سرطان ریه چه انواعی دارد؟ علایم و نشانه‌های آن کدامند؟

سرطان ریه عبارت‌است از رشد بافت بدخیم در یک یا هر دو ریه و یکی از همه‌گیرترین انواع سرطان در سراسر جهان است و 29% از تمام موارد مرگ ناشی از سرطان‌ها را تشکیل می‌دهد (31% در مردان و 26% در زنان).

در سال 2007، سرطان اولیه ریه 114760 مرد و 98620 زن را در ایالات متحده مبتلا نمود که 86% از آنها طی 5 سال از تشخیص، جان خود را از دست دادند و در نتیجه، این بیماری به عنوان اولین سرطان از نظر آمار مرگ ناشی از انواع سرطان‌ها در مردان و زنان شناخته شد.

میزان بروز سرطان ریه در 55 تا 65 سالگی به حداکثر می‌رسد.

بیش از 80% بیماران مبتلا به سرطان ریه در کمتر از 5 سال از زنان تشخیص جان خود را از دست می‌دهند.

سرطان ریه از نظر بافت‌شناسی به اواع زیر تقسیم می‌شود:

1. سرطان ریه با سلول‌های کوچک (small cell lungcarcinoma;SCLC) که در آن، سلول‌های سرطانی به شکل کوچک و شبیه به جوی دو سر در زیر میکروسکوپ دیده می‌شوند و از این رو oat cell carcinoma هم نامیده‌شده‌است.

این نوع سرطان ریه رشد سریعی دارد و در زنان کوتاهی در سایر اعضای بدن پراکنده می‌شود. حدود 18% سرطان‌های ریه از این نوع هستند.

2. سرطان ریه با سلول‌های غیرکوچک؛ (non-Small cell lung cancer;NSCLC) که در مجموع، 73% سرطان‌های ریه را تشکیل می‌دهد و انواع این سرطان، عبارتند از:
3. سرطان سلول سنگفرشی (squamous cell carcinoma) که از همه‌گیرترین انواع سرطان ریه است و 29% سرطان‌های ریه را تشکیل می‌دهد و بیشتر، از نایژک‌ها (برونشیول) های ریه آغاز می‌شود و رشد آهسته تری از سایر انواع سرطان ریه دارد و مدت زیادی طول می‌کشد تا به سایر اعضای بدن انتشار پیدا کند.
4. سرطان غده‌های ترشح‌کننده مخاط و رگ‌های لنفاوی (adenocarcinoma)، بیشتر در زیر بافت پوششی یا در مجاری لنفاوی حاشیه بیرونی ریه رشد می‌کند و 32% سرطان‌های ریه از این نوع هستند.
5. سرطان ریه با سلول‌های بزرگ (large cell carcinoma) که بیشتر در شاخه‌های کوچک‌تر نایژه‌ها دیده می‌شود و 9% سرطان‌های ریه از این نوع هستند.
6. سرطان برونشی حبابچه‌ای (برونکیوآلوئولر) که حدود 3% سرطان‌های ریه را تشکیل می‌دهد.
7. انواع متشکل از مخلوطی از چهار نوع d، c، b، a که در مجموع، حدود 3/20 درصد سرطان‌های ریه را تشکیل می‌دهند.
8. تومور کارسینویید ریه که 1% از انواع سرطان‌های ریه از این نوع است.
9. کارسینوم موکو اپیدرمویید که 1/0 درصد سرطان‌های ریه را تشکیل می‌دهد.
10. سارکوم و سایر تومورهای بافت نرم ریه که 1/0 درصد سرطان‌های ریه از این نوع است.
11. کارسینوم آدنوییدکیستیک ریه که کمتر از 1/0 درصد سرطان‌های ریه را تشکیل می‌دهد.
12. تمام انواع دیگر سرطان‌های ریه که مجموعاً حدود 11% سرطان‌های ریه را تشکیل می‌دهند.

واژه سرطان ریه (lung cancer) در مورد تومورهایی به کار می‌رود که از بافت اپی‌تلیوم تنفسی (شامل برونش‌ها، برونشیول‌ها و آلوئول‌ها) منشأ می‌گیرند.

مزوتلیوماها، لنفوم‌ها و تومورهای بافت پشتیبان ریه (تومورهای بافت استرومال) از تومورهای سرطان ریه مجزا هستند. مزوتلیوماها، کمیاب هستند و بیشتر در افراد مبتلا به آزبستوز بروز می‌کنند.

