فلیکس هوفمان: مردی که آسپرین را به دنیا معرفی کرد
فلیکس هوفمان، شیمی‌دان برجسته‌ای که با کشف و بهینه‌سازی فرمول آسپرین انقلابی در دنیای پزشکی به وجود آورد، چهره‌ای فراموش‌نشدنی در تاریخ علم است. آسپرین که امروزه یکی از پرمصرف‌ترین داروهای جهان به شمار می‌رود، اولین بار در اواخر قرن نوزدهم توسط این شیمی‌دان آلمانی تولید شد. آسپرین نه‌تنها به کاهش درد و التهاب کمک می‌کند، بلکه اثرات شگفت‌انگیزی در جلوگیری از بیماری‌های قلبی نیز دارد. نقش هوفمان در توسعه این دارو از طریق شیمی آلی و اصلاح ساختار اسید سالیسیلیک، نقطه عطفی در صنعت داروسازی محسوب می‌شود. شاید کمتر کسی بداند که تلاش‌های او نه‌تنها به تولد آسپرین، بلکه به تولید داروهای مهم دیگری نیز منجر شد. در این مقاله، به برخی از جنبه‌های جالب زندگی و دستاوردهای این دانشمند بزرگ نگاهی می‌اندازیم.
۱- آسپرین از یک گیاه الهام گرفته شد
قرن‌ها پیش از اختراع آسپرین، مردم از عصاره‌ی پوست درخت بید (Willow Bark) برای کاهش تب و درد استفاده می‌کردند. این عصاره حاوی ماده‌ای به نام اسید سالیسیلیک (Salicylic Acid) بود که خاصیت ضدالتهابی داشت. با این حال، این ترکیب مشکلاتی مانند تحریک شدید معده ایجاد می‌کرد. فلیکس هوفمان با اصلاح ساختار این ماده و تبدیل آن به اسید استیل‌سالیسیلیک (Acetylsalicylic Acid) دارویی مؤثر و کم‌عارضه را به دنیا معرفی کرد که امروزه با نام آسپرین شناخته می‌شود.
۲- آسپرین در ابتدا برای پدر فلیکس هوفمان ساخته شد
جالب است بدانید که انگیزه‌ی اصلی فلیکس هوفمان برای تولید آسپرین، بیماری پدرش بود. پدر او از روماتیسم (Rheumatism) شدید رنج می‌برد و مجبور بود برای کاهش درد از اسید سالیسیلیک استفاده کند که به معده‌اش آسیب می‌رساند. هوفمان که در شرکت بایر (Bayer) کار می‌کرد، تلاش کرد تا ترکیبی بسازد که اثرات تسکین‌دهنده‌ی اسید سالیسیلیک را حفظ کند اما عوارض گوارشی آن را کاهش دهد. نتیجه‌ی این تلاش‌ها، آسپرین بود که نه‌تنها به پدرش کمک کرد، بلکه بعدها زندگی میلیون‌ها نفر را نیز تغییر داد.
۳- آسپرین یکی از اولین داروهای تجاری جهان بود
بایر در سال ۱۸۹۹، آسپرین را به عنوان یک داروی مسکن و ضدالتهاب ثبت و به بازار عرضه کرد. این دارو به سرعت در سراسر اروپا و آمریکا محبوب شد و در جنگ جهانی اول به طور گسترده برای تسکین درد و کاهش تب سربازان استفاده شد. امروزه، آسپرین یکی از پرمصرف‌ترین داروهای تاریخ محسوب می‌شود و سازمان بهداشت جهانی (WHO) آن را در فهرست داروهای ضروری Essential Medicines خود قرار داده است.
۴- آسپرین یکی از اولین داروهای بدون نسخه (OTC) در جهان بود
پیش از قرن بیستم، اکثر داروها تنها با نسخه‌ی پزشک در دسترس بودند، اما آسپرین یکی از اولین داروهایی بود که بدون نسخه (Over-the-Counter یا OTC) فروخته شد. این مسئله باعث شد که دارو به سرعت در دسترس عموم قرار بگیرد و به یکی از پرفروش‌ترین محصولات دارویی تبدیل شود. شرکت بایر (Bayer) در سال ۱۹۱۵ تصمیم گرفت که آسپرین را به شکل قرص تولید کند، زیرا پیش از آن تنها به صورت پودر عرضه می‌شد. این نوآوری تأثیر زیادی در افزایش محبوبیت دارو داشت و مصرف آن را برای مردم آسان‌تر کرد. از آن زمان به بعد، آسپرین در داروخانه‌ها و فروشگاه‌های سراسر جهان به فروش رسید. در دهه‌ی ۱۹۲۰، آسپرین به یک نام عمومی تبدیل شد، زیرا حق ثبت اختراع آن منقضی شد و سایر شرکت‌ها شروع به تولید آن کردند. این دارو به قدری محبوب شد که در سال ۱۹۵۰، رکورد پرفروش‌ترین داروی جهان را به نام خود ثبت کرد. امروزه آسپرین هنوز هم به عنوان یکی از مهم‌ترین داروهای بدون نسخه شناخته می‌شود.
