معرفی کتاب: آلنده، روایت یک زندگی
نویسنده مهمان: سعید علی‌زاده:
«صدایی ضبط شده، با او سخن می‌گوید : هواپیمایی برای شما و خانواده‌تان آماده کرده‌اند. استعفا بدهید و بروید٬ یا بروید و استعفا بدهید. فرقی نمی‌کند. کاخ ریاست جمهوری بمباران خواهد شد. آلنده صدا و کلمات را به یاد می‌آورد. آنها را سالهای پیش شنیده‌بود. سی وسه سال گذشته٬ و او هنوز به یاد دارد. دون پدرو سردا پاسخ آن را داده بود : شما خائن‌ها نمی‌دانید شرافت یعنی چه. فقط می‌توانید مرده مرا از اینجا خارج کنید.»
هر سال هنگامی که روز دلهره‌آور یازده سپتامبر فرا می‌رسد٬ همگان افول برج های پهلو به پهلوی نیویورک را به یاد آورده و بیش از هر چیز تصویر سقوط آنها را در ذهن خود مجسم می‌کنند. در سوی دیگر این روز شوم کمتر کسی به آنچه که در سرزمین معدن‌های مس در کناره‌های آمریکای لاتین گذشت٬ آگاه است. شاید روی دیگر این روز ننگ‌آور برای سیاستمداران غربی آشنا‌تر باشد٬ روزی که خاک شیلی برای یک بار دیگر چهره‌ای هولناک از خونتای* درجه‌دارانش را به چشم دید و داغ‌دار جدایی یکی از عزیزترین مردانش از مردمش شد. «سالوادور آلنده» در سه‌شنبه خونین سال 1973 برای آخرین بار با فریاد «زنده باد شیلی» در ذهن مردم دنیا ماندگار شد.
آنچه که روز یازده سپتامبر 1973 در شیلی روی داد، دست مایه‌ی افراد متعددی شد تا برای رونمایی از حقایق دست به کار شوند. کتاب‌ها و مستند‌های بسیاری در باب کودتای سال 1973 شیلی و سقوط دولت مردمی آلنده به تألیف و تصویر در‌آمده‌اند که هر یک از منظر متفاوتی این واقعه را مورد کنکاش قرار داده‌اند. در این بین نوشته‌ها و یادداشت‌های کسانی که به شخص آلنده نزدیک‌تر بودند از هر جهتی مستند‌تر و قابل پذیرش‌تر است. یکی از همین افراد «فرناندو آلگریا» است که با قلم مستحکم خود آنچه را که بر مرد روزهای سخت شیلی گذشت، به تحریر در آورده است و تیزی قلمش از ذکر هیچ یک از وقایعی که بر آلنده گذشته بود٬ چشم پوشی نکرده است.
فرناندو آلگریا نویسنده شیلیایی خطه آمریکای لاتین که با آثاری همچون رکاباران٬ لائوتارو٬ و بهار شیلی حضور خود را در زمره نویسندگان تاریخی – سیاسی‌نویس شیلی تثبیت کرده است٬ از دوستان نزدیک سالوادور آلنده به شمار می‌رفت. او که تمام توجه‌اش به گذر رویدادها و وقایع رخ داده در تاریخ معاصر شیلی معطوف گشته بود در واپسین روزهای حیات آلنده با پذیرش درخواست او مبنی بر تألیف زندگینامه‌اش، توانست نگارنده وقایعی باشد که تاکنون در هیچ نوشته و گزارش مشابهی دیده نشده‌اند. او روایتگر روزهای زندگی مردی بود که همگان وی را با سرسختی و مبارزات پایان‌ناپذیر و علاقه بی‌وصفش به توده مردم می‌شناختند. آلگریا به گواه خودش آلنده را همان طور که بوده معرفی کرده است و کتاب را بیوگرافی مستدل و غیرقابل تردیدی از مرد انقلابی شیلی می داند. 65 سال زندگی سالوادور آلنده مصادف با چند ده سال خونریزی و وحشت بود که بستر غم‌باری برای روایت رمان آلگریا فراهم آورده است. در این کتاب می‌خوانیم که چگونه آلنده به یاری طبقات متوسط و کارگر شیلی شتافت و به آنها کمک کرد تا به درجاتی از قدرت سیاسی و مالی دست یابند. او راهی را پیش روی ملل آمریکای لاتین قرار داد که به سوی رهایی از بی‌عدالتی ساخته شده بود.
