تداخل داروی لاغری «اُزمپیک» (Ozempic) با قرص ضدبارداری: چرا مصرف هم‌زمان ممکن است باعث بارداری ناخواسته شود؟

چند هفته پیش، زنی ۳۵ ساله از لندن در شبکه‌های اجتماعی داستانی را روایت کرد: او پس از سال‌ها مصرف منظم قرص ضدبارداری، ناگهان باردار شد؛ در حالی که تنها تغییر سبک زندگی‌اش، استفاده از داروی جدیدی برای کاهش وزن بود. این روایت تنها یک مورد نیست. با رشد روزافزون استفاده از داروهایی مانند «اُزمپیک» (Ozempic) و «مونجارو» (Mounjaro)، نهاد نظارتی دارویی بریتانیا هشدارهایی دربارهٔ افزایش بارداری‌های غیرمنتظره صادر کرده است. دلیل اصلی این هشدار، اثر این داروها بر عملکرد قرص‌های ضدبارداری عنوان شده است.

در این مقاله بررسی می‌کنیم که چرا تداخل داروی لاغری با قرص ضدبارداری می‌تواند خطرناک باشد و چه مکانیزم‌هایی در بدن موجب این اثر ناخواسته می‌شوند. آگاهی از این موضوع می‌تواند سلامت باروری را در زنان حفظ کند و از مشکلات بعدی جلوگیری نماید.

چگونه داروهای GLP-1 عملکرد سیستم گوارش و هورمون‌ها را تغییر می‌دهند؟

بسیاری از داروهای کاهش وزن مانند «سماگلوتاید» (semaglutide) و «تیرزپاتاید» (tirzepatide) از طریق تقلید عملکرد هورمونی به نام GLP-1 عمل می‌کنند. این هورمون که پس از غذا خوردن از روده آزاد می‌شود، به کاهش اشتها کمک می‌کند. تیرزپاتاید علاوه بر آن، روی سیستم دیگری به نام GIP نیز تأثیر می‌گذارد که آن هم در کنترل گرسنگی نقش دارد.

نکته کلیدی اینجاست: این داروها باعث کند شدن تخلیه معده می‌شوند؛ یعنی غذا مدت بیشتری در معده باقی می‌ماند. این پدیده «تأخیر در تخلیه معده» (gastric emptying delay) نام دارد و یکی از دلایل اصلی تغییر در جذب داروهای خوراکی به شمار می‌آید.

چه تأثیری بر جذب قرص ضدبارداری دارند؟

تحقیقی در سال ۲۰۲۴ نشان داد که تیرزپاتاید می‌تواند غلظت «اتینیل‌استرادیول» (ethinylestradiol)، یعنی بخش مؤثر استروژنی در قرص‌های ضدبارداری ترکیبی را تا ۲۰٪ کاهش دهد. همچنین، زمان لازم برای جذب کامل این ماده در جریان خون بین ۲ تا ۴ ساعت افزایش پیدا کرد. از آنجایی که جذب این هورمون بیشتر در روده کوچک انجام می‌شود، کاهش سرعت تخلیه معده می‌تواند باعث اختلال در زمان‌بندی جذب و در نتیجه، کاهش کارایی دارو شود.

در مورد سماگلوتاید، این اثر کمتر بوده ولی همچنان قابل‌توجه است. جالب آن‌که هر دو دارو تأثیر مشابهی در کاهش سرعت معده دارند، اما اثرات تیرزپاتاید دوام بیشتری دارد. این تفاوت، می‌تواند توضیح‌دهندهٔ افزایش موارد بارداری در میان مصرف‌کنندگان این دارو باشد.

عوارض جانبی گوارشی و تأثیر بر جذب دارو

عوارضی مانند تهوّع (nausea)، استفراغ (vomiting) و اسهال (diarrhea) در میان کاربران این داروها رایج‌اند. برای مثال، در مصرف‌کنندگان تیرزپاتاید، ۱۲٪ دچار استفراغ و ۲۳٪ دچار اسهال می‌شوند. این مشکلات گوارشی می‌توانند باعث دفع داروی ضدبارداری قبل از جذب کامل آن شوند؛ دقیقاً مشابه حالتی که اگر پس از مصرف قرص دچار استفراغ شویم، توصیه می‌شود از روش مکمل پیشگیری از بارداری استفاده کنیم.

