معرفی کتاب « تاریخ هنر »، نوشته دینا آرنولد

پیش‌گفتار

این کتاب را باید دیباچه‌ای بر مسایل و مباحثی دانست که روی هم رفته شاخه تاریخ هنر را می‌سازند واز دلمشغولی‌های اصلی و تاریخ هنر برآمده‌اند که ارزش‌گذاری، دسته‌بندی، تفسیر، توصیف و تفکر دربارهٔ آثار هنری را شامل می‌شود. شیوه‌های رویکرد تاریخ هنر به این مباحث، در طی تاریخ تغییر و تحول یافته است. این تغییر در رویکردها نسبت به پارامترهای تاریخ هنر و اینکه چگونه این تواریخ می‌توانند موضوعات هنری را مورد کنکاش قرار دهند، پرسش‌هایی را در مورد نحوهٔ عرضهٔ تاریخ هنر در قالب کلمات و محدودیت‌های زبان نوشتاری و گفتاری برای انجام این مهم طرح کرده است. همچنین در سال‌های اخیر، اهمیت نسبی نقش هنرمند، موضوعی که مطرح می‌کند و تماشاگر مورد ارزیابی‌های مجدد قرار گرفته است. همین مسایل خود به بروز پرسش‌های دیگری منجر شده از جمله در مورد دل‌مشغولی‌های ما نسبت به خالق اثر، اصالت اثر و مسیر خطی پیشرفت در گذر زمان، که همگی آنها کانون سنتی مباحث تاریخ هنر را شکل می‌دادند، حال آنکه اینها شاید صرفاً یکی از راه‌های نگرش به هنر، تجزیه و تحلیل و ارائهٔ برداشت‌های تاریخی از آن بوده باشد.

کتاب‌های سنتی تاریخ هنر بر دوره‌ها و سبک‌ها تأکید دارند و بر تولید فرآورده‌های هنری غربی تمرکز می‌کنند و همین امر می‌تواند رویکردهای دیگر را تحت‌الشعاع خود قرار دهد و اجازه ندهد که مثلاً آثار هنری را بر اساس موضوع، یا بر اساس میزان تأثیرپذیری از فرهنگ‌های غیرغربی، دسته‌بندی و تحلیل کنیم. این کتاب بر آن است تا چنین شیوه‌های سنتی نگرش به هنر و نوشتن دربارهٔ آن را مورد چالش قرار دهد. بنابراین، نمونه‌هایی را به‌عنوان مثال و نماد برگزیده‌ام که به لحظات تاریخی و فرهنگ‌های متفاوتی تعلق دارند تا بتوانم پرسش‌هایی را مطرح سازم که به نظرم مهم و اساسی می‌آیند. با توجه به حجم اندکی که این کتاب باید داشته باشد و صرفاً بحثی مقدماتی را عرضه دارد، در انتخاب تصاویر سخت‌گیر بوده‌ام و آنهایی را که برگزیده‌ام قرار است صرفاً اشارت‌گر به مباحثی باشند که در آن مورد مطرح می‌کنم. در مجموع، تصاویری که برگزیده‌ام به «هنر نخبه» تعلق دارد، یعنی هنری که انتظار می‌رود در موزه‌ها و گالری‌ها شاهد آن باشیم. این دستمایه به ما فرصت می‌دهد تا گستره وسیعی از مباحث اجتماعی و فرهنگی تحت پوشش قرار گرفته در تاریخ هنر را بررسی کنیم.

بحث را با طرح این پرسش بنیادین آغاز می‌کنم که، «تاریخ هنر چیست؟» این امر به من امکان می‌دهد تا بین تاریخ هنر از یکسو و درک و نقد هنر از سوی دیگر تمایز قایل شوم و دامنهٔ گسترده‌ای از مصنوعاتی را مورد بررسی قرار دهم که در این رشته دخیلند و نشان دهم که اینها در طی تاریخ چگونه تحول یافته‌اند. گرچه هنر مبحثی دیدنی است، اما آن را با خواندن یاد می‌گیریم و عقاید خود را دربارهٔ آن عمدتاً از طریق نگارش منتقل می‌کنیم. این امر زمینه را برای بررسی تأثیر متقابل زبان و تصویر آماده می‌کند که در فصل دوم به آن خواهم پرداخت. در اینجا، به این مسئله نگاه خواهم کرد که کتاب‌های تاریخ هنر چگونه نوشته شده‌اند و چه تأثیری بر خود هنر و بر تاریخ هنر به جا گذاشتند. نمونه‌هایی از تاریخ هنرنویسان از دوران‌های مختلف تاریخی، از جمله پلینی، واساری، وینکلمان، همراه با نوشته‌های معاصرانی چون گامبریچ، گرینبرگ، (۲) ناکلین (۳) و پالک (۴) بررسی خواهد شد. در بررسی آثار این نویسندگان، انتظارات ما از تاریخ هنر به‌عنوان ماجرایی گاهشمارانه دربارهٔ هنرمندان ارزندهٔ غربی که عمدتاً مرد بودند مطرح می‌شود. این تمایل در این تفسیر از بحث مورد نظر، زمینه‌ساز طرح مسایلی در مورد اهمیت چهره‌های برجسته در تاریخ هنر و همچنین طرح این نکته خواهد شد که به هنر غیرفیگوراتیو، بدوی و اولیه چگونه می‌نگریم.