۵- آسپرین در طول جنگ جهانی اول و دوم یک سلاح پزشکی مهم بود
در هر دو جنگ جهانی، آسپرین به عنوان یک داروی اصلی برای درمان سربازان زخمی و بیمار استفاده شد. این دارو به دلیل خواص ضدالتهابی (Anti-inflammatory) و تب‌بر (Antipyretic) در جعبه کمک‌های اولیه‌ی بسیاری از سربازان قرار داشت. در زمان جنگ جهانی اول، شرکت بایر که تولیدکننده اصلی آسپرین بود، به دلیل ارتباطش با آلمان، دارایی‌هایش در کشورهای متفقین مصادره شد. در ایالات متحده، برند تجاری Aspirin به یک نام عمومی تبدیل شد، زیرا دولت آمریکا حقوق تجاری بایر را ضبط کرد. در جنگ جهانی دوم، آسپرین به یکی از داروهای حیاتی برای مقابله با عفونت‌های ناشی از زخم‌های جنگی و کاهش درد سربازان مجروح تبدیل شد. استفاده گسترده از آسپرین در این دوران، به محبوبیت بیشتر آن در میان غیرنظامیان پس از جنگ کمک کرد. بسیاری از سربازان پس از بازگشت به خانه همچنان از این دارو برای درمان درد و تب استفاده می‌کردند. این تأثیرات باعث شد که آسپرین نه‌تنها یک داروی مهم در جنگ باشد، بلکه به بخشی از فرهنگ عمومی تبدیل شود.
۶- آسپرین می‌تواند به پیشگیری از برخی سرطان‌ها کمک کند
مطالعات نشان داده‌اند که مصرف منظم و دوز پایین آسپرین می‌تواند خطر برخی از انواع سرطان را کاهش دهد. پژوهش‌هایی که در دانشگاه آکسفورد (Oxford University) و مؤسسه ملی سرطان آمریکا (National Cancer Institute – NCI) انجام شده است، نشان داده‌اند که آسپرین می‌تواند خطر ابتلا به سرطان کولورکتال (Colorectal Cancer) را کاهش دهد. این اثر به دلیل خواص ضدالتهابی و ضدلخته شدن خون (Antithrombotic Properties) آسپرین است که می‌تواند از رشد سلول‌های سرطانی جلوگیری کند. همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد مصرف منظم آسپرین ممکن است در کاهش خطر ابتلا به سرطان معده (Stomach Cancer) و سرطان مری (Esophageal Cancer) مؤثر باشد. البته پزشکان هشدار می‌دهند که مصرف آسپرین برای این منظور باید تحت نظر پزشک انجام شود، زیرا می‌تواند عوارض جانبی مانند خونریزی معده (Gastrointestinal Bleeding) ایجاد کند. در سال‌های اخیر، این دارو به عنوان یکی از گزینه‌های پیشگیری در افراد با سابقه خانوادگی سرطان مورد مطالعه قرار گرفته است. این یافته‌ها باعث شده‌اند که آسپرین از یک داروی ساده‌ی مسکن، به یک ابزار بالقوه برای مقابله با سرطان تبدیل شود.
۷- آسپرین می‌تواند احتمال سکته مغزی را کاهش دهد، اما مصرف نادرست آن خطرناک است
یکی از مهم‌ترین مزایای آسپرین، تأثیر آن در کاهش خطر سکته مغزی ایسکمیک (Ischemic Stroke) است. این نوع سکته زمانی رخ می‌دهد که یک لخته خون (Blood Clot) مسیر جریان خون به مغز را مسدود کند. آسپرین به عنوان یک داروی ضدپلاکت (Antiplatelet) عمل می‌کند و از چسبیدن پلاکت‌های خون به یکدیگر جلوگیری می‌کند، در نتیجه احتمال تشکیل لخته خون کاهش می‌یابد. به همین دلیل، پزشکان اغلب دوز کم آسپرین (Low-Dose Aspirin) را برای بیماران در معرض خطر توصیه می‌کنند. با این حال، مصرف نادرست این دارو می‌تواند خطر سکته مغزی هموراژیک (Hemorrhagic Stroke) را افزایش دهد، که در اثر پارگی عروق خونی مغز و خونریزی ایجاد می‌شود. بنابراین، استفاده از آسپرین برای پیشگیری از سکته مغزی باید با مشورت پزشک انجام شود. در برخی موارد، پزشکان حتی مصرف آسپرین را برای بیماران سالمند که سابقه بیماری قلبی ندارند توصیه نمی‌کنند. این موضوع نشان می‌دهد که اگرچه آسپرین دارویی مؤثر است، اما مصرف بی‌رویه و بدون نسخه آن می‌تواند عوارض جدی به همراه داشته باشد.
