فیلم استاد و فرمانده: منتهی الیه جهان: معرفی و بررسی و تحلیل | Master and Commander: The Far Side of the World (2003)
کارگردان: پیتر ویر
فیلمنامه‌نویس: پیتر ویر John Collee
بر پایه ناخدا و فرمانده اثر Patrick O’Brian
بازیگران: راسل کرو – پل بتانی – بیلی بوید – جیمز دارسی – Edward Woodall – مکس پیرکیس
تماشای اسناد و فرمانده تجربه‌ای بسیار شیرین و لذت بخش است. پیتر ویر کارگردان سرشناس استاد و فرمانده (و خالق فیلم‌هایی مثل انجمن شاعران مرده و نمایش ترومن) همچون سلف نامدارش دیوید لین خوب می‌داند که چگونه باید یک فیلم حماسی ساخت بدون این که مایه‌ها و وجود انسانی را تلف کرد. اسناد و فرمانده تنها یک فیلم اکشن صرف نیست بلکه فیلمی است مبتنی بر کاراکتر و روابط میان آدم‌ها، فیلمی که در لایه‌های زیرین خود به شدت فلسفی و روشنفکرانه است؛ فیلمی که طبیعت انسانی را در مواجهه با خشونت بیرونی به نمایش می‌گذارد و ظرایف و پیچیدگی‌های روح بشری را آشکار می‌سازد.
استاد و فرمانده: منتهی الیه جهان مبتنی است بر مجموعه نوول‌های پاتریک اوبریان و کاراکتر‌های خلق شده از سوی این نویسنده قرن بیستمی. او بریان مجموعا بیست نوول نوشت که کاراکتر‌های اصلی آن‌ها کاپیتان جک آیری و دکتر استیون ماتورین بودند. این دو کاراکتر در فیلم استاد و: فرمانده در محور قصه قرار دارند. گرچه فیلم استاد و فرمانده از طرح داستانی نوول منتهی الیه جهان نوشته پاتریک اوبریان سود برده اما تغییرات بسیاری در آن داده شده و حتی بسیاری از عناصر کلیدی داستان مذکور در نسخه سینمایی حذف شده است و در عوض جزئیات خاصی از دیگر ترول‌های اوبریان به عاریت گرفته شده.
قصه فیلم در سال ۱۸۰۵ میلادی می‌گذرد؛ زمانی که کشتی‌ها خیال‌انگیز‌ترین و قدرتمندترین: وسایل حمل و نقل و مسافرت در جهان بودند. در سال ۱۸۰۵ جهان در هراس از ناپلئون امپراتور: و دیکتاتور فرانسه بود و در این میان هیچ قوم و کشوری به اندازه بریتانیایی‌ها از ناپلئون و قدرت نظامی‌اش در هراس نبودند. کاپیتان جک آبری (راسل کرو) فرماندهی کشتی بریتانیایی «اچ‌ام‌اس، سرپرایز» را بر عهده دارد. دوست و رقیب او، دکتر استیون ماتورین (پال بتانی) دکتر جراح بر روی عرشه کشتی است. دکتر ماتورین فردی تحصیلکرده و اهل علم و پژوهش است. وی از آن رو سوار بر کشتی «اچ‌ام‌اس» شده تا با رفتن به آب‌های دوردست درباره گونه‌های مختلف حیوانات تحقیق و پژوهش کند، اما دوست نزدیک او، کاپیتان آبری که فرماندهی لایق و با اعتماد به نفس است ناگهان تصمیم می‌گیرد که یک کشتی فرانسوی به نام «اچرون» را که به کار دزدی دریایی مشغول است تعقیب کند. در اولین نبرد میان دو کشتی «اچ‌ام‌اس» تا سر حد نابودی پیش می‌رود چرا که کشتی فرانسوی به مراتب بزرگتر و مجهزتر از رأی بریتانیایی خویش-است. اما نهایتاً کشتی «اچ‌ام‌اس» با استفاده از توده مه از مهلکه می‌گریزد. در ادامه ماجرا کشتی بریتانیایی، به تعقیب کشتی فرانسوی در آب‌های اقیانوس اطلس ادامه می‌دهد و…
کل داستان فیلم تقربیا بر روی عرشه کشتی اچ‌ام‌اس روی می‌دهد. پیتر ویر به درستی تمامی صحنه‌های نبرد را از نقطه نظر عرشه نشینان همین کشتی به تصویر می‌کشد. آدم‌های روی عرشه و در رأس‌شان کاپیتان آبری و دکتر ماتورین به درستی و کمال پرداخت شده‌اند، کمتر فیلم اکشنی را دیده‌ام که تا این حد توجه خود را معطوف کاراکتر‌ها کرده باشد. همه کاراکتر‌ها پذیرفتنی و باورپذیر از کار درآمده‌اند و بازی‌ها در اوج است.
