به دنبال یافتن مرکز شجاعت در مغز – شجاعت از نگاه نوروساینس

در یک پزشک، هر چند وقت یک بار از دید پزشکی و نیز از زوای متفاوت دیگر نگاهی می‌اندازیم به برخی از روندهای مغزی، روندهایی که ظاهرا اموری انتزاعی یا معنوی‌اند، اما از دید دانش اعصاب یا نوروساینس و نیز از منظر تأثیر یا بازتاب آنها در ادبیات یا دنیای سینما و نیز امور سیاسی و اجتماعی هم می‌توان به آنها نگاه کرد.

برای مثال در «یک پزشک» پیش از این دو پست، در مورد «امید» و نیز «ترس» برایتان نوشته بودم، اما به پیشنهاد یکی از خوانندگان خوب یک پزشک، مناسب دیدم نوشته مستقلی را این بار به جرأت، شهامت، تهور یا شجاعت اختصاص دهم.

شاید با خودتان بگویید که شجاعت، متضاد «ترس» است و بنابراین، چون پستی در مورد «ترس» داشتم، نوشتن پستی در مورد شجاعت، شاید زیاد به کار نیاید، اما من مصر هستم که تریلوژی را تکمیل کنم و این بار در مورد شجاعت بنویسم.

در واقع همان طور که مارک تواین در جمله قصاری گفته است، شجاعت، تنها نبود ترس نیست:

«شجاعت، مقاومت در مقابل ترس است و چیرگی بر آن و نه نبود ترس.»

چرا یک نفر شجاع و متهور و پرجرأت است و دیگر ترسو و کم‌شهامت؟ چرا کسی نمی‌تواند یک «نه» ساده بگوید و دیگر می‌تواند در برابر یک تابو ایستادگی کند و تغییری بنیادی در جامعه خود ایجاد کند و از بدنامی و عواقب تصمیم‌اش نترسد.

به گمانم شجاع بودن و پر دل بودن یک فرد در یک بازه زمانی بستگی به متغیرهای زیادی دارد:
– ژنتیک شخص،
– نوع خاص تربیت و خانواده در دوران کودکی و نوجوانی، یعنی زمان شکل‌گیری شخصیت،
– بازخوردهای جامعه در قابل انجام حرکات شجاعانه،
– ویژگی‌های شرایطی که شخصی در آن گرفتار آمده است،
– حسابگری منطقی مغز،‌اینکه که عملی شجاعانه، تنها پوسته‌ای دلچسپ و فریبا دارد اما گذشت زمان، نشان خواهد داد که همین عمل، عملی از سر رفع تکلیف یا خودخواهانه بوده است که خانواده یا جامعه‌ای را به فنا داده است.

یعنی در انسان شجاع بودن، یک عملکرد مغز سطح‌بالاست. چیز دیگری هم که قضیه را پیچیده می‌کند، تفاوت‌ها تفسیرها در مورد شجاعانه بودن یا بزدلانه بودن یک عمل است.

ترسو بودن و منفعل عمل کردن، همیشه به خاطر پست بودن سطح فکری و یا «بد» بودن یک شخص نیست، ما در طول تاریخ می‌توانیم افرادی را مثال بزنیم که دوست داشته‌اند، شجاع باشند، نیات و افکار خوبی هم داشته‌اند، اما موفق نشده‌اند این حس را در خود تقویت کنند.

درست به همین خاطر است که فهرست شجاع‌ترین آدم‌های تاریخ معاصر یا تاریخ، بسیار کوتاه‌تر از لیست خائنین و ترسوهاست.

بیایید به ذهنمان فشار بیاوریم و ببینیم در تاریخ معاصر، چه فهرست ذهنی از آدم‌های شجاع می‌توانیم درست کنیم:

– مرد ناشناس میدان تیانانمن در سال 1989

– گاندی در همه دوران زندگی‌اش و به خصوص آن زمان که راهپیمایی نمک را ترتیب داد.

– رزا پارک آن زمان که از دادن صندلی خود به یک آدم سفیدپوست خودداری کرد.

– آنگ سان سوچی که در مقابل دیکتاتورهای برمه ایستاد و سال‌ها حبس خانگی را تحمل کرد.