شیوه ای که آلگریا در نگارش کتاب «آلنده : روایت یک زندگی» در پیش گرفته است، مبتنی بر در هم‌آمیزی تاریخ و روایات داستان سرایانه است که به طرز معجزه‌آسایی به یک معجون کم‌نظیر از شیوه رمان‌نویسی بدل گشته است. آلگریا در باب چگونگی این روایت ذکر می‌کند که : «قلم زدن در مورد یک دوست شخصی که به چهره‌ای تاریخی تبدیل شده ، مرا به فراسوی حوادث و رخدادهای ساده و معمول کشاند. حرف‌هایی است که شاید تا به حال گفته نشده‌اند و من می‌توانم انها را بگویم. رویداد‌هایی بوده‌اند که من می‌دانم چطور اتفاق افتاده‌اند. همه اینها باعث شده‌اند که انجام این امر نه فقط یک گزارشگر را بلکه یک رمان‌نویس را برای آشکار سازی به یاری طلبد.» به نظر عده‌ای، هر چند ممکن است یک رمان در بیان جزییات تاریخ ناکامل و ناقص قلمداد شود٬ اما از سویی به همان اندازه در بیان انگیزه‌های درونی و احساسات و عواطف شخصیت‌ها و حوادث‌اش قابل‌تر است و این همان عاملی است که رمان آلگریا را به یک اثر درخشان در توصیف زمانه‌ی سالوادور آلنده تبدیل کرده است. به تعبیر فردریک.م.نان٬ آلگریا با کتابش ما را به جایی می‌برد که در آن داستان و تاریخ در هم تنیده می‌شوند٬ از هم دور می‌شوند و دوباره در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و به زمانی می‌روند که در آن رمان جدید به عنوان بزرگترین جنبش ادبی آمریکای لاتین٬ از دوران مدرنیسم به این سو ظهور می‌کند. در این کتاب زندگی آلنده به صورت یک رمان عرضه می‌شود که آلگریا در آن بدون هیچ‌گونه قضاوت مشخص و یا جهت‌داری به ادای دین خود در نشان دادن چهره واقعی سالوادور آلنده٬ مرد خستگی‌ناپذیر سرزمین شیلی می‌پردازد. نثر ساده و دلچسبی که در بطن کتاب جاری‌ست به مدد برگردان صادقانه محسن شرفی٬ کتاب را به جرگه نوشته‌هایی وارد می‌کند که برای هر خواننده‌ای فارغ از علاقه‌اش به تاریخ آمریکای لاتین و تحولاتش٬ جذاب است.
کتاب «آلنده : روایت یک زندگی»، از دو بخش اصلی تشکیل شده است که در قسمت اول زندگانی آلنده را از بدو تولد تا دوران میان سالی نشان می‌دهد. تحولات و وقایع شیلی در این برهه به دقت و تفضیل ذکر شده‌اند. در این بخش آلنده را در دورانی که هنوز به طور کامل در صحنه سیاسی شیلی خود را به عنوان یک مهره قدرتمند و تأثیرگذار تثبیت نکرده بود، می‌بینیم و می‌خوانیم که چگونه در حالی که نظاره‌گر فقر و فلاکت مردمانش بود به رشد سیاسی برخاسته از نیاز برای کمک به ملتش مشغول می‌شود. در این مقطع می‌خوانیم که چگونه آلنده در دانشکده پزشکی که سیاسی‌ترین و روشن‌ترین دانشکده کشور بود وارد شد و چه مسیری را طی کرد که از درمان و طبابت به سوی خیزش‌های سیاسی تغییر جهت داد. او در کتاب در باب ارزیابی آن دوران می‌گوید : «من غالب اوقات در حال رفت و آمد در محلات فقیرنشین و روستاها بودم٬ زیرا که علاقه داشتم مانند پدربزرگم درس پزشکی را به خاطر خدمت به کارگران و نیازمندان به پایان برسانم.» سالوادور از طریق آگاهی خویش درباره نابرابری طبقاتی از نوع شیلیایی٬ که هر انسانی را در نمود سانتیاگویی به خشم می آورد٬ به جنبش انقلابی دانشجویان پیوست.
