چرا برخی اختراعات دهه‌ها نادیده گرفته شدند و بعد ناگهان جهان را تغییر دادند؟

چند وقت پیش داشتم فکر می‌کردم که چطور ممکن است یک اختراع فوق‌العاده برای دهه‌ها نادیده گرفته شود و بعد ناگهان دنیا را متحول کند؟ انگار بعضی چیزها منتظر یک لحظه جادویی هستند تا مسیر تاریخ را عوض کنند. به‌عنوان مثال، وقتی اولین موتور بخار ساخته شد، کسی فکرش را هم نمی‌کرد که روزی راه‌آهن‌های سراسری را ممکن کند. این اختراع کلیدی سال‌ها در سایه ماند تا شرایط لازم برای پذیرش آن فراهم شود. داستان بسیاری از اختراعات نادیده‌گرفته‌شده نیز همین است؛ آن‌ها پیش از زمان خودشان به دنیا آمده‌اند و جامعه هنوز آمادگی پذیرششان را نداشته است. وقتی به تاریخ نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که خیلی از تکنولوژی‌های امروزی مثل تلفن همراه، انرژی خورشیدی (Solar Energy) یا حتی اینترنت، سال‌ها قبل از اینکه همه‌گیر شوند، مورد بی‌توجهی قرار گرفته بودند. به نظر می‌رسد که هر اختراعی، برای موفقیت نیاز به «زمان مناسب» دارد.

من بارها به این فکر کرده‌ام که چطور اختراعاتی که حالا زندگی بدون آن‌ها غیرممکن به نظر می‌رسد، زمانی بی‌اهمیت تلقی می‌شدند؟ این سؤال ذهنم را درگیر کرد و باعث شد درباره این پدیده بیشتر تحقیق کنم. یکی از دلایل اصلی این تأخیر، مقاومت جامعه در برابر تغییرات ناگهانی است. آدم‌ها به روش‌های قدیمی خود عادت دارند و پذیرش یک فناوری جدید، نیاز به یک شوک یا نیازی غیرقابل‌چشم‌پوشی دارد. به همین دلیل است که گاهی حتی ایده‌های درخشان در گوشه‌ای خاک می‌خورند، تا زمانی که تحولات اجتماعی، اقتصادی یا فرهنگی باعث شوند که مردم به آن‌ها روی بیاورند. از طرف دیگر، خیلی وقت‌ها مخترعان نمی‌توانند اختراع خود را به درستی ارائه دهند یا سرمایه‌گذاران به کاربرد عملی آن‌ها باور ندارند. این پدیده را در بسیاری از اختراعات قرن گذشته دیده‌ایم، از رادیو گرفته تا کامپیوترهای شخصی (Personal Computers). حالا بیایید نگاهی به چند نمونه جالب درباره این موضوع بیندازیم.

۱- لامپ ادیسون اولین لامپ نبود، اما چرا موفق شد؟

لامپ‌های الکتریکی قبل از توماس ادیسون هم وجود داشتند، اما او چیزی را تغییر داد که همه نادیده گرفته بودند: دوام و هزینه تولید. مخترعانی مانند همفری دیوی (Humphry Davy) و جوزف سوان (Joseph Swan) قبل از او نمونه‌های اولیه لامپ را ساخته بودند، اما این لامپ‌ها خیلی زود می‌سوختند و تولیدشان گران بود. ادیسون، برخلاف بقیه، روی فیلامنت (Filament) متمرکز شد و ماده‌ای را پیدا کرد که هم دوام بیشتری داشت و هم تولید آن مقرون‌به‌صرفه بود. همین موضوع باعث شد که مردم و صنعت، لامپ را جدی بگیرند و در نهایت، شبکه برق سراسری برای استفاده از آن توسعه یابد. اگر او فقط یک مخترع بود و نه یک کارآفرینهمزمان، شاید لامپ دهه‌ها بعد موردتوجه قرار می‌گرفت.

