت‌های اطراف، تخریب کنند.
- نرخ موفقیت ابلیشن برای درمان فیبریلاسیون دهلیزی بسته به پیچیدگی و شدت آریتمی متفاوت است، اما به طور متوسط حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد از بیماران پس از یک جلسه ابلیشن بهبود قابل توجهی در علائم خود مشاهده می‌کنند. در مواردی که نیاز به تکرار ابلیشن باشد، نرخ موفقیت کلی حتی بیشتر از این هم می‌شود.
- مدت زمان ریکاوری پس از ابلیشن معمولاً بسیار کوتاه است. بیشتر بیماران می‌توانند در عرض چند روز به فعالیت‌های روزمره خود بازگردند و نیاز به استراحت طولانی‌مدت ندارند. این امر باعث می‌شود که ابلیشن یک گزینه جذاب برای بیمارانی باشد که نمی‌خواهند یا نمی‌توانند زمان زیادی را برای بهبود پس از درمان اختصاص دهند.
- ابلیشن قلبی نه تنها به عنوان یک روش درمانی مؤثر شناخته می‌شود، بلکه به دلیل کم‌تهاجم بودن آن، ریسک‌های مرتبط با جراحی باز قلب را ندارد. این ویژگی باعث شده است که ابلیشن به یکی از روش‌های ترجیحی برای درمان آریتمی‌های مقاوم به دارو تبدیل شود، به‌خصوص در بیمارانی که نمی‌توانند تحت عمل جراحی قرار گیرند یا از عوارض جانبی داروها رنج می‌برند.