آیا کاهش وزن باعث افزایش باروری می‌شود؟

عامل پنهان دیگری نیز ممکن است در افزایش نرخ بارداری مؤثر باشد: خودِ کاهش وزن. اضافه‌وزن و چاقی معمولاً با کاهش باروری (fertility) همراه هستند، به‌ویژه در زنانی که از سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) رنج می‌برند. در این شرایط، کاهش وزن می‌تواند عملکرد تخمدان‌ها را بهبود ببخشد و تخمک‌گذاری را منظم‌تر کند.

پس حتی اگر قرص ضدبارداری همچنان مصرف شود، افزایش باروری ناشی از کاهش وزن ممکن است باعث شود که یک اشتباه کوچک یا تأخیر در مصرف قرص، منجر به بارداری شود.

آیا روش‌های دیگر پیشگیری هم تحت تأثیر قرار می‌گیرند؟

خبر خوب این است که روش‌های غیرخوراکی مانند آی‌یودی (IUD)، چسب‌های پوستی (transdermal patches) یا ایمپلنت‌ها (implants) تحت تأثیر داروهای GLP-1 قرار نمی‌گیرند. چرا که این روش‌ها مستقیماً وارد جریان خون می‌شوند و از مسیر گوارش عبور نمی‌کنند. روش‌های فیزیکی مانند کاندوم یا IUD مسی نیز کاملاً مستقل هستند.

با این حال، توصیه می‌شود زنانی که از قرص‌های ضدبارداری استفاده می‌کنند و قصد شروع مصرف سماگلوتاید یا تیرزپاتاید را دارند، به مدت چهار هفته از روش مکمل پیشگیری نیز بهره بگیرند؛ چون این مدت، اوج بروز عوارض گوارشی است.

خلاصه

در یک نگاه کلی می‌توان گفت مصرف داروهای لاغری خانواده GLP-1 مانند سماگلوتاید و تیرزپاتاید می‌تواند کارایی قرص‌های ضدبارداری را کاهش دهد.
تأثیر این داروها بر سرعت تخلیه معده، جذب هورمون‌های فعال قرص را با تأخیر مواجه می‌کند و حتی ممکن است باعث افت میزان جذب آن‌ها در بدن شود.
از سوی دیگر، استفراغ، اسهال و افزایش باروری ناشی از کاهش وزن همگی عوامل مؤثری هستند که احتمال بارداری ناخواسته را افزایش می‌دهند.
زنانی که از روش‌های خوراکی پیشگیری استفاده می‌کنند، باید در شروع دوره مصرف داروی لاغری، حتماً یک روش مکمل پیشگیری نیز در نظر بگیرند.

❓ سؤالات رایج (FAQ)

آیا داروهای اُزمپیک و ماون‌جارو باعث کاهش اثربخشی قرص ضدبارداری می‌شوند؟
بله. به‌دلیل تأثیر این داروها بر تخلیه معده و جذب داروها در روده، اثربخشی قرص‌های ضدبارداری می‌تواند کاهش یابد.

آیا همهٔ داروهای لاغری چنین اثری دارند؟
خیر. اثرات اصلی مربوط به داروهایی است که بر پایهٔ هورمون GLP-1 عمل می‌کنند، مانند سماگلوتاید و تیرزپاتاید.

آیا روش‌های پیشگیری غیرخوراکی نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند؟
خیر. روش‌هایی مانند IUD، ایمپلنت و چسب‌های پوستی از این تأثیرات مصون هستند.

اگر هنگام مصرف داروی لاغری، استفراغ یا اسهال داشتم، چه کنم؟
در این شرایط توصیه می‌شود از یک روش مکمل پیشگیری مانند کاندوم استفاده شود، زیرا ممکن است جذب قرص ضدبارداری کامل نباشد.

چقدر طول می‌کشد تا بدن به داروی لاغری عادت کند؟
معمولاً چهار هفته ابتدایی دوره، بیشترین میزان عوارض گوارشی را دارد. در این مدت باید با دقت بیشتری از روش‌های مکمل استفاده شود.

آیا فقط جذب اتینیل‌استرادیول تحت تأثیر قرار می‌گیرد؟
تحقیقات فعلی بیشتر بر این ترکیب تمرکز داشته‌اند. هنوز شواهد کافی برای سایر ترکیبات ضدبارداری در دست نیست.