آیا شما از سندرم «پاسخ داشتن برای همه چیز» رنج می‌برید؟

این پست دو بخش دارد، بخش اول ترجمه‌ای است از سایت یک پست جالب در io9. در بخش دوم اما من نظرات خودم را مطرح می‌کنم.

بخش اول این پست را کامبیر توانا ترجمه کرده است و با مهربانی به من اجازه بازنشر این ترجمه را در «یک پزشک» داد.

مهم نیست موضوع گفت وگو چیست، شما پاسخی از پیش آماده شده برای آن دارید. چرا که نه؟! این همه در مورد علم و تاریخ در دانشگاه و مدرسه تحصیل کرده و همیشه آخرین اخبار روز را، نه فقط از یک منبع بلکه از چند منبع مختلف دارید دنبال می‌کنید.

خوب سوالی که مطرح شد چه بود؟ مشکل استخراج گاز با تزریق فشار آب قوی به لایه‌های زمین؟ بحران اقتصادی در منطقه پولی یورو؟ مشکل فاضلاب در روم باستان؟ چیزی در مورد نگهداری از زنبور عسل؟ بله البته. برای همه اینها جواب دارید و البته شما از یکی از بزرگ‌ترین معضلات روز جهان رنج می‌برید که نامش سندرم پاسخ داشتن برای همه چیز است.

اولین باری که نام این اختلال را شنیدم، مشغول گذراندن دوره‌ای در مورد روزنامه‌نگاری علمی در دانشگاه «ام آی تی» – دانشگاه تکنولوژی ماساچوست – بودم و مشغول گفت وگو با یک دانشمند علوم کامپیوتر بودم که ناگهان حرف ما سر از اخلاق خبرنگاری درآورد. هرچند این شخص تا به حال یک دقیقه هم کار خبرنگاری نکرده بود اما در مورد تمامی مسائل مرتبط با چالش‌های اخلاق روزنامه و خبرنگاری، پاسخ داشت. که البته نداشت و تا سطح خجالت‌آوری هم چیزی نمی‌دانست ولی جوری بود که انگار همه چیز میداند. وقتی ما را ترک کرد، دوستم نگاهی به من کرد و گفت: «سندرم پاسخی برای همه چیز داشت». تا آمد تو، متوجه شدم.

سندرم پاسخی برای همه چیز داشتن، ریشه در تحصیلات بالا، دقت در جزئیات، وسواسی (عقده‌ای بودن) و چرخیدن در اینترنت است. مانند طاعونی تمامی افراد متخصص و مطلع را گرفتار کرده و باعث شده مدام در مورد چیزهایی حرف بزنند که به واقع هیچ چیز در مورد آن نمی‌دانند. همین دانشمند علوم کامپیوتر در دانشگاه «ام آی تی» که صحبتش شد، برای مثال در مورد کدگذاری داده‌های‌ اطلاعاتی ممکن است به شما بدهد که تاکنون هیچ چیز از آن نمی‌دانستید. کسانی که از سندرم پاسخی برای همه چیز داشتن رنج می‌برند، از یک جایی شروع به دادن پاسخ به همه چیز می‌کنند و بعد دیگر نمی‌تواند جلوی خودشان را بگیرند.

پاسخی برای همه چیز داشتن یک اعتیاد خیلی بد است. از چیزهای خیلی کوچک شروع می‌شود. مثل نگاه سرسری که به یکی از ورودی‌های «اقتصاد آزاد»در ویکی‌پدیا داشته‌اید. اما مثل یک گلوله برفی است که به بهمن تبدیل می‌شود. ناگهان می‌بینید خود را به جایی برده‌اید که خیلی راحت ادعا می‌کنید که «آدام اسمیت»هیچ چیز ارتباطی با سرمایه‌داری امروز ندارد. چرا؟ چون شما مطمئن هستید که میدانید. یک یا چند کتاب در مورد موضوع خوانده و ویکی‌پدیا را هم خوانده‌ا‌ید چرا که هرچه باشد کسی که مداخل را وارد کرده، چند منبع مختلف هم برایش آورده‌است. در نتیجه شما مطمئن هستید که بیش از ۱۰ منبع را مطالعه کرده و درباره آن می‌دانید.