(آزبستوز نوعی پنوموکونیوز است که در اشخاصی که با آزبست یا پنبه نسوز سر و کار دارند ایجاد می‌شود به مبحث 97 مراجعه کنید.)

نشانه‌های هشدار دهنده سرطان ریه عبارتند از:

افزایش سرفه در افراد سیگاری، سرفه همراه با خون، تنگی نفس کوششی (که در هنگام ورزش و فعالیت بدنی روی می‌دهد)، خس خس سینه، درد ناشناخته و واضح قفسه سینه، خشونت صدای مقاوم، عفونت‌های مکرر ریه و راه‌های تنفسی، کاهش وزن، بی‌اشتهایی، تورم صورت و گردن، کاهش انرژی بدن و خستگی بیش از حد.

عوامل زمینه‌ساز ابتلا به سرطان ریه عبارتند از:

اعتباد به دخانیات (هرچه سن شروع استعمال دخانیات پایین‌تر باشد، احتمال بروز سرطان ریه بیشتر می‌شود)؛ آلاینده‌های هوی محل زندگی و محیط کار (آزبست؛ گاز رادون که گازی بی‌رنگ و بی‌بو است و از آزاد شدن اورانیوم در آب و خاک و بعضی مصالح ساختمانی پدید می‌آید؛ اورانیوم؛ و نیکل)؛ استعداد ژنتیکی (ابتلا به سرطان ریه در میان خویشاوندان نزدیک، احتمال ایجاد این بیماری را افزایش می‌دهد)؛ عوامل ایمنی (نارسایی در فرایند ایمنی بدن، از عوامل افزایش‌دهنده بروز سرطان ریه است)؛ سن (افراد بالای 60 سال بیشتر در خطر ابتلا به سرطان ریه قرار دارند).

علایم بالینی سرطان ریه برحسب رشد موضعی تومور، تهاجم به ساختمان‌های مجاور یا انسداد این ساختمان‌ها، رشد در گره‌های لنفاوی ناحیه از طریق انتشار لنفاوی، رشد در نقاط دور دست پس از انتقال از طریق خون و آثار دوردست فرآورده‌های تومور متفاوت است.

دست‌اندازی (متاستاز) خارج سینه‌ای سرطان ریه در اتوپسی (نمونه‌برداری پس از مرگ) بیش از 50% افراد مبتلا به سرطان ریه نوع سلول سنگفرشی، 80% افراد مبتلا به نوع آدنوکارسینوم و کارسینوم سلول بزرگ و بیش از 90% بیماران مبتلا به نوع سلول کوچک دیده می‌شود. نقاط شایع متاستاز سرطان ریه عبارتند از: مغز، استخوان، مغزِ استخوان، کبد، گره‌های لنفاوی، نخاع و غده فوق کلیوی.

دست‌اندازی سرطان ریه به مغز با علایمی مانند سردرد، تهوع و نقایص عصبی مشخص می‌شود.

علایم متاستاز سرطان ریه به استخوان عبارتند از: درد و شکستگی استخوان.

علایم نای از دست‌اندازی سرطان ریه به مغز استخوان همان علایم مربوط به کمبود رده‌های مختلف سلول‌های خونی هستند.

علایم متاستاز سرطان ریه به کبد عبارتند از: بی‌اشتهایی، درد، انسداد مجاری صفراوی و اختلال عملکرد کبد.

متاستاز سرطان ریه به غدد لنفاوی با بزرگ‌شدگی آنها مشخص می‌شود و بیشتر، غدد لنفاوی فوق ترقوه، زیر بغل و کشاله ران گرفتار می‌شوند.

اگرچه 5 تا 15 درصد از بمیاران مبتلا به سرطان ریه، در زمان تشخیص بدون علامت هستند و معمولاً در هنگام انجام رادیوگرافی روتین قفسه سینه یا CT اسکن‌های غربالگری (بیماریابی) تشخیص داده می‌شوند، اکثر بیماران تشخیص داده شده به دلیل وجود بعضی از نشانه‌ها یا علایم بیماری مراجعه نموده‌اند.

