آیا می‌دانید سندرم متابولیک چیست؟

نویسنده مهمان – مژگان آستانه: آیا اضافه وزن دارید؟ آیا چاق هستید؟ آیا به چاقی یا اضافه‌وزن فقط به عنوان چیزی که باعث می‌شود از زیبایی و تناسب اندامتان کاسته شود و نتوانید هر لباسی را بپوشید نگاه می‌کنید یا به اثرات زیان‌آور آن روی بدن هم فکر کرده‌اید؟

شما می‌توانید با رفتن به اینجا شاخص توده بدن خود را حساب کنید و بفهمید که آیا واقعا چاق هستید یا اضافه وزن دارید.

در دنیای امروز بحران چاقی غوغا می کند. گمان نمی‌کنم کسی وجود داشته باشد که از منابع گوناگون اطلاع رسانی مثل رادیو، تلویزیون، روزنامه‌ها، وب و یا سیستم اطلاع‌رسانی سینه به سینه، از مضرات چاقی نشنیده باشد. شیوه زندگی در عصر تکنولوژی و سرعت ما را وادار می‌کند که همه کارهای فیزیکی را که نیاکانمان انجام می‌داده‌اند و به واسطه همان فعالیت‌های بدنی سالم می‌مانده‌اند کنار بگذاریم و آنها را به دستگاه‌ها واگذار کنیم.

از اثرات منفی چاقی نیز زیاد شنیده‌ایم. یکی از همین اثرات منفی «سندرم متابولیک» است که بر طبق تعریف International Diabetes Federation (IDF) در سال 2006 چنانچه شخصی مبتلا به چاقی مرکزی باشد و دو علامت از علائم زیر را همزمان داشته باشد، مبتلا به آن است:
فشار خون بالا (سیستولیک > 130mmHg و دیاستولیک > 85 mm Hg)
عدم تحمل گلوکز/مقاومت به انسولین (گلوکز پلاسما در حالت ناشتا > 100 mg/dl)
افزایش چربی بدن (تری گلیسرید > 150 mg/dl)
کلسترول LDL بالا ( و کاهش کلسترول HDL < 40 mg/dl)

سندرم متابولیک که با نام‌های دیگری مثل سندرم متابولیک X، سندرم کاردیومتابولیک، سندرم X، سندرم مقاومت به انسولین و سندرم Reaven (برگرفته از نام Reaven Gerald) نیز نامیده می شود، مجموعه‌ای است از چندین اختلال که با چاقی مرتبطند و همراه با هم باعث افزایش ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی و دیابت می‌شوند.

البته بیماران لزوماً همه علائم گفته شده را ندارند اما زمانی که دو علامت یا بیشتر همراه با هم در شخصی وجود داشته باشد، مجموعه این مشکلات با هم سندرم متابولیک گفته می شود. تشخیص سندرم متابولیک به دلیل اینکه خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی، سکته، دیابت نوع دو، بیماری های کلیوی، و غیره را بالا می‌برد دارای اهمیت است. هدف اصلی درمان این سندرم هم کاهش ریسک بیماری قلبی و دیابت است.

افرادی که به سندرم متابولیک مبتلا هستند نسبت به افراد غیر مبتلا دو بار بیشتر به بیماری‌های قلبی و پنج بار بیشتر به دیابت مبتلا می‌شوند. اما بسیاری از مردم هنوز با این واژه نسبتاً جدید آشنا نیستند. تاریخچه اصطلاح «سندرم متابولیک» به اواخر دهه 1950 باز می‌گردد اما کاربرد عمومی آن از اواخر دهه 1970 به دنبال یافتن ریسک فاکتورهای مرتبط با دیابت گسترش یافت.

فاکتورهای مهم تأثیرگذار بر بروز این بیماری که اکثراً هدیه دنیای مدرن امروزی هستند، شامل استرس، وزن بالا و چاقی، افزایش سن، کم تحرکی، ژنتیک و اختلالات اندوکرین (مثلاً سندرم تخمدان پلی کیستیک در زنان در سن باروری) هستند.

این نمودار مقایسه‌ای از سال 1996 تا سال 2003 میان جمعیت‌های با شاخص توده بدن یا BMI بالای 30 است که توسط OECD* انتشار یافته است. آنچه از این نمودار بر می‌آید این است که در میان کشورها، آمریکاییان بیشترین تعداد افراد با شاخص توده بدنی بالای 30 و ژاپنی‌ها کمترین تعداد افراد را دارند. به همین دلیل از هر 5 آمریکایی یک نفر به سندرم متابولیک مبتلاست و شیوع آن با افزایش سن نیز بیشتر می شود. کمترین مبتلایان به این سندرم نیز در کشور ژاپن وجود دارند.

به هرحال اولین روش درمانی برای این بیماری تغییر سبک زندگی است. مثلا تغییر رژیم غذایی و بیشتر کردن تحرک. با این وجود، اگر 3 تا 6 ماه تلاش برای اصلاح ریسک فاکتورها برای بهبود کافی نبود، معمولاً درمان دارویی تجویز می شود. معمولاً اختلالاتی که مجموعاً سندرم متابولیک را ایجاد نموده‌اند به صورت جداگانه درمان می‌شوند. (مثلاً داروهای مُدِر و مهار کنندگان ACE برای درمان فشار خون، داروهای کلسترول برای کم کردن سطح کلسترول LDL و تری گلیسریدها، داروهایی برای کاهش مقاومت به انسولین مثل مِت فورمین)، البته این نوع درمان بوسیله سازمان غذا و داروی آمریکا به تایید نرسیده است.

اخیراً مرکز جراحی متابولیک و کاهش وزن (Center for Metabolic and Weight Loss Surgery)، اعلام نموده که انجام جراحی‌هایی به منظور کاهش وزن (مثلاً جراحی میانبر زدن روده) در برطرف‌سازی دیابت بیمارانی که شاخص توده بدنی  35 و بیشتر دارند، بسیار موثر است: در این مرکز مشاهده شده که دیابت بیش از 80% بیمارانی که جراحی بای پس روده انجام داده‌اند به سمت بهبودی پیش رفته است. اثر این جراحی‌ها بر دیابت طی چند روز مشاهده می‌شود و به کاهش وزن بستگی ندارد. اگرچه هنوز مکانیسم زمینه‌ای چنین اثری کاملاً مشخص نشده، اما آنها تصور می‌شود که انجام عمل بر روی این بیماران تاثیر شگرفی بر مشکلات متابولیکی آنها دارد. اعتقاد بر این است که هورمون‌های روده نقشی اساسی در این روند دارند و هر تغییری در این محیط، مسبب نتایجی است که به لحاظ بالینی مشاهده می‌شود.

با توجه به این بررسیها، این مرکز اکنون در حال تحقیق بر روی اثر جراحی کاهش وزن در میان بیمارانی با شاخص توده بدن بین 30 تا 35 است. دانشمندان این مرکز امیدوارند با انجام جراحی متابولیک، این اثرات منفی را کاهش دهند و تا کیفیت زندگی بیماران بهبود یابد و مشکلات طولانی مدت بیماران کاهش یابد. از آنجا که هنوز اثرات طولانی‌مدت جراحی بر بیماران با وزن بدنی کمتر، مشخص نشده است، این تحقیقات با احتیاط کامل انجام می شوند.

٭ ماموریت OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development) ارتقاء سیاست‌هایی است که سلامتی اقتصادی و اجتماعی مردم سرتاسر دنیا را بهبود بخشند.

منبع