پروانه‌هایی که حتی بعد از سالیان دور، مِهر کوهی را که دیگر نیست، از دل بیرون نکرده‌اند!

در خبری علمی که البته به باور من بیشتر از وجه علمی آن، می‌تواند حس شاعرانه آدمی را برانگیزد، امروز کمی در مورد پروانه‌ها صحبت می‌کنیم.

پروانه‌های خاصی به نام پروانه‌های مونارک Monarch بیشتر به خاطر مهاجرت‌های دست جمعی میلیونی خود مشهور هستند، مسافرت‌هایی که آنها را از جنوب کانادا و شمال آمریکا به کالیفرنیا و مکزیک در زمستان می‌کشاند.

این پروانه‌ها نسبتا بزرگ هستند و بین 9 تا 11.5 سانتیمتر طول دارند، رنگ آنها نارنجی روشن با رگه‌های رنگ مشکی است، یک دانشمند حشره‌شناس آمریکایی به نام ساموئول اچ شولر، نخستین بار در سال 1974، آنها را مونارک به معنی پادشاه نامید، می‌گویند که بزرگی این پروانه‌ها وجه تسمیه بوده است و گروهی هم می‌گویند که این پروانه‌ها به افتخار ویلیام سوم -شاه انگلیس- این نام را گرفتند.

طول مسیر مهاجرت پروانه‌های مونارک، حدود پنج هزار کیلومتر است، از این حیث آنها در میان پروانه‌ها بی‌نظیر هستند، در طی این مسیر، آنها جاذبه‌های توریستی در بعضی از مناطق ایجاد می‌کنند، منظره پرواز انبوه در آسمان یا تجمع آنها در یک منطقه محدود یا نشستن آنها روی درخت‌ها، همچون برگ‌های نارنجی رنگ روشن، واقعا بسیار زیباست. سرعت پروانه‌های در هر ساعت حدود 19 کیلومتر است و هر روز حدود 80 کیلومتر را می‌پیمایند.

یکی از مناطقی که در مسیر مهاجرت این پروانه‌ها قرار دارد، دریاچه‌ای به نام دریاچه Superior است، این دریاچه از شمال به اونتاریو، از غرب به مینِسوتا، از جنوب به میشیگان و ویسکانسین محدود است.

این دریاچه از نظر مساحت سطحی، گسترده‌ترین دریاچه آب شیرین دنیاست و از نظر حجم هم سومین دریاچه آب شیرین دنیا محسوب می‌شود.

اما یک نکته عجیب و غریب در جریان مهاجرت شمال به جنوب این پروانه‌ها بر فراز همین دریاچه رخ می‌دهد، پروانه‌ها در یک نقطه مشخص به صورت غیرضروری تغییر مسیر می‌دهند و به سمت مشرق می‌روند و بعد از پیمودن مسافتی، دوباره سمت جنوب را در پیش می‌گیرند.

چرا چنین چیزی رخ می‌دهد؟

زیست‌شناس‌ها و جغرافی‌دان‌ها روی چیزی که این توقف مسیر مهاجرت پروانه‌ها را باعث می‌شود، تحقیق کرده‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند، عامل کوهی مرتفعی بوده است که زمانی بسیار دور در همین منطقه وجود داشت و بلندترین کوه آمریکای شمالی محسوب می‌شد.

خب، بسیار جالب است که در اینجا همکاری مشترک دو شاخه دانش، دانشمندان را به حل یک معما رسانده است.

از نظر علمی، ترکیب چند عامل برای مسیر و مقصد مشترک پروانه‌ها مؤثر دانسته شده است: ریتم شبانه‌روزی، میدان‌های مغناطیسی زمین، موقعیت خورشید در آسمان.

اما چیز جالب و شاعرانه دیگر در اینجا برتری حافظه غریزی جمعی پروانه‌ها بر حافظه ما انسان‌ها است، ماهایی که خیلی آسان بزرگ‌ترین شخصیت‌ها و رویدادها و یا اهداف و آرزوهای والایمان یا خاطرات و تجارب تلخ و شیرینمان را فراموش می‌کنیم، ماهایی که خیلی سریع تغییر مسیر می‌دهیم، و عهدهایمان را می‌شکنیم، اسمش را خیلی وقت‌ها برای تسکین غرورمان می‌گذاریم تطبیق، عملگرا بودن، منطقی بودن، مرد روز بودن، اما خب در بسیاری موارد این فراموشی‌ها ریشه در شخصیت‌ و منافع آنی ما دارند.

شاید الان اگر یک شاعر کلاسیک پارسی‌گو زنده بود و وب‌گردی می‌کرد و این مطلب را می‌خواند، شعر عاشقانه زیبایی در مورد وفای پروانه‌های مونارک می‌سرود! چیزی شبیه:

گفتی به روزگاری، مهری نشسته، گفتم بیرون نمی‌توان کرد، حتی به روزگاران

منبع