– مارتین لوتر کینگ

– نلسون ماندلا

– دیتریش بونهوفر که در مقابل عقاید نازی‌ها ایستاد، دستگیر شد و چند ماه قبل از خاتمه جنگ جهانی دوم اعدام شد.

– هلن کلر

– شارل دو گل

– دزموند توتو

– آملیا ارهارت

ما به همین ترتیب می‌توانیم مثال‌های زیادی بزنیم، این فهرست در صورتی که به قرن‌های قبل برگردیم با نام‌های بزرگی مثل سقراط، گالیله و ژاندارک، پربارتر هم می‌شود، و اگر بخواهیم آدم‌های شجاع ایرانی را از بدون پیدایش ایران تا سال‌های اخیر، وارد فهرست کنیم، کارمان به نزاع هم می‌کشد.

اما سؤال اینجاست که در کشمکش تسلیم در برابر ترس و یا چیرگی بر آن در مغزهای ما چه می‌گذرد؟ آیا می‌توان با بررسی این مورد به جای قرص‌های رفع اضطراب، قرصی برای شجاعت هم ساخت؟!

شاید شما فیلمی با تام «مارها در هواپیما» را به یاد بیاورید که سل 2006 با شرکت ساموئل ال جکسون ساخته شد، یک فیلم تابستانی که در آن، در یک رشته حوادث صدها مار در یک هواپیمای در حال پرواز رها می‌شوند و در آن «نویل» با بازی جکسون و مسافران مجبور می‌شوند که با مارها مبارزه کنند.

تحقیقی که در زیر برایتان تعریف خواهم کرد، تا حدی ما را به یاد همین فیلم می‌اندازد.

در این تحقیق طبق معمول دانشمندان به سراغ وسیله محبوبشان برای بررسی فعالیت‌های مغز رفتند: fMRI که برخلاف MRI معمولی می‌تواند میزان فعالیت بخش‌های مختلف مغز را نشان بدهد.

دو دانشمندی که تحقیق را انجام دادند یوری نیلی و یادین ددودای بودند، آنها تعدادی از داوطلبان را در یکی از همین دستگاه‌های قرار دادند و بعد به آنها اجازه دادند که به دلخواه، با دو کلید، ماری را که روی یک تسمه نقاله بود، با فشار یک دکمه به خودشان نزدیک کنند یا از خود دور کنند.

در همین حین دانشمندان به تصویر مغز آنها نگاه می‌کردند و نیز میزان ترس مخفی داوطلبان را با سنجش میزان عرق کردن پوست که از طرق تغییر میزان مقاومت در برابر جریان الکتریکی نمودار می‌شد، می‌سنجیدند.

نتیجه آزمایش جالب بود، و نشان می‌داد که ما در مغزمان دو قسمت داریم که تسلیم یا چیزگی در مقابل ترس، بستگی به این دارد که کدام یک از این دو قسمت فعال‌تر باشند.

مغز بخشی به نام sgACC دارد که مخفف قشر کمربندی قدامی زیرزانویی است، این بخش از مغز باعث مقاومت در برابر ترس می‌شود، بخش دیگر از مغز هم به نام آمیگدال اگر زیاد فعال شود، باعث تسلیم ما در برابر ترس می‌شود.

به صورت دقیق‌تر، شجاع بودن یا تسلیم شدن ما بستگی به برآیند میزان فعالیت این دو دارد.

البته همان طور که اشاره کردم، در شرایطی که هر آن تفسیر و تلقی ما از شجاع بودن یا بزدل بودن یک فرد، تغییر می‌کند و با در نظر گرفتن این مطلب که اعمال یک فرد در طول عمرش، خیلی پیچیده‌تر از فشار دادن دکمه‌ای برای نزدیک یا دور کردن یک مار هستند، ساده‌اندیشی است که فکر کنیم می‌توانیم با فعال کردن بخش sgACC با الکترود یا مثلا یک قرص، از یک آدم فردی شجاع و دارای تهور بسازیم.

شاید، ساده‌تر باشد که ما شجاع بودن را به خودمان آموزش بدهیم!

منبع

---

  این نوشته‌ها را هم بخوانید