تاریخچه تغییرات مهم قوانین داوری در فوتبال
شهریار نوبهار: اسپری پاک‌شونده و فناوری خط دروازه، دو ویژگی جدید جام‌جهانی ۲۰۱۴ نسبت به دورهی قبلی هستند. در مسابقه فرانسه با هندوراس گل کریم بنزما با کمک همین فناوری خط دروازه به درستی تشخیص داده شد و اسپری پاک‌شونده هم دیگر فرصت جلو آمدن بازیکنان در دیوارهای دفاعی را نمی‌دهد. اما این‌ها تنها تغییرات و پیشرفت‌های جام‌جهانی نیستند. در تاریخ این مسابقات همیشه ابداعات و تغییرات متفاوتی انجام شده و باعث کامل‌تر شدن نحوه برگزاری مسابقات گردیده است. به این بهانه نگاهی انداختیم به پیشینه‌ی این تغییرات در ادوار گذشته‌ی جام‌جهانی تا ببینیم برخی از بدیهیات حال حاضر فوتبال از روز اول در این ورزش وجود نداشته است؛ و ذهن خلاق دوستداران فوتبال بوده است که باعث پیدایش آنها شده است.
کارت‌های زرد و قرمز
امروزه این کارت‌ها در کنار لباس و سوت داوری که یکی از بدیهی‌ترین لوازم برای قاضی مسابقه به شمار می‌رود. اما این ابزار تنها ۴۴ سال است که در جام‌های جهانی استفاده می‌شود. کن استون داور انگلیسی که مسابقه معروف شیلی و ایتالیا در جام‌جهانی ۱۹۶۲ و فینال جام‌حذفی سال ۱۹۶۳ انگلستان را هم قضاوت کرده است، مبدع استفاده از این کارت‌ها است. او در جام‌جهانی ۱۹۶۶ مشاهده کرد که برای اخراج بازیکنان هیچ روش یکسان و مطمئنی وجود ندارد. گاهی اوقات هم به دلیل مشکلات در تسلط به زبان انگلیسی داور به خوبی نمی‌توانست منظورش را به بازیکن برساند و همین امر مشکلات زیادی را به وجود آورده بود. درمصاحبه‌ای او تعریف می‌کند که در ترافیک منطقه کنزینگتون لندن وی با مشاهده رنگ زرد و قرمز چراغ‌های راهنمایی متوجه می‌شود که از این روش برای فوتبال هم می‌توان استفاده کرد. رنگ زرد برای اخطار و احتیاط و رنگ قرمز برای اخراج و توقف. بدین ترتیب برای نخستین بار در سال ۱۹۷۰ این کارت‌ها مورد استفاده قرار گرفتند. در مسابقه افتتاحیه‌ی این رقابت‌ها بین شوروی و مکزیک داور مسابقه از ۵ کارت زرد استفاده کرد اما در کل این دوره هیچ کارت قرمزی به کسی داده نشد. سرانجام در سال ۱۹۷۴ بود که کارلوس کازلی بازیکن تیم شیلی با دریافت دو کارت زرد از زمین مسابقه اخراج شد؛ و در تاریخ این مسابقات اولین شخصی بود که کارت قرمز دریافت می‌کرد. در سال ۲۰۰۶ هم جالب‌ترین اتفاق در زمینه‌ی استفاده از این کارت‌ها رخ داد. گراهام پل داور انگلیسی به سیمونیچ بازیکن تیم کرواسی سه کارت زرد داد تا او را اخراج کند. یک اشتباه بزرگ که برای همیشه در تاریخ جام‌جهانی به یادگار ماند.
استفاده از بازیکنان تعویضی
این هم یکی دیگر از بدیهیات فوتبال امروز است که مانند کارت‌های رنگی داوران از سال ۱۹۷۰ به بعد مجوز استفاده از آن صادر شد. در فینال ۱۹۶۶ جیمی گریوز و جف هرست، دو مهاجم بزرگ انگلیسی‌ها به این دلیل موفق به بازی در کنار هم نشدند که مجوزی برای تعویض بازیکنان وجود نداشت. چهار سال بعد در مسابقه بین مکزیک و شوروی، آناتولی پوژاچ نخستین بازیکنی بود که به عنوان تعویضی وارد زمین شد و نام خودش را در تاریخ مسابقات ثبت کرد. البته برای کامل‌تر شدن این قانون هنوز زمان نیاز بود. تا سال ۱۹۹۰ تیم‌ها مجاز بودند که ۵ بازیکن تعویضی معرفی کنند و فقط از ۲ نفر آنها استفاده نمایند. در سال ۱۹۹۴ هم تعداد تعویضی‌ها به سه نفر افزایش یافت. اما از آن سه نفر یک جای تعویض برای دروازه‌بان‌ها باید حفظ می‌شد. تا اینکه سرانجام در جام‌جهانی ۱۹۹۸ فرانسه بود که دو اتفاق مهم رخ داد. تعداد تیم‌های شرکت‌کننده به ۳۲ عدد افزایش یافت و قانون سه تعویض بدون محدودیت پست‌های بازیکنان هم اعمال شد. فوتبال قدمی دیگر به سوی تکامل مقرراتش برداشته بود.