درمان‌

پس از تشخیص بیماری که به وسیله پزشک و با استفاده از رادیوگرافی ریه، آزمایش خلط، CT اسکن (از نوع معمولی یا دَوَرانی)، MRI، نمونه‌برداری (بیوپسی)، توموگرافی با نشر پوزیت-رون (PET اسکن)، سونوگرافی، آزمایش عملکرد ریه، برونکوسکوپی، آزمایش خون (از نظر بررسی آنتی‌ژن و آنزیم‌های خاص تومورهای سرطانی)، اسکن استخوان (برای تشخیص انتشار سرطان به استخوان) و بعضی آزمایش‌های دیگر صورت می‌گیرد، درمان آغاز می‌شود. درمان سرطان ریه برحسب مرحله بیماری و درجه‌بندی، وجود یا فقدان متاستاز، سن بیمار و وضعیت سلامتی وی تعیین و انجام می‌شود.

روش‌های مختلف درمان سرطان ریه عبارتند از:

جراحی: اگر تومور بدخیم منحصر به ریه باشد می‌توان بخش کوچکی از آن را برداشت (wedge resection) یا یک لوب کامل را خارج نمود (lobectomy) و یا مبادرت به برداشتن کامل یک ریه (pneumonectomy) کرد. عوارض جانبی جراحی عبارتند از: خونریزی، کم‌خونی، دشواری تنفسی و خواب‌آلودگی.

شیمی‌درمانی: برای از میان بردن یاخته‌های سرطانی پراکنده و پیشگیری از عود بیماری و مواردی که سرطان در بدن پخش‌شده تجویز می‌شود. به کارگیری داروهای شیمیایی منجر به نابودی سلول‌های سرطانی می‌شود. عوارض شیمی‌درمانی عبارتند از: تهوع، استفراغ، ریزش موی سر و ابرو، کاهش گلبول‌های سفید خون، ضعف سیستم ایمنی و دفاعی بدن، عفونت، احساس درد، خشکی دهان و پوکی استخوان، سرگیجه و احساس سرما در بیمار، اسهال و یبوست، و سفتی و خشکی مفاصل از دیگر عوارض شیمی‌درمانی است.

پرتو درمانی (رادیو تراپی): برای از میان بردن مستقیم ضایعه بدخیم ریه به کار گرفته می‌شود. در این روش تابش اشعه با انرژی بسیار زیاد، با آسیب رساندن به سلول‌های زنده منجر به مرگ آنها می‌شود. خستگی شدید، افسردگی، تهوع، استفراغ، بی‌اشتهایی و آسیب‌های عروقی و تنفسی از عوارض پرتودرمانی است. همچنین پرتودرمانی ممکن است موجب سرکوب‌شدن سیستم خونساز بدن، کاهش گلبول‌های سفید، ضعف سیستم ایمنی بدن و سرانجام، بروز ع فونت شود.

درمان فوتودینامیک (Photodynamic Therapy): در این روش، رنگ به داخل سیاهرگ تزریق و سپس در تمام بدن منتشر می‌شود. پس از چند روز، این رنگ تنها در سلول‌های بدخیم باقی می‌ماند. سپس نور قرمز رنگ لیزری به سلول تابانده می‌شود. و رنگ درون سلول سرطانی این نور را جذب می‌کند. این امر منجر به عکس‌العمل فوتوشیمیایی که ویرانگر سلول‌ها است می‌شود.

درمان بیولوژیک یا مونولوژیک: که مشتمل بر بازسازی، تحریک، هدایت و تقویت سیستم طبیعی دفاعی بیمار است و از آنتی‌بادی و هدایت سیستم دفاعی خود یبمار برای مبارزه با سرطان استفاده می‌شود. به‌کارگیری عواملی مانند اینترفرون سلول‌هایی که فعالیت ضدتوموری مستقیم دارند، و آنتی‌بادی‌های مونوکلونال که اثرات تداخل بقای سلول را دارند، رشد سرطان را کاهش می‌دهد.

استنت (Stent): وسیله یا قالبی برای ایجاد تنفس مصنوعی در بیمار مبتلا به سرطان ریه است و در بیمارانی که دچار اختلالات تنفس هستند، به‌کار گرفته می‌شود.

سوزاندن تومور بدخیم با اشعه لیزر: در برخی موارد ضایعه بدخیم سرطان ریه منجر به مسدود شدن حنجره می‌شود. در این موارد، پزشک با سوزاندن ضایعه بدخیم با اشعه لیزر راه عبور هوا را برای بیمار باز می‌کند. این روش به طور کامل نمی‌تواند منجر به از بین بردن ضایعه بدخیم شود ولی به تسهیل تنفس بیمار کمک می‌کند.

پیشگیری

ممانعت از سیگار کشیدن کودکان و نوجوانان مؤثرترین روش پیشگیری از سرطان ریه است.

