هماتوم (Hematoma) چیست و چطور ایجاد میشود؟

ریشه لغوی
واژه هماتوم از ترکیب “هما” (Hema) به معنای خون و پسوند “اُما” (Oma) به معنای توده یا انباشت گرفته شده است. این واژه از زبان یونانی گرفته شده و به تجمع غیرطبیعی خون در بافتهای بدن به دنبال پارگی رگهای خونی اشاره دارد. هماتوم بهصورت تودهای از خون ظاهر میشود که معمولاً به علت ضربه، آسیب یا آسیبهای عروقی در بدن ایجاد میشود.
توضیح هماتوم
هماتوم به وضعیتی گفته میشود که در آن خون در خارج از رگهای خونی و در داخل بافتهای بدن تجمع مییابد. هماتومها اغلب به دنبال ضربه یا آسیب به رگهای خونی و شکسته شدن دیواره آنها ایجاد میشوند و میتوانند در هر قسمتی از بدن بروز کنند. این تجمع خون، به مرور زمان ممکن است تغییر رنگ داده و از قرمز به آبی، بنفش و در نهایت سبز و زرد تبدیل شود. هماتوم میتواند از اندازههای کوچک که تنها به صورت کبودی نمایان میشود تا تودههای بزرگ که نیاز به درمان پزشکی دارند، متغیر باشد. هماتومها به دلیل فشار بر بافتهای مجاور ممکن است با درد و تورم همراه باشند و در صورت عدم جذب خودبهخودی، ممکن است نیاز به تخلیه جراحی داشته باشند.
انواع هماتوم
هماتومها بر اساس محل و نوع ایجاد آنها به چند دسته تقسیم میشوند. یکی از شایعترین انواع هماتوم، هماتوم زیرجلدی (Subcutaneous Hematoma) است که در زیر پوست و در اثر ضربه به سطح پوست ایجاد میشود. هماتوم اپیدورال (Epidural Hematoma) نوع دیگری است که در فضای بین جمجمه و پرده سختشامه (Dura Mater) شکل میگیرد و معمولاً به دنبال آسیبهای شدید به سر رخ میدهد. هماتوم زیرسختشامهای (Subdural Hematoma) که در زیر سختشامه ایجاد میشود، میتواند به دنبال ضربههای ملایمتر نیز به وجود آید. هماتومهای داخل بافتی مانند هماتومهای عضلانی و داخل مفصلی نیز وجود دارند که بسته به محل ایجاد و شدت آنها، ممکن است نیاز به درمان خاصی داشته باشند.
علل ایجاد هماتوم
هماتومها معمولاً به دنبال ضربه یا آسیب فیزیکی به رگهای خونی به وجود میآیند، اما ممکن است در برخی موارد به دلایل دیگری نیز ایجاد شوند. یکی از علل اصلی هماتوم، ضربه به ناحیهای از بدن است که باعث پاره شدن رگهای خونی کوچک و تجمع خون در بافتهای اطراف میشود. همچنین، در برخی موارد، عوامل دیگری مانند استفاده از داروهای ضدانعقاد خون (Anticoagulants) مانند وارفارین (Warfarin)، فشار خون بالا و اختلالات خونی مانند هموفیلی نیز میتوانند احتمال بروز هماتوم را افزایش دهند. بیماریهای خاص یا شرایطی مانند آنوریسم مغزی نیز ممکن است به هماتوم منجر شوند، زیرا با پارگی عروق و تراوش خون به بافتهای اطراف همراه است.
علائم و نشانههای هماتوم
علائم هماتوم به محل و اندازه آن بستگی دارد و میتواند شامل درد، تورم، تغییر رنگ پوست، و حساسیت به لمس باشد. در هماتومهای سطحی، پوست در ناحیه آسیبدیده به رنگ قرمز، آبی، بنفش یا زرد تغییر رنگ میدهد و با فشار دادن آن، فرد احساس درد میکند. هماتومهای داخلی، بهویژه در مغز، ممکن است علائم جدیتری از جمله سردرد شدید، تهوع، استفراغ، اختلالات بینایی، و حتی از دست دادن هوشیاری ایجاد کنند. این نوع هماتومها بسیار خطرناک بوده و نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارند. در هماتومهای بزرگ یا عمیق، ممکن است فشار بر بافتهای اطراف افزایش یابد که میتواند به عوارض جدی منجر شود.
روشهای تشخیص هماتوم
تشخیص هماتوم به کمک معاینات فیزیکی و روشهای تصویربرداری انجام میشود. در مواردی که هماتوم سطحی است، پزشک معمولاً با مشاهده علائم ظاهری و رنگ پوست میتواند تشخیص دهد. برای هماتومهای داخلی یا عمیقتر، از روشهای تصویربرداری مانند سونوگرافی (Ultrasound)، سیتیاسکن (CT Scan) و امآرآی (MRI) استفاده میشود. این روشها به پزشک کمک میکنند تا محل و اندازه هماتوم را بهدقت شناسایی کرده و نیاز به تخلیه یا درمانهای خاص را ارزیابی کند. در برخی موارد، آزمایشهای خونی نیز برای بررسی اختلالات خونریزی و انعقادی انجام میشود.