۲- خودروهای الکتریکی، یک اختراع قدیمی که دهه‌ها نادیده گرفته شد

باورکردنی نیست، اما خودروهای الکتریکی  از اواسط قرن نوزدهم وجود داشتند و حتی در اوایل قرن بیستم طرفداران بیشتری نسبت به خودروهای بنزینی داشتند. در واقع، در سال ۱۹۰۰ میلادی، حدود ۳۸٪ از کل خودروهای آمریکا برقی بودند. اما چرا این اختراع تقریبا فراموش شد؟ دلیلش توسعه موتور احتراق داخلی و کشف نفت ارزان بود. خودروهای برقی در آن زمان محدودیت برد داشتند و شارژ آن‌ها زمان‌بر بود، درحالی‌که بنزین ارزان و به‌راحتی در دسترس بود. اما حالا، بعد از یک قرن، همان فناوری به خاطر مشکلات زیست‌محیطی و پیشرفت باتری‌ها، دوباره مورد توجه قرار گرفته و در حال تسخیر بازار خودرو است.

۳- اینترنت، ۳۰ سال قبل از انقلاب دیجیتال وجود داشت

امروزه اینترنت را نمی‌توان از زندگی حذف کرد، اما نکته جالب اینجاست که اینترنت از دهه ۱۹۶۰ میلادی توسط وزارت دفاع آمریکا (DARPA) به‌عنوان یک شبکه مخابراتی تحقیقاتی توسعه یافته بود. با این حال، تا اواخر دهه ۱۹۹۰، اینترنت فقط یک ابزار محدود برای دانشگاه‌ها و نظامیان بود. دلیل نادیده گرفته شدن آن، نبود رابط کاربری مناسب، سرعت پایین و نبود کاربردهای تجاری واضح بود. اما با معرفی مرورگرهای گرافیکی (مثل Netscape)، توسعه وب‌سایت‌ها و افزایش نیاز مردم به اطلاعات آنلاین، اینترنت ناگهان تبدیل به یکی از اساسی‌ترین بخش‌های زندگی مدرن شد. جالب است که این فناوری، ۳۰ سال در سایه باقی ماند تا به یک ضرورت تبدیل شود.

۴- رادار، اختراعی که قبل از جنگ جهانی دوم جدی گرفته نشد

رادار (Radar) یکی از مهم‌ترین فناوری‌های نظامی و غیرنظامی امروز است، اما جالب است بدانید که ایده آن در دهه ۱۹۲۰ میلادی مطرح شده بود. محققان متوجه شده بودند که امواج رادیویی می‌توانند از اجسام جامد بازتاب پیدا کنند، اما کسی این موضوع را کاربردی نمی‌دانست. تا زمانی که جنگ جهانی دوم آغاز شد و بریتانیا متوجه شد که می‌تواند از این فناوری برای شناسایی هواپیماهای دشمن استفاده کند. این اختراع که سال‌ها نادیده گرفته شده بود، یک‌شبه به یکی از تعیین‌کننده‌ترین سلاح‌های جنگی تبدیل شد.

۵- انرژی خورشیدی، اختراعی که یک قرن در حاشیه ماند

صفحات خورشیدی (Solar Panels) یکی از مهم‌ترین فناوری‌های انرژی پاک هستند، اما این فناوری خیلی قدیمی‌تر از آن چیزی است که فکر می‌کنید. اولین سلول خورشیدیدر سال ۱۸۸۳ ساخته شد و در دهه ۱۹۵۰ بهبود پیدا کرد، اما تا دهه ۲۰۰۰، هیچ‌کس واقعاً آن را جدی نگرفت. دلیل اصلی این بی‌توجهی، هزینه بالای تولید و راندمان پایین این صفحات بود. اما با کاهش قیمت مواد اولیه و افزایش نگرانی‌ها درباره تغییرات اقلیمی (Climate Change)، انرژی خورشیدی به یکی از سریع‌ترین صنایع در حال رشد جهان تبدیل شد. اگر قیمت این فناوری زودتر کاهش پیدا می‌کرد، شاید بحران انرژی جهان به این شدت نبود.