در 5 تا 20 درصد داوطلبان، برنامه‌های ترک سیگار موفقیت‌آمیز بوده است.

توجه

قدرت نیکوتین در ایجاد اعتیاد، با قدرت اعتیادزایی هرویین برابر است.

تدابیر پیشگیرانه‌ای مانند دوری از آلاینده‌ها و عدم استعمال دخانیات بهترین روش پیشگیری از ابتلا به سرطان ریه هستند.

پیشگری شیمیایی، رویکردی آزمایشی برای کاهش سرطان ریه به شمار می‌آید و هنوز هیچ نوعی فوایدی در ارتباط با استفاده از این روش به اثبات نرسیده است. دو ماده شناخته‌شده مورد استفاده برای پیشگیری شیمیای، یعنی ویتامین E و بتاکاروتن، در عمل، احتمال بروز سران ریه در سیگاری‌های قهار را افزایش داده‌اند.

توجه

هنگامی که علایم و نشانه‌های سرطان ریه ظاهر می‌شوند، اکثراً بیماری به مرحله پیشرفته رسیده‌است.

بهداشت محیط

تحقیقات جدید نشان داده‌اند که گاز بی‌رنگ و بی‌بوی رادون که در بسیاری از منازل و محل‌های کار یافت می‌شود می‌تواند احتمال بروز سرطان ریه را افزایش دهد. رادون، عنصر رادیواکتیوی است که به سختی می‌توان آن را تشخیص داد. این گاز از واپاشی طبیعی اورانیوم ایجاد می‌شود و می‌تواند در ساختمان‌ها انباشته شود و از راه شکاف‌های موجود در زیرزمین نشت کند و از چشمه‌های آب‌گرم متصاعد شود. بعضی از کشورهای توسعه یافته مانند سویس و آلمان تحقیقاتی در زمینه تهیه نقشه‌های مشخص‌کننده مناطق دارای رادون زیاد و رادون کم انجام داده‌اند اما هنوز این اطلاعات در بسیاری از کشورها وجود ندارد. باید راهبردهایی برای جلوگیری از هجوم گاز رادون به منازل اندیشیده شود. به عنوان مثال باید زیرزمین‌ها را با ورقه‌های نازک پلاستیکی پوشاند. غلظت رادون در هوای محیط‌های سربسته در خاورمیانه در کمترین میزان و در بعضی کشورهای اروپا که دارای ذخایر زیاد اورانیوم در زیرزمین هستند در بیشترین حد است. مقامالات کمیته علمی سازمان ملل درباره آثار تشعشعات اتمی (UNSCEAR) اعلام نموده که قوانینی را در زمینه پایین آوردن سطح توصیه‌شده رادون در منازل و محیط کار ارایه خواهد کرد.

وضع قوانین مخصوص برای پاکسازی محیط‌زیست و به ویژه فضاهای بسته و محل کار، از طریق ممانعت از استعمال دخانیات می‌تواند تا حد زیادی موجب پیشگیری از ابتلا به سرطان ریه شود.

تومورهای خوش‌خیم ریه کدامند؟

تومورهای خوش‌خیم ریه، در مجموع کمتر از 5% تمام تومورهای اولیه را تشکیل می‌دهند و عبارتند از: آدنوم برونکیال و هامارتوماها و یک گروه از تومورهای خوش‌خیم بسیار نادر (تومورهای اپی تلیال مانند پاپیلوماهای برونشی و پولیپ‌های فیبرواپی تلیال؛ تومورهای مزانشیمی مانند کوندورماها، فیبروماها، لیپوم‌ها، همانژیوم‌ها، لیومیوماها، لنفوم‌های کاذب؛ و تومورهای با منشأ مختلط مانند تراتوم‌ها).

این تومورها می‌توانند به شکل توده‌های مرکزی تظاهر نمایند و موجب انسداد راه هوایی، سرفه، خلط خونی و پنومونیت شوند. ممکن است این توده‌ها در رادیوگرافی دیده شوند یا نشوند ولی معمولاً به وسیله برونکوسکوپی فیبرواپتیک قابل دسترسی و تشخیص هستند. این احتمال وجود دارد که تومورهای مزبور بدون علایم باشند. در تمام موارد، وسعت عمل جراحی به کار گرفته‌شده برای درمان این تومورها را باید در هنگام انجام عمل مشخص نمود و معمولاً از یک روش محافظه‌کارانه همراه با بازسازی مناسب استفاده می‌شود.