قانون گل طلایی و نقره‌ای
بنا به تجربه‌ی چندین دورهی گذشته، فیفا متوجه شده بود که تیم‌ها در وقت‌های اضافه‌ی مراحل حذفی، بسیار محتاطانه بازی می‌کنند. برخی از آنها حتی کاملا مشتاقانه به دنبال کشاندن بازی به ضربات پنالتی بودند. بر این اساس طرح قانون گل طلایی تصویب شد و به اجرا در آمد. تا تیم‌ها بیشتر به دنبال ریسک و فوتبال هجومی باشند. این قانون در فینال جام‌ملت‌های ۱۹۹۶ و ۲۰۰۰ اروپا در تعیین قهرمان بسیار موثر بود؛ و در جام‌جهانی ۹۸ هم در مسابقه معروف فرانسه با پاراگوئه باعث حذف تیم چیلاورت افسانه‌ای از مسابقات شد. پس از جام‌جهانی ۲۰۰۲ قانون گل طلایی به نسخه‌ای جدیدتر یعنی گل نقره‌ای تغییر کرد. چون باز هم تیم‌ها به جای فوتبال تهاجمی بازی محتاطانه‌ای ارائه می‌کردند. گل نقره‌ای در یورو ۲۰۰۴ استفاده شد اما پس از آن رقابت‌ها هر دو قانون طلایی و نقره‌ای دیگر مورد اجرا قرار نگرفتند. فیفا از هر دو تصمیم عقب نشینی کرده بود.
ضربات پنالتی
انجام بازی‌های تکراری یا حتی پرتاب سکه از جمله روش‌های متداول انتخاب برنده در هنگام تساوی بازی‌ها بود. اما در یورو ۷۶ بود که چکسلواکی با کمک این قانون جدید موفق به شکست آلمان در فینال رقابت‌ها شد. در جام‌جهانی ۱۹۷۸ قانون ضربات پنالتی توسط فیفا تایید شد. اما برای اولین بار در ۱۹۸۲ بود که آلمان با کمک این قانون موفق به حذف فرانسه از رقابت‌های جام‌جهانی شد. پس از آن دوره تا به حال ۲۲ مسابقه در جام‌جهانی به ضربات پنالتی کشیده که ۲ بار آن نیز در فینال رقابت‌ها بوده است. در سال‌های ۱۹۹۴ و ۲۰۰۶ تیم‌های برزیل و ایتالیا با کمک این قانون موفق به قهرمانی در جهان شدند. آلمان با ۴ بار پیروزی در ضربات پنالتی موفق‌ترین و انگلستان با ۳ شکست بدشانس‌ترین در این زمینه بوده‌اند. کره‌جنوبی، پاراگوئه و بلژیک هر ۵ ضربه پنالتی‌شان را تبدیل به گل کرده و سوئیس با گل کردن صفر ضربه از سه فرصت اولیه، بدترین رکورد در این زمینه را به خود اختصاص داده است.
سه امتیاز به ازای هر پیروزی
در انگلستان از سال ۱۹۸۱ این قانون اجرا شده بود تا تیم‌ها فوتبال تهاجمی‌تر به نمایش بگذارند. اما پس از جام‌جهانی تدافعی و نا امیدکننده‌ی ۱۹۹۰ سرانجام فیفا قبول کرد که این قانون در جام جهانی نیز اجرا شود. جام ۱۹۹۴ در آمریکا شاهد این تغییر بود. بدون انجام این تغییر ممکن به عنوان مثال در سال ۲۰۱۰ نیوزلند با سه تساوی موفق به صعود از گروهش شود. در حالی که آنها در گروه سوم شده و اسلواکی به جای آنها به مرحله بعدی رفت. البته نتایج تحقیقات در دوره‌های ۱۹۹۴،۲۰۰۲ و ۲۰۰۶ مشخص کرد که با قانون دو امتیازی قبلی هم تیم‌های مشابهی از گروه صعود می‌کردند.
تغییرات کوچک دیگر
جام‌جهانی ۹۴ آمریکا شاهد چند تغییر جالب دیگر در تاریخ این رقابت‌ها بوده است. در این رقابت‌ها برای نخستین بار داوران اجازه یافتند به جز مشکی از رنگ‌های دیگری برای پیراهن‌های خود استفاده کنند. هم‌چنین شماره‌ی بازیکنان در جلوی پیراهن و نام آنها در پشت لباسشان درج شد؛ و برای حمل مصدومان به جای برانکارد از ماشین‌های کوچک مخصوص گلف، استفاده شد. قانون ممنوعیت پاس عقب هم از این دوره به اجرا گذاشته شد تا فوتبال روندی هجومی‌تر به خودش بگیرد. این همان قانونی است که دروازه‌بان‌ها را از برداشتن با دست توپ‌های بازیکنان خودی، منع می‌کند.
در نهایت تمام این تغییرات در طول نیم‌قرن گذشته بازی زیبای فوتبال را به شکل امروزی‌اش در آورده است. در حال حاضر با پیشرفت فناوری‌های مختلف که دو نمونه‌ی آن را در برزیل ۲۰۱۴ نیز مشاهده می‌کنیم، می‌توان به تغییرات بهتر و بیشتر نیز فکر کرد. تغییراتی که باید فقط با هدف تکامل فوتبال و بیشتر کردن لذت تماشاچیان از این ورزش دوست‌داشتنی باشند.
اطلاعات جالبی بود. داستان تغییر و تحول توپها هم جایش در این مقاله خالی بود.