در بخش دوم کتاب می‌خوانیم که چگونه آلنده پس از اینکه به یک چهره شناخته شده در بازی سیاسی شیلی مبدل گشت برای رسیدن به قدرت سیاسی تلاش کرد و در این راه چه مصایب و موانعی بر سر راهش گذاشته شد. قسمت دیگری از بخش دوم به دوره ریاست جمهوری آلنده می‌پردازد که متلاطم‌ترین روزهای عمر آلنده بودند٬ روزهایی که با انواع و اقسام خرابکاری‌ها و تهاجم‌ها سپری شد و با سلسله حوادث هماهنگ شده‌ای مسیر حکومت ناپایدارش را به سوی کودتای تلخ پینوشه پیش برد. قسمت‌های اعظمی از بخش دوم کتاب به توصیف چگونگی روانه شدن حکومت آلنده به سوی آن واقعه یاد شده می‌پردازد و آلگریا در واپسین صفحات کتاب قدرت خود را با نگارش لحظه به لحظه مبارزات آلنده در کاخ ریاست جمهوری و مقاومت و پایداری ستودنی‌اش تا آخرین دم٬ به رخ خواننده می‌کشد.
یکی از ویژگی‌هایی که موجب ارتقای محبوبیت آلنده در اذهان عمومی شد، شخصیت والامنش و وارسته‌اش بود که در کتاب به روشی دلپذیر پیاده شده است. سیمای آلنده٬ نگرش او٬ ویژگی‌های شخصیتی‌اش٬ حرکاتش٬ پردلی و شهامتش٬ و نقاط ضعفش در کمتر جایی مثل این کتاب به صورتی کاملا ملموس و قابل باور دیده شده است. روایت آلگریا از زمانی که آلنده پس از چندین دوره ناکامی در انتخابات سرانجام انتخاب می‌شود بدین صورت است : «من آدمی هستم با تمام نقاط ضعف و ناتوانی‌های یک فرد عادی بشری و همان گونه که در گذشته قادر بودم ناکامی‌ها و شکست‌ها را بپذیرم٬ حالا بدون هر گونه ملاحظه یا کینه‌جویی پیروزی را قبول می‌کنم. این پیروزی به هیچ عنوان یک پیروزی شخصی نیست. تنها آرزوی من این است که رئیس جمهور و رفیق شما باشم و برای سازندگی خاک شیلی تلاش کنم.»
روابط و رفت و آمدهای آلنده با شخصیت‌های ادبی و سیاسی معاصرش در شیلی و سرتاسر آمریکای لاتین از دیگر روایت‌هایی‌ست که به روشنی در کتاب دیده می‌شوند. آلگریا از تأثیرات عمیقی که چه‌گوارا بر آلنده می‌گذارد این چنین می‌گوید : «آلنده آرزو می‌کرد همانند این پزشک جوان می‌بود٬ کسی مانند این رزمجوی رؤیایی که موفقیت شغلی ٬ خانواده٬ و قفس طلایی خود را رها ساخت و رفت تا در شهرها و کوههای آمریکای لاتین بجنگد. دلش می‌خواست چمدان‌هایش را بسته و به کوبا و یا ویتنام برود. روزی که خبر مرگ چه را شنید با غمی پنهان در صحن سنا فریاد زد باید جسد چه را به وی تحویل دهند و به نام انقلابیون شیلی و آمریکای لاتین روی دست به کوبا ببرند.»
رابطه او با پابلو نرودا شاعر محبوب هم عصرش بیش از هر چیز دیگری بر تطهیر تفکرات مردمی او صحه گذاشته است. آنها از دوران دانشجویی فعالیت‌های مبارزاتی خود را به موازات هم آغاز نمودند و در مقاطع مختلفی در کنار یکدیگر بودند. آلگریا، نرودا را به همان شمایل دوست داشتنی‌اش وصف کرده و در جایی از کتاب که این دو با یکدیگر به گفتگو می‌نشینند، نرودا از آلنده اینچنین یاد می‌کند : «ما به زودی صاحب رئیس جمهوری خواهیم شد که مردمش او را دوست دارند٬ رئیس جمهوری که نمی‌داند چگونه باید حکومت کرد٬ زیرا که روح سالم و بزرگش که از کینه‌توزی و بدخواهی آسیب ندیده، به او اجازه حکومت کردن نمی‌دهد. او کسی است که به عدالت به عنوان شرایط طبیعی زندگانی انسانی می‌اندیشد، نه پاراگرافی در متن قانون اساسی.»