۶- تلفن، اختراعی که ابتدا کسی به آن اهمیت نداد

وقتی الکساندر گراهام بل در سال ۱۸۷۶ تلفن را اختراع کرد، خیلی‌ها فکر می‌کردند که این دستگاه هیچ کاربردی ندارد. در آن زمان، تلگراف روش اصلی ارتباطات سریع بود و مردم به آن عادت کرده بودند. شرکت‌های تلگرافی حتی پیشنهاد خرید امتیاز تلفن را رد کردند و آن را بی‌فایده دانستند. اما مشکل اصلی این بود که مردم هنوز درکی از این فناوری جدید نداشتند و نمی‌دانستند چگونه از آن استفاده کنند. با این حال، پس از چند سال و با افزایش تعداد خطوط تلفن، همه متوجه شدند که این اختراع چقدر می‌تواند مفید باشد. کسب‌وکارها اولین گروهی بودند که به تلفن روی آوردند و بعد کم‌کم مردم عادی هم آن را پذیرفتند. در کمتر از ۲۰ سال، تلفن به یکی از مهم‌ترین وسایل ارتباطی جهان تبدیل شد. اگرچه در ابتدا نادیده گرفته شد، اما امروز هیچ‌کس نمی‌تواند زندگی بدون آن را تصور کند.

۷- دوربین عکاسی دیجیتال، اختراعی که شرکت‌های بزرگ آن را پس زدند

اولین دوربین عکاسی دیجیتال در سال ۱۹۷۵ توسط مهندسی از شرکت کداک (Kodak) ساخته شد، اما این شرکت تصمیم گرفت از آن استفاده نکند. دلیلش این بود که کداک در صنعت فیلم‌های عکاسی آنالوگ سرمایه‌گذاری عظیمی کرده بود و نمی‌خواست فناوری جدید، کسب‌وکار اصلی‌اش را نابود کند. در نتیجه، این فناوری برای سال‌ها در سایه ماند و تنها در دهه ۱۹۹۰ کم‌کم موردتوجه قرار گرفت. اما زمانی که دوربین‌های دیجیتال در نهایت محبوب شدند، دیگر برای کداک دیر شده بود و این شرکت که زمانی غول دنیای عکاسی بود، در مسیر ورشکستگی قرار گرفت. این نشان می‌دهد که گاهی حتی شرکت‌های بزرگ هم نمی‌توانند تغییرات فناوری را پیش‌بینی کنند. جالب اینجاست که اگر کداک زودتر به این اختراع توجه می‌کرد، می‌توانست بازار عکاسی دیجیتال را در اختیار بگیرد. اما ترس از تغییر و وابستگی به روش‌های قدیمی، باعث شد که یک فرصت طلایی را از دست بدهد.

۸- زیردریایی، اختراعی که قرن‌ها جدی گرفته نشد

ایده زیردریایی برای اولین بار در قرن ۱۷ مطرح شد، اما هیچ‌کس فکر نمی‌کرد که بتواند کاربرد عملی داشته باشد. اولین نمونه‌های زیردریایی، طراحی‌های ابتدایی بودند که یا کار نمی‌کردند یا بسیار خطرناک بودند. در طول جنگ‌های مختلف، تلاش‌هایی برای ساخت زیردریایی صورت گرفت، اما بیشتر آن‌ها شکست خوردند. حتی در جنگ داخلی آمریکا، زیردریایی‌ای ساخته شد که توانست یک کشتی دشمن را غرق کند، اما خودش هم بلافاصله غرق شد! تا اواخر قرن نوزدهم، این اختراع همچنان مورد بی‌توجهی قرار گرفته بود. اما زمانی که فناوری موتورهای احتراقی و سیستم‌های تهویه پیشرفت کرد، زیردریایی‌ها ناگهان به یک سلاح استراتژیک تبدیل شدند. در جنگ جهانی اول، زیردریایی‌ها به یکی از مهم‌ترین ابزارهای جنگی بدل شدند و تا امروز هم نقش حیاتی در نیروی دریایی دارند. این نشان می‌دهد که یک اختراع ممکن است تا قرن‌ها فقط یک ایده باشد تا زمانی که شرایط مناسب برای استفاده از آن فراهم شود.