۸- مصرف بیش از حد آسپرین می‌تواند منجر به «مسمومیت با سالیسیلات» شود
یکی از خطرات مصرف نادرست آسپرین، مسمومیت با سالیسیلات (Salicylate Poisoning) است که در اثر مصرف بیش از حد (Overdose) رخ می‌دهد. این مشکل زمانی اتفاق می‌افتد که فرد مقدار زیادی آسپرین مصرف کند یا در طولانی‌مدت دوزهای بالایی از آن را بدون نظارت پزشکی استفاده کند. از جمله علائم مسمومیت با سالیسیلات می‌توان به سرگیجه (Dizziness)، تنگی نفس (Shortness of Breath)، تشنج (Seizures) و در موارد شدید نارسایی کلیه (Kidney Failure) اشاره کرد. در برخی موارد، مسمومیت شدید می‌تواند باعث ایجاد آسیب مغزی (Brain Damage) یا حتی مرگ شود. یکی از راه‌های پیشگیری از این مشکل، رعایت دوز پیشنهادی پزشک و پرهیز از مصرف خودسرانه‌ی آسپرین است. کودکان زیر ۱۲ سال به هیچ وجه نباید آسپرین مصرف کنند، زیرا این دارو می‌تواند خطر سندرم ری (Reye’s Syndrome) را در آن‌ها افزایش دهد، که یک بیماری نادر اما مرگبار است. در صورتی که فردی مشکوک به مصرف بیش از حد آسپرین باشد، باید فوراً تحت درمان پزشکی قرار گیرد. پزشکان معمولاً در چنین شرایطی از زغال فعال (Activated Charcoal) و درمان‌های حمایتی برای کاهش اثرات مسمومیت استفاده می‌کنند.
۱۱- فلیکس هوفمان در آلمان متولد شد و در یک خانواده متوسط رشد کرد
فلیکس هوفمان در ۲۱ ژانویه ۱۸۶۸ در شهر لودویگسبورگ (Ludwigsburg)، واقع در جنوب آلمان، به دنیا آمد. او در یک خانواده طبقه متوسط آلمانی رشد کرد و از همان کودکی به علوم علاقه‌مند بود. پدرش یک صنعتگر بود و انتظار داشت که فلیکس نیز وارد حوزه‌ی کسب‌وکار شود، اما علاقه‌ی او به شیمی (Chemistry) مسیر زندگی‌اش را تغییر داد. در دوران کودکی، هوفمان علاقه زیادی به ترکیب مواد و انجام آزمایش‌های ساده‌ی شیمیایی داشت. این اشتیاق او را به سمت تحصیل در دانشگاه مونیخ (University of Munich) سوق داد، جایی که بعداً در رشته داروسازی (Pharmacy) تحصیل کرد. در آن زمان، علم شیمی دارویی در حال پیشرفت بود و هوفمان نیز تصمیم گرفت به این حوزه وارد شود. او در دانشگاه تحت تأثیر اساتید بزرگی قرار گرفت که او را به تحقیق در مورد داروهای جدید ترغیب کردند. پس از فارغ‌التحصیلی، به عنوان یک شیمی‌دان پژوهشی (Research Chemist) به شرکت بایر پیوست که بعدها نام او را در تاریخ ثبت کرد. ورود او به بایر آغازگر تغییرات بزرگی در زندگی حرفه‌ای‌اش شد، چراکه او در این شرکت موفق به انجام یکی از مهم‌ترین کشفیات دارویی جهان شد.