درمان هماتوم
درمان هماتوم به نوع، محل و شدت آن بستگی دارد. هماتومهای کوچک و سطحی معمولاً به خودی خود بهبود مییابند و نیازی به درمان خاصی ندارند. استراحت، استفاده از یخ برای کاهش تورم و مصرف داروهای مسکن معمولاً برای کنترل درد و تسکین علائم کافی است. هماتومهای بزرگتر یا هماتومهای داخلی ممکن است نیاز به مداخله پزشکی داشته باشند. در مواردی که هماتوم باعث ایجاد فشار زیاد بر بافتهای اطراف شده یا بهطور خودبهخود جذب نمیشود، ممکن است پزشک تصمیم به تخلیه جراحی آن بگیرد. در هماتومهای مغزی یا مواردی که تهدید جدی برای سلامت فرد دارند، جراحی اورژانسی برای کاهش فشار و جلوگیری از آسیبهای بیشتر ضروری است.
پیشگیری از هماتوم
پیشگیری از هماتوم شامل اقدامات سادهای است که میتواند احتمال بروز آن را کاهش دهد. استفاده از وسایل حفاظتی مانند کلاه و زانوبند در هنگام فعالیتهای ورزشی یا کاری، کاهش احتمال ضربه به بدن و محافظت از سر میتواند خطر بروز هماتوم را کاهش دهد. برای افرادی که داروهای ضدانعقاد مصرف میکنند، رعایت دوز مصرفی و انجام معاینات منظم میتواند به پیشگیری از هماتومهای خودبهخودی کمک کند. همچنین، افراد مبتلا به بیماریهای خونی یا فشار خون بالا باید از نظر پزشکی تحت نظارت باشند تا احتمال بروز هماتوم در آنها کاهش یابد.
عوارض و پیامدهای هماتوم
هماتومها در صورت عدم درمان مناسب ممکن است به عوارض جدی منجر شوند. هماتومهای سطحی معمولاً بدون عوارض خاصی جذب میشوند، اما هماتومهای داخلی، بهویژه در نواحی حساس مانند مغز، میتوانند خطرناک باشند. این نوع هماتومها ممکن است باعث فشار بر مغز، از دست دادن هوشیاری، و حتی مرگ شوند. هماتومهای داخلی که بهطور کامل جذب نمیشوند، میتوانند به تشکیل کیستهای فیبروزی منجر شوند که ممکن است نیاز به جراحی داشته باشند. در برخی موارد، عوارض ناشی از هماتوم به دلیل عفونت نیز ممکن است رخ دهد. درمان و پیگیری مناسب هماتومها میتواند از بروز بسیاری از این عوارض جلوگیری کند و به بهبود سریعتر بیمار کمک کند.
تاثیرات روانی و اجتماعی هماتوم بر بیماران
هماتوم، بهویژه در موارد شدیدتر و یا در نواحی حساس مانند مغز، میتواند تاثیرات روانی و اجتماعی بر بیماران داشته باشد. درد و محدودیتهای حرکتی در ناحیه آسیبدیده ممکن است بر کیفیت زندگی فرد تأثیر منفی بگذارد و او را از انجام فعالیتهای روزمره بازدارد. هماتومهای مغزی که به مشکلاتی مانند سردرد شدید، تهوع و اختلالات شناختی منجر میشوند، میتوانند باعث بروز افسردگی، اضطراب و حتی انزوای اجتماعی شوند. نیاز به مراقبتهای طولانیمدت و پیگیریهای پزشکی نیز میتواند برای بیماران و خانوادههای آنها چالشبرانگیز باشد. پشتیبانی روانی و اجتماعی برای بیماران مبتلا به هماتوم، بهویژه موارد شدید، ضروری است و میتواند به بهبود کیفیت زندگی آنها کمک کند.
تفاوت هماتوم با کبودی
هماتوم و کبودی هر دو به دلیل پارگی رگهای خونی و تجمع خون در بافتها ایجاد میشوند، اما تفاوتهای قابلتوجهی دارند. کبودی (Bruise) معمولاً به تجمع خون در زیر پوست و بهصورت تغییر رنگ سطحی ظاهر میشود و اغلب خودبهخود بهبود مییابد. در حالی که هماتوم به تجمع عمیقتر و گستردهتر خون اشاره دارد و میتواند به تودهای از خون منجر شود که فشار بیشتری بر بافتهای اطراف وارد کند. هماتومها معمولاً به دلیل ضربات شدیدتر یا آسیبهای عمیقتر به وجود میآیند و ممکن است نیاز به تخلیه یا درمانهای خاص داشته باشند، در حالی که کبودیها نیاز به درمان خاصی ندارند.
این نوشتهها را هم بخوانید