۹- دستگاه فتوکپی، اختراعی که هیچ‌کس حاضر نبود روی آن سرمایه‌گذاری کند

در دهه ۱۹۳۰، چستر کارلسون (Chester Carlson) اولین دستگاه فتوکپی (Photocopier) را اختراع کرد، اما هیچ شرکتی به آن علاقه نشان نداد. شرکت‌های بزرگ فکر می‌کردند که بازار چنین دستگاهی بسیار کوچک است و نیازی به آن وجود ندارد. اما مشکل این بود که روش‌های قبلی برای کپی کردن اسناد، زمان‌بر و گران بودند، در حالی که فناوری جدید کارلسون بسیار سریع‌تر و ارزان‌تر بود. پس از سال‌ها تلاش برای جذب سرمایه‌گذار، بالاخره شرکت زیراکس (Xerox) روی این فناوری سرمایه‌گذاری کرد. در دهه ۱۹۵۰، اولین دستگاه‌های فتوکپی تجاری به بازار آمدند و خیلی زود به یک ابزار ضروری در دفاتر اداری تبدیل شدند. این نشان می‌دهد که گاهی مخترعان باید سال‌ها صبر کنند تا بالاخره یک شرکت جسور حاضر شود روی ایده آن‌ها سرمایه‌گذاری کند. اگر زیراکس این فرصت را نادیده می‌گرفت، ممکن بود فتوکپی به این زودی‌ها به صنعت تبدیل نشود.

۱۰- پلاستیک، ماده‌ای که سال‌ها کاربردی برای آن پیدا نشد

امروزه پلاستیک در همه جا وجود دارد، اما زمانی که اولین پلاستیک مصنوعی در قرن نوزدهم ساخته شد، کسی نمی‌دانست با آن چه کند. در آن زمان، بیشتر ابزارها از چوب، شیشه و فلز ساخته می‌شدند و هیچ صنعتی به پلاستیک نیازی نداشت. برای سال‌ها، این ماده بیشتر به‌عنوان یک کنجکاوی علمی در نظر گرفته می‌شد تا یک محصول مفید. اما در اوایل قرن بیستم، با رشد صنعت و نیاز به مواد ارزان، سبک و مقاوم، پلاستیک ناگهان به یک ماده پرکاربرد تبدیل شد. از تولید بسته‌بندی گرفته تا قطعات خودرو، پلاستیک جایگزین بسیاری از مواد سنتی شد. این تأخیر در پذیرش نشان می‌دهد که گاهی یک اختراع باید صبر کند تا صنعت به مرحله‌ای برسد که بتواند از آن بهره ببرد. اگرچه پلاستیک در ابتدا نادیده گرفته شد، اما امروز به یکی از مهم‌ترین مواد در دنیای مدرن تبدیل شده است.

۱۱- پلاستیک، ماده‌ای که دهه‌ها کاربرد واقعی نداشت

پلاستیک  امروزه در همه‌چیز، از بسته‌بندی مواد غذایی گرفته تا ساخت خودرو، استفاده می‌شود، اما زمانی که اولین نمونه‌های آن ساخته شد، هیچ‌کس به اهمیت آن پی نبرد. در سال ۱۸۶۲، الکساندر پارکس (Alexander Parkes) ماده‌ای به نام پارکزین (Parkesine) را معرفی کرد که نوعی پلاستیک اولیه بود، اما به دلیل گران بودن تولید و نبود کاربردهای مشخص، چند دهه در حاشیه ماند. بعدها، در اوایل قرن بیستم، با ظهور باکلیت (Bakelite) و مواد مشابه، صنعت شروع به استفاده گسترده از پلاستیک کرد. دلیل اصلی نادیده گرفته شدن این اختراع این بود که جایگزین‌های طبیعی مانند چوب و فلز هنوز مقرون‌به‌صرفه‌تر بودند. اما وقتی تولید انبوه و قالب‌گیری پلاستیک ارزان‌تر شد، ناگهان به یکی از حیاتی‌ترین مواد صنعتی تبدیل شد. حالا این ماده چنان فراگیر شده که حتی تبدیل به یک معضل زیست‌محیطی شده است.