از قسمت‌هایی که برای من به عنوان یک خواننده بسیار تأثیرگذار بود، روایت آلگریا از احوالات پینوشه در شامگاه یازدهم سپتامبر است : «ژنرال پینوشه کمی پس از نیمه‌شب برای پیاده‌روی به خیابان‌های اطراف خانه‌اش می‌رود. دست‌ها را از پشت در یکدیگر قلاب کرده و با نفس‌های عمیق عطر گل‌های یاسمن را همراه با نسیم فرو می‌دهد. سکوتی وهم‌آور بر سانتیاگو غالب شده است٬ شهر زرادخانه‌ای است با فیتیله‌ای سه رنگ که به زودی به آتش کشیده خواهد شد. نگاهی به ساعت می‌اندازد٬ و لبخندی بر لب می‌آورد. فکر می‌کنی آن طرف الان مشغول چه کاری است؟ ژنرال خوب می‌خوابد – بدون رویا یا کابوس. هنگامی که سپیده می‌زند و رؤیاها آغاز می‌شوند، هنگام برخاستن و راه افتادن برای شلیک است.»
در کتاب می‌بینیم که آلنده در آخرین پیام‌هایش به چه صورتی با مردمش وداع می‌گوید : «مسلماً رادیو ماگالانز از کار خواهد افتاد و ساکت خواهد شد. اهمیتی ندارد٬ زیرا بازهم صدای مرا خواهید شنید. همواره در کنار شما خواهم بود و حداقل در خاطره شما انسانی ارزشمند خواهم بود که به کشورش وفادار ماند. جنایت و سرکوب تاریخ را متوقف نخواهد ساخت. ممکن است که ما از بین برویم٬ اما فردا هنوز هم به مردم و کارگران تعلق خواهد داشت. زنده باد شیلی٬ زنده باد مردم… این آخرین کلمات من است و زمانی آنها را می گویم که می‌دانم قربانی شدن عبث نخواهد بود و حداقل٬ تنبیه و سرزنشی اخلاقی نصیب دزدان٬ نامردان و خائنین می‌شود.»
شاید در ذهن هر فردی هنگامی که نام شیلی به میان آید، ذکر نام آلنده و پینوشه الزامی باشد. اولی چهره‌ای مردم دوست و مبارز و دیگری نظامی‌ای خشن که به واسطه اعمال خونبارش شناخته می‌شود. اینها همه آن چیزی است که ما از شیلی می‌دانیم. با خواندن آثاری مانند «آلنده : روایت یک زندگی» در می‌یابیم که چه قدر فاصله است میان آنچه ما در ذهن خود از این اسامی متصور شده‌ایم، با آنچه که در سرزمین روزهای لرزش و شب‌های خونتا برای این افراد رخ داده است. این کتاب یک نمای کلی از رویدادهای دوران حیات آلنده به ما ارائه می‌دهد که از سویی در افزایش آگاهی و شناخت ما از شیلی و چهره‌های تاریخ سازش بسیار یاری‌گر است و از سوی دیگر به شفاف سازی ذهنیت از قبل تثبیت شده‌ی ما حول آمریکای لاتین و کشورهایش کمک شایانی می‌کند.
این کتاب در 388 صفجه توسط محسن شرفی به فارسی ترجمه شده است و در سال 1372 اولین چاپش توسط انتشارات اطلاعات منتشر شده است . سال 85 بار دیگر تجدید چاپ شده که با توجه به تیراژ پایینش آن را نایاب ساخته است. قیمت کتاب نیز در چاپ دوم 1600 تومان می باشد. اگر کتاب را در هیچ کجا نیابید، قطعاً در فروشگاه مرکزی انتشارات اطلاعات که در میدان انقلاب تهران واقع شده است، می توان نسخه ای از آن را یافت.
*خونتا : گروهی از افسران نظامی که پس از کودتا قدرت دولتی را به دست می گیرند. در آمریکای لاتین مشخصاً به شورای کوچک قانون‌گذاری در یک دولت نظامی اطلاق می شود.
پی‌نوشت: ظاهرا کتاب از سایت انتشارات اطلاعات قابل سفارش است، البته من تجربه قبلی سفارش آنلاین کتاب از این فروشگاه ندارم. دوستانی که مایل به ورق زدن صفحاتی از کتاب هستند، می‌توانند از google books استفاده کنند.
کتاب بسیار خوبی بود.
ممنون از بابت معرفی این کتاب.
“آلنده ها نوشته گونتر وسل” رو قبلا خونده بودم و تا حدود بسیاری با ارنستو رافائل گوارا دلا سرنا و فیدل کاسترو نیز آشنایی داشتم، اما تا به حال این کتاب رو مطالعه نکردم که قصد خرید هر چه سریعتر این کتاب رو دارم. بابت این پست، خسته نباشید.
مطلب طولانی بود ولی قلم خوب کشش رو هم میاره مرسی بابت این پست خوب.
کتاب را خریدم ،ولی فعلا نخواندمش