اهمیت گالری‌ها و موزه‌هاـ یا به‌طور کلی، شیوه‌های عرضهٔ تاریخ هنرـ در فصل سوم مطرح می‌شود که شمایی از گسترش مجموعه‌ها، از گنجینه‌های حاصل کنجکاوی‌ها گرفته تا حامیان و مجموعه‌داران خصوصی و غیرخصوصی امروزی را دربر می‌گیرد. در همین رابطه، به تأثیر گردآوری آثار و اشیاء و تأثیر آنها بر ارزش ادراک شده آنها و تاریخ هنر خواهم پرداخت و نشان خواهم داد که چگونه نوشتن دربارهٔ این آثار می‌تواند بر «ارزش» آنها اثر بگذارد. من به این موضوع با نگاه ویژه به مسئلهٔ اهمیت هویت هنرمند در نمایشگاهی که از آثار او در گالری برپا می‌شود می‌نگرم و در پی پاسخ به این پرسشم که از نظر عرضهٔ تاریخ هنر چه فرقی می‌کند که مجموعه آثاری به صورت بررسی مضمونی موضوع مطرح شود یا براساس توالی تاریخی عرضه گردد. این امر در ضمن در تحلیلی که از نمایشگاه‌های پر خرج و پر سر و صدا خواهم داد و اینکه چگونه چنین نمایشگاه‌هایی مسیر تاریخ هنر را تغییر دادند، مثلاً چه شد که نمایشگاه پسا امپرسیونیسم به سال ۱۹۱۲ به آن جنبش خاص هنری عنوان «پسا امپرسیونیسم» داد، به کار خواهد آمد.

رابطهٔ هنر و تفکر می‌تواند پیچیده باشد و در فصل ۴ به تأثیر مکاتب مختلف فلسفی و نظریه روانکاوی بر شیوه‌های تفکر ما دربارهٔ تاریخ هنر و نقش، معنا و تفسیر هنر خواهم پرداخت. در این فصل اندیشه‌های متفکران مهمی چون هگل، مارکس، فروید، فوکو و دریدا را به اختصار معرفی می‌کنم تا نشان دهم که چگونه این متفکران با تاریخ هنر تعامل برقرار کردند و چگونه آرای آنان به ظهور بررسی‌های اجتماعی از تاریخ هنر و برداشت‌های فمینیستی از آن منجر شد. فصل ۵ به بررسی معنا در هنر، به‌ویژه به کیفیت و انواع بازنمایی و کاربرد شمایل‌نگاری، یا نمادگرایی، در آثار هنری در طول تاریخ اختصاص دارد. در فصل ۶ نیز به رسانه‌ها و تکنیک‌های مختلف آفرینش آثار هنری خواهیم پرداخت.

امیدوارم که این کتاب در عین حال که راه‌هایی برای تفکر دربارهٔ هنر و تاریخ آن معرفی می‌کند بتواند در کسب لذت از آثار هنری و درک آنها هم مؤثر واقع شود و می‌خواهم این نکته را اضافه کنم که نباید بگذاریم اهمیت آثار هنری به‌عنوان شواهد اولیه، یا نقاط آغاز تاریخ هنر فراموش شود. بدین‌منظور فصل پایانی کتاب ما را به آثار هنری رجعت می‌دهد. در این فصل توجه خوانندگان را به شیوه‌های مختلف خوانش ویژگی‌های فیزیکی اشیای هنری از نظر تکنیک و ابزار و رسانه‌های به کار رفته در خلق آنها و همچنین شیوه‌های گوناگون خوانشِ آثار نقاشی جلب می‌کنم.

این کتاب به قصد جلب توجه عامه مردم، کسانی که اهل موزه رفتن هستند، دانش‌آموزان باهوش دبیرستان‌ها و دانشجویان سال‌های اول و دوم دانشگاه که دروسی چون تاریخ هنر، باستان‌شناسی و مطالعات فرهنگی را برمی‌گزینند، نوشته شده است. در نگارش کتاب کوشیده‌ام از به کار بردن واژگان تخصصی و اصطلاحات خاصه‌پسند اجتناب کنم، اما چند واژه تکنیکی، تخصصی هم هست که برای استفاده و فهم این کتاب ضروری است. با توجه به این امر، من واژه‌نامه‌ای همراه با آدرس وبسایت گالری‌ها و موزه‌ها در پایان کتاب آورده‌ام که می‌تواند نقطهٔ آغازی برای کسانی باشد که می‌خواهند تحقیق بیشتری در آثار هنری و مکان‌هایی انجام دهند که آن آثار در آنجا نگاهداری می‌شود.

هدف من این است که بحث شفاف و موجزی در مورد مباحث پیچیده مطرح در تاریخ هنر عرضه دارم. از سوی دیگر می‌خواهم خواننده را با ابزارهای اساسی و لازم برای مطالعه تاریخ هنر از خلال پوشش دوره‌ها و مضامین به ترتیب توالی تاریخی آنها مجهز کنم. اما مهم‌تر از همه اینها، این کتاب کوشش دارد تا نشان دهد که چقدر می‌توانیم از هنر چیز یاد بگیریم و در ضمن راه‌های متفاوتی را برای لذت بردن از نگریستن به آثار هنری، تفکر دربارهٔ آنها و درک ارتباط آنها با خود ما فراروی خواننده قرار می‌دهد.

کتاب تاریخ هنر
نویسنده : دینا آرنولد
مترجم : رحیم قاسمیان
انتشارات بصیرت
۱۷۹ صفحه