۱۲- پهپادها، اختراعی که ابتدا فقط برای سرگرمی دیده می‌شد

امروزه پهپادها ) در حمل‌ونقل، فیلم‌برداری، نقشه‌برداری و حتی جنگ‌ها نقش دارند، اما در ابتدا آن‌ها را فقط به‌عنوان اسباب‌بازی یا ابزار آزمایشی در نظر می‌گرفتند. ایده پهپادهای بدون سرنشین از دهه ۱۹۱۰ میلادی وجود داشت و در جنگ جهانی اول، نمونه‌های ابتدایی آن ساخته شد، اما تا دهه ۲۰۰۰، این فناوری چندان جدی گرفته نشد. دلیل اصلی این بی‌توجهی، محدودیت فناوری‌های باتری، کنترل از راه دور و GPS بود که عملکرد پهپادها را ضعیف می‌کرد. وقتی فناوری‌های مرتبط توسعه پیدا کردند، پهپادها از یک وسیله آزمایشی به یک ابزار کاربردی و چندمنظوره تبدیل شدند. در حال حاضر، شرکت‌هایی مثل آمازون حتی به استفاده از پهپاد برای تحویل کالا فکر می‌کنند. اما اگر پیشرفت‌های فناوری زودتر اتفاق می‌افتاد، شاید پهپادها سال‌ها پیش وارد زندگی روزمره ما می‌شدند.

۱۳- مایکروویو، کشفی تصادفی که ابتدا جدی گرفته نشد

مایکروویو (Microwave) یکی از پرکاربردترین وسایل آشپزخانه است، اما جالب است بدانید که این فناوری کاملاً تصادفی کشف شد. در سال ۱۹۴۵، پرسی اسپنسر (Percy Spencer)، یک مهندس شرکت Raytheon، متوجه شد که امواج راداری باعث آب شدن یک تکه شکلات در جیبش شده‌اند. او این پدیده را بررسی کرد و فهمید که امواج مایکروویو می‌توانند غذا را گرم کنند. بااین‌حال، اولین اجاق‌های مایکروویو بسیار بزرگ و گران‌قیمت بودند و بیشتر در رستوران‌های صنعتی و ارتش استفاده می‌شدند. مردم در ابتدا نمی‌توانستند به این وسیله اعتماد کنند، زیرا نگران تأثیرات امواج آن بر سلامت بودند. اما با بهبود فناوری و کوچک‌تر شدن دستگاه‌ها، مایکروویو به‌تدریج وارد خانه‌ها شد و حالا تقریباً در هر آشپزخانه‌ای پیدا می‌شود.

۱۴- عینک آفتابی، وسیله‌ای که ابتدا فقط برای اشراف بود

عینک آفتابی امروزه هم به‌عنوان یک محافظ چشمی و هم به‌عنوان یک اکسسوری مد استفاده می‌شود، اما در گذشته این وسیله بیشتر به‌عنوان وسیله‌ای لوکس برای اشراف و مقامات حکومتی دیده می‌شد. اولین نمونه‌های عینک آفتابی در چینِ قرن دوازدهم ساخته شد، اما نه برای جلوگیری از نور خورشید، بلکه برای پنهان کردن حالت چهره قضات در دادگاه‌ها! بعدها، در قرن هجدهم، عینک‌هایی با لنزهای دودی برای محافظت از چشم‌ها در برابر نور شدید ساخته شد، اما باز هم فقط قشر ثروتمند توانایی خرید آن را داشت. تنها در قرن بیستم، وقتی تولید انبوه و استفاده از لنزهای مقاوم در برابر اشعه ماورابنفش (UV) متداول شد، عینک آفتابی به یک وسیله ضروری و عمومی تبدیل شد. اگر تولید انبوه زودتر اتفاق می‌افتاد، این فناوری خیلی زودتر به یک وسیله رایج تبدیل می‌شد.