فیلم استاد و فرمانده صحنه‌های اکشن بی‌بدیلی دارد. صحنه‌ای که کشتی بریتانیایی در سواحل «کیپ هورن» با طوفان درگیر می‌شود، بهترین و تماشایی‌ترین نبرد کشتی و طوفان در تاریخ سینماست. در خبر‌ها بود که این صحنه‌ها با کشتی واقعی و در یک طوفان واقعی فیلمبرداری شده است. اصولاً آن چه که صحنه‌های اکشن استاد و فرمانده را جذاب ساخته، همین حس واقعی بودن اکشن است که در تمامیت فیلم احساس می‌شود. بهره‌گیری از جلوه‌های ویژه کامپیوتری جای چندانی در فیلم ندارد و این یک مزیت عمده برای استاد و فرمانده به شمار می‌رود. پیتر ویر برای ساختن این فیلم یک بودجه گزاف ۱۲۰ میلیون دلاری در اختیار داشته که به قول یکی از منتقدان «هر سنتی که خرج کرده بر روی پرده سینما نمایان است. »
بهترین صحنه فیلم صحنه‌ای است که کشتی بریتانیایی در سواحل (گریپ هورن) دچار طوفان می‌شود. شاید بتوان گفت این فیلم یکی از بهترین فیلم‌ها از نظر تاریخی و صحنه‌های اکشن در طول تاریخ سینما استاین فیلم مورد استقبال و علاقه بسیاری از سینماگران و همینطور سینما دوستان بوده است. دلیل این استقبال زیاد را می‌توان در فیلمنامه قوی و همچنین استفاده از بازیگران حرفه‌ای همچون راسل کرو و پل بتانی دانست.
شیوه فیلمبرداری فیلم استاد و فرمانده هم یکی از دلایل مهم موفقیت فیلم می‌باشد که با توجه به شرایط فیلمبرداری، بسیار قابل توجه است. زیرا قسمت‌هایی از فیلم به صورت واقعی و با استفاده از تلاطم و طوفان واقعی دریا فیلمبرداری شده است. همچنین عدم استفاده زیاد از جلوه‌های ویژه کامپیوتری در فیلم، در زیباتر شدن و مستحکم‌تر شدن فیلم بی‌تأثیر نبوده است.
فیلم از آغاز تا پایان جذاب و مسحورکننده است و اغراق نکرده‌ایم اگر بگوئیم بهترین فیلم ماجرایی/ دریایی تاریخ سینماست. تمامی جزئیات تاریخی در ارتباط با کشتی‌ها و ابزار و آلات مورد استفاده در ۲۰۰ سال پیش رعایت شده است. در جایی خواندم که یک گروه پژوهشی نسبتاً پر تعداد هفته‌ها و ماه‌های متمادی را صرف پژوهش و تحقیق در این باره کرده بودند تا فیلم از هر حیث منطبق با واقعیت‌های تاریخی باشد.
منتقدان آمریکایی نیز استقبال گرمی از استاد و فرمانده کرده‌اند. راجر ایبرت ۴ ستاره (از مجموع 4 ستاره) به این فیلم داده است. ایبرت نقد خود را با این جملات آغاز کرده است: «استاد و فرمانده پیتر وین یک فیلم ماجرایی دریایی پرشور و بانشاط است که با یک هوشمندی نامنتظر و نامعمول قصه خود را باز می‌گوید، این فیلم ما را به یاد کلاسیک‌های سینمایی خوش ساخت می‌اندازد. به یاد دورانی که از اکشن‌های کامپیوتری فاقد روح هیچ خبری نبود. اسناد و فرمانده با دقت و وسواس مثال زدنی دوران ۱۸۰۵ و نبرد‌های دریایی آن زمان را بازآفرینی می‌کند؛ نبرد‌هایی که پس زمینه لازم برای مطرح کردن کاراکتر‌ها را فراهم کرده است…»
منبع: دنیای تصویر – مجله آینه
