کشف تازهٔ دانشمندان: چگونه مغز ما بر ترس‌های غریزی غلبه می‌کند
ترس، یکی از اولین پاسخ‌های مغز برای حفظ جان ماست؛ پاسخی سریع، غریزی و گاهی نجات‌بخش. اما همین واکنش می‌تواند در شرایطی نابه‌جا فعال شود و زندگی را برایمان دشوار کند. گاهی از یک صدای بلند می‌ترسیم یا از مواجهه با جمع، وحشت داریم، در حالی‌که هیچ خطری واقعی در کار نیست. این ترس‌های اشتباهی ممکن است زندگی روزمره را مختل کنند، به‌ویژه برای کسانی که دچار فوبیا، اضطراب یا اختلال استرس پس از سانحه (PTSD: Post-Traumatic Stress Disorder) هستند.
اکنون، گروهی از پژوهشگران در بریتانیا توانسته‌اند سازوکار مغز را در فرایند «غلبه بر ترس» شناسایی کنند؛ فرآیندی که به مغز کمک می‌کند تشخیص دهد کدام تهدیدهای غریزی، واقعاً تهدید نیستند. این تحقیق درک جدیدی از ساختارهای عصبی ما ارائه می‌دهد و امید تازه‌ای برای درمان اختلالات مرتبط با ترس به‌وجود آورده است.
آزمایشگاهی برای شبیه‌سازی خطرهای بی‌خطر
در این پژوهش، گروهی از دانشمندان روی حدود ۱۰۰ موش آزمایش انجام دادند. آن‌ها با استفاده از یک تهدیدِ بصری مصنوعی، شرایط خطر را شبیه‌سازی کردند: سایه‌ای در حال گسترش که حملهٔ یک پرندهٔ شکارچی را تداعی می‌کرد. در ابتدا، موش‌ها طبق غریزهٔ بقا، بلافاصله به پناهگاه فرار می‌کردند. اما بعد از ۳۰ تا ۵۰ بار تکرارِ بدون پیامد، واکنششان تغییر کرد.
موش‌ها به‌تدریج یاد گرفتند که این تهدید واقعی نیست و از واکنش اولیهٔ خود دست کشیدند. آن‌ها بدون ترس به جست‌وجو ادامه دادند و دیگر از سایه نگریختند. این تغییر رفتاری نشان داد که مغز آن‌ها موفق به فروکاهیدن ترس شده است؛ یعنی توانسته تفاوت میان «ظاهر خطرناک» و «واقعیت بی‌خطر» را تشخیص دهد. این پژوهش گام مهمی در فهم نحوهٔ شکل‌گیری یادگیری آرامش در مقابل ترس‌های غیرواقعی محسوب می‌شود.
بررسی دقیق مغز برای کشف ردپای یادگیری
برای شناسایی بخش‌هایی از مغز که در این فرایند نقش داشتند، پژوهشگران از پروب‌های سیلیکونی (Silicon Probes) برای ثبت فعالیت‌های عصبی موش‌ها استفاده کردند. نتیجهٔ حیرت‌انگیز بود: بخشی به نام «هستهٔ زانویی شکمی» یا ventrolateral geniculate nucleus که پیش‌تر کمتر مورد توجه قرار گرفته بود، محل ذخیره‌سازی این خاطرات جدید بود.
پیش‌تر تصور می‌شد بخش‌هایی مانند «قشر بینایی» (Visual Cortex) مسئول اصلی این نوع یادگیری‌اند، اما این تحقیق نشان داد که اگرچه قشر بینایی برای شناسایی تهدید ضروری‌ست، ذخیره‌سازی حافظهٔ جدید در بخش vLGN اتفاق می‌افتد. این ناحیه، در واقع بین قشر مخ (Neocortex) که تهدید را تشخیص می‌دهد و ساقهٔ مغز (Brain Stem) که واکنش فوری را فعال می‌کند، قرار دارد. کشف این محل ذخیره‌سازی، دروازه‌ای نو به درک یادگیری انعطاف‌پذیر مغز و حافظهٔ ترس‌زدایی می‌گشاید.
امید تازه برای درمان اختلالات مرتبط با ترس
کشف مکانیزم دقیق مغز در غلبه بر ترس، تنها جنبهٔ تئوریک ندارد، بلکه می‌تواند در آینده‌ای نزدیک به درمان‌هایی عملی منجر شود. اگر پژوهشگران بتوانند ساختارهایی را که در این فرآیند درگیر هستند، در مغز انسان نیز شناسایی کنند، می‌توان روش‌هایی نوین برای درمان اختلالاتی چون اضطراب و PTSD ارائه داد.
درمان‌هایی مانند تحریک عمیق مغز (Deep Brain Stimulation)، فراصوت متمرکز (Focused Ultrasound)، یا داروهای هدفمند، می‌توانند این نواحی را به‌گونه‌ای تحریک کنند که یادگیری آرامش ممکن شود. پژوهشگران همچنین دریافته‌اند که برخی انتقال‌دهنده‌های عصبی (Neurotransmitters)، با آزاد شدن در ناحیهٔ vLGN، به مغز کمک می‌کنند تا ترس‌های کهنه و بی‌اساس را فراموش کند.
این یعنی، نه‌تنها می‌توان حافظهٔ ترس را به‌روزرسانی کرد، بلکه شاید بتوان روزی ترس‌های فلج‌کننده را از مغز پاک کرد. داروهایی که مستقیماً روی این ناحیه اثر بگذارند، می‌توانند راه تازه‌ای برای درمان مؤثرتر و کم‌عارضه‌تر اختلالات روانی باز کنند.