در این مقطع شما در مرحله انکار به سر می‌برید. در اعماق خودتان می‌دانید که از موضوع چیزی نمی‌دانید ولی خودتان را دارید قانع می‌کنید که می‌دانید. سندرم پاسخی برای همه چیز داشتن در بدترین حالت تبدیل به یک تصویر خیالی درونی می‌شود. اما مانند دیگر تصاویر خیالی درونی خیلی پرزور و قدرتمند و روی حقیقت بنا شده است. در عصر فعلی که همه در معرض بیش از حد اطلاعات هستیم، همه در مورد چیزی خیلی کم، اما یک چیزهایی میدانیم. از آنجایی هم که آدمیزاد هستیم، عقاید و دیدگاه‌هایی داریم که برایمان خیلی مهم است. اما کسی که به سندروم پاسخی برای همه چیز داشتن دچار است،این مسئله را به یک سطح دیگر می‌کشاند. برای این شخص او علامه است و همه چیز می‌داند و از قبل خود را منبع آگاه و مطلع و کارشناس خبره می‌داند.

از سندرم پاسخی برای همه چیز داشتن میتوان به عنوان مکانیسم دفاعی شماره یک، برای اشخاص «گیک» ‌یاد کرد. برای شخص شاید سخت باشد که از گوشه راحت دنیای دانسته‌ها و خلوت دنیای تکنیکی خودش به عنوان خدای همه چیز بیرون بیاید. چون در جهان واقعی شما از جزییات فرهنگ‌ها و تغییرات آن چیزی نمی دانید و اقتصاد و دیگر مسائل را درک نمی کنید اما برایتان راحت نیست اعتراف کنید که نمی‌دانید. ممکن است چند چراغ راهنمایی در شهر محل زندگی خود را پیدا کنید که تایمر دارد ولی از تمامی چراغ‌های راهنمایی در شهر، ‌دیگر شهرها و یا دیگر نقاط جهان چیزی نمی دانید.

خیلی سخت است که کشف کنید شما در حالی که نابغه نوشتن الگوریتم و یا کدگذاری هستید، اما از برخی چیزها اصلا سردرنمی‌آورید. مثل بررسی ساختار پایه‌گذاری بتونی و یا ۵۰۰ میلیون فرگشت نجومی. سخت تر از آن وقتی است که بدانید یک نابغه هستید ولی بقیه با شما جوری صحبت می‌کنند که انگار پاسخ همه چیز را دارند. به ویژه وقتی از چیزی حرف می‌زنید که خیلی خیلی از سطح دانش شما فراتر و یا گسترده‌تر است.

همین سخت بودن باعث می‌شود ناگهان دهان آدم به کار افتاده و چیزهایی فراتر از دانشی که جمع‌آوری کرده‌اید تولید شده و بیرون بیاید.

آیا درمانی هم برای این اختلال وجود دارد؟ آیا چیزی هست که این گونه گفت وگوها را پیش از آنکه به کارشناسان نشان دهید چقدر ابله و نادان هستید متوقف کند؟ «نمی‌دانم.» فقط چند ثانیه روی این جمله و ابعاد آن فکر کنید: «نمی‌دانم.» هر روز را با همین واژه شروع کنید و تمرین کنید: نمی‌دانم. چرا پارلمان یونان این قدر آشفته است؟ نمی‌دانم. چطور صحنه پایانی فیلم «اونجرز» را فیلمبرداری کردند؟ نمی‌دانم. چه چیز باعث شروع تقسیم میتوز می‌شود؟ هیچ‌کس نمی‌داند. شما هم نمی‌دانید. پس لطفن خفه شوید.

هر قدر سریع‌تر بتوانید به جای جواب همه چیز را داشتن، در مورد چیزی بپرسید، به واقع بیشتر به یک نابغه تبدیل خواهید شد.

مطلب سایت io9 به گمان خیلی خوب بود، اما بیشتر طرح مسئله بود تا تحلیل دقیق مسئله.

شاید ما در ایران بیشتر با آدم‌های کارشناس یا با ادبیات نویسنده این پست، با آدم‌های که سندرم پاسخ داشتن برای همه چیز دارند، روبرو باشیم. طوری که به شوخی گفته می‌شود ایرانی‌ها ذاتا سیاستمدار، پزشک و مکانیک به دنیا می‌آیند و به خود اجازه می‌دهند در شرایطی که در جهل مطلق هستند، در مورد این مسائل اظهار نظر کنند.

اما چه چیز باعث ایجاد و قوت یافتن و افزایش چنین آدم‌هایی می‌شود؟

پست io9 نوشته است که تحصیلات، وب‌گردی، دقت زیاد و وسواس عامل ایجاد چنین آدم‌های است. اما من فکر نمی‌کنم این پاسخ دقیق و درست باشد.