۱۲- فلیکس هوفمان علاوه بر آسپرین، در تولید اولین نسخه‌ی صنعتی هروئین نیز نقش داشت
هرچند که فلیکس هوفمان بیشتر به دلیل کشف آسپرین شناخته می‌شود، اما او همچنین در سنتز هروئین (Heroin) نقش داشت. در سال ۱۸۹۷، او توانست دی‌استیل‌مورفین (Diacetylmorphine) را از مورفین استخراج کند، که بعداً نام هروئین را به خود گرفت. در آن زمان، هروئین به عنوان یک داروی مسکن قوی و درمان سرفه (Cough Suppressant) معرفی شد. شرکت بایر (Bayer) این دارو را به عنوان یک جایگزین غیرمعتادکننده برای مورفین (Morphine) معرفی کرد، اما بعداً مشخص شد که این ادعا نادرست است. برخلاف آسپرین که یک موفقیت پزشکی پایدار بود، هروئین به دلیل اثرات اعتیادآور (Addictive Properties) خود به یک بحران بزرگ تبدیل شد. در اوایل قرن بیستم، بسیاری از پزشکان این دارو را تجویز می‌کردند، اما پس از مشاهده‌ی عوارض شدید آن، استفاده‌ی پزشکی از آن ممنوع شد. اگرچه کشف و تولید این دارو توسط هوفمان انجام شد، اما تصمیم‌گیری در مورد استفاده و تبلیغ آن بر عهده‌ی مدیران شرکت بایر بود. این اتفاق نشان می‌دهد که حتی بزرگ‌ترین دانشمندان نیز ممکن است دستاوردهایی داشته باشند که بعدها عواقب غیرمنتظره‌ای به همراه بیاورند.
۱۳- فلیکس هوفمان پس از موفقیت‌هایش در صنعت داروسازی، زندگی نسبتاً آرامی را در پیش گرفت
پس از ثبت موفقیت‌های علمی خود در شرکت بایر، فلیکس هوفمان برخلاف بسیاری از دانشمندان هم‌عصرش، ترجیح داد که زندگی آرامی داشته باشد. او از شهرت دوری می‌کرد و تمایلی نداشت که در کانون توجه عمومی قرار بگیرد. برخلاف برخی دیگر از دانشمندان که به تدریس یا تحقیق دانشگاهی روی آوردند، هوفمان پس از دوران کاری خود در بایر، تصمیم گرفت از دنیای علم کناره‌گیری کند. او بیشتر وقت خود را صرف زندگی شخصی و تفریحاتی مانند سفر و مطالعه کرد. بسیاری از همکارانش در بایر معتقد بودند که او شخصی متواضع و کم‌حرف بود که علاقه‌ای به تبلیغ دستاوردهای خود نداشت. با این حال، کشف آسپرین باعث شد که نام او در تاریخ پزشکی جاودانه شود، حتی اگر خودش نخواست در مرکز توجه باشد. هوفمان هیچ‌گاه ازدواج نکرد و بخش زیادی از دوران بازنشستگی خود را به دور از فضای علمی و صنعتی گذراند. زندگی شخصی او اطلاعات زیادی در دسترس نیست، زیرا او ترجیح می‌داد که از رسانه‌ها و توجه عمومی فاصله بگیرد.
۱۴- فلیکس هوفمان در ۱۹۴۶ در سکوت خبری درگذشت
پس از یک عمر فعالیت در دنیای داروسازی، فلیکس هوفمان در ۸ فوریه ۱۹۴۶ در سوئیس درگذشت. برخلاف دستاوردهای بزرگی که داشت، مرگ او با سکوت خبری همراه شد و توجه چندانی به آن نشد. در آن زمان، جهان درگیر دوران پس از جنگ جهانی دوم بود و بسیاری از اخبار مربوط به بازسازی اروپا و سیاست‌های جهانی تیتر رسانه‌ها را به خود اختصاص داده بودند. هوفمان نیز که همیشه از شهرت دوری می‌کرد، در آرامش از دنیا رفت و حتی مراسم بزرگداشت قابل‌توجهی برای او برگزار نشد. برای سال‌ها، نام او در میان چهره‌های علمی کمتر مورد توجه قرار گرفت، تا اینکه در دهه‌های بعد، با گسترش تحقیقات تاریخی در مورد آسپرین، مجدداً از او یاد شد. شرکت بایر پس از سال‌ها سکوت، در دهه ۱۹۹۰ شروع به تأکید بر نقش هوفمان در توسعه‌ی این دارو کرد. امروزه نام او در کنار بزرگ‌ترین دانشمندان داروسازی جهان قرار دارد و او را به عنوان کسی که یکی از مهم‌ترین داروهای تاریخ را کشف کرد، می‌شناسند. مرگ او اگرچه بی‌سروصدا بود، اما میراث علمی‌اش همچنان در زندگی میلیون‌ها نفر تأثیرگذار است.
مطلب مرتبط:
فیلم “دالاس بایرز کلاب” و مبارزه بیماران برای دسترسی به داروها
این نوشته‌ها را هم بخوانید