در زیر من نظر خودم را برایتان می‌نویسم:

1- وقتی کارشناسان و خبرگان واقعی فن از داشتن رسانه‌ها محروم می‌شوند:

به نظر شما چرا وقتی تحلیل‌های سیاسی عجیب و غریب در تاکسی‌های ما قطع نمی‌شود. چطور است که این آدم‌ها که ظاهرا از اسرار مذاکرات مخفی دولت‌ها و سوابق زندگی خصوصی و گردش مالی مشاهیر و دولتمردان مطلع هستند، همچنان به کارشان ادامه می‌دهند.

پاسخ این است که مردم از فرط شنیدن تحلیل‌های تکراری که پاسخی برای سؤال‌های آنها نیست، هوشیارانه و عامدانه و حتی برای تفریح هم که شده می‌خواهند تفسیرها و تحلیل‌های متفاوت بشنوند.

شاید اگر شما آدم‌ اهل مطالعه‌ای باشید، وقتی در تاکسی چنین تحلیل‌های تخیلی‌ای بشنوید، خنده‌تان بگیرد، اما گفتار گوینده را قطع نمی‌کنید و در پی پاسخ برنمی‌آیید، چون در درون، گاهی به حس تخیل و شوخ‌طبعی گوینده آفرین می‌گویید. گاهی هم از بس چرخ حوادث بدون تغییر چرخیده که شما دوست دارید، گردش آن را حتی در عالم خیال، در سوی دیگری ببینید.

اما اگر رسانه‌ها اعم از روزنامه‌ها، مجلات، رادیو و تلویزیون و وب‌سایت‌ها، می‌توانستند بی‌پروا به قضایا از زویایی مختلف نگاه کنند، اگر همه کارشناسان و نه منتخبی غربال‌شده از آنها مجال مطرح کردن نظرات دقیق و دلسوزانه خود را داشتند، آیا فرصتی برای این تحلیل‌های آبکی باقی می‌ماند؟

2- وقتی شایستگی‌های شما در حوزه اصلی کاری‌ و فکری‌تان انکار می‌شود

آموزگاری را در نظر بگیرید که حس سرخوردگی داشته باشد و فکر کند که نظرات دقیق‌اش در حوزه علوم تربیتی در جایی خریدار ندارد، وبلاگ‌نویسی را در نظر بگیرید که مثلا در مورد آی‌تی می‌نویسد، اما دانش عمیق‌اش در مورد فناوری نادیده گرفته می‌شود، همان طور که در متن io9 خواندیم، او در پی اثبات خویش برمی‌آید. بنابراین سعی می‌کند چیزهای کمی را که در مورد هر موضوع می‌داند رنگ و لعابی بزند و به مخاطب خود عرضه کند.

3- این سندرم ناشی از پرورش نیافتن قوه استدلال و بحث منطقی است

گزاره‌های مطرح شدن در بحث‌های سیاسی، اجتماعی و علمی را در میهمانی‌ها و یا همان تاکسی‌ها در نظر بگیرید. کمتر پیش می‌آید که روال منطقی را طی کنند.

ما با کسانی سر و کار نداریم که بخوهند ماهرانه دروغ بگویند و با تکیه بر یک سری گزاره درست، به یک نتیجه نادرست برسند، بلکه با کسانی سر و کار داریم که با انبوهی شایعه که خود فکت تصورشان می‌کنند و یک سیستم استدلالی به کلی اشتباه، به گزاره‌های شگفت‌انگیزی می‌رسند.

یکی از مشکلات سیستم آموزشی ما، این است که به جای آموختن شیوه تحقیق و پژوهش، استدلال کردن، تلاش می‌کند دانش‌آموزان را به هارد دیسک‌های سیاری از اطلاعات «مسلم» تبدیل کند.

چنین دانش‌آموزانی در زندگی آینده، توانایی تفکر نخواهند داشت.

4- این سندرم به خاطر تغذیه فرهنگی و علمی بد است

اگر در سن کودکی و نوجوانی به جای گروه‌های اصلی غذایی با خوردن فست فود، رشد کنید، ایا اندامی رشید و تنی بدون بیماری خواهید داشت؟ مسلما نه!

به سایت‌های محبوب ما که به ضرب و زور و گاهی چاشنی‌ تقلب، رتبه‌های برتر الکسا را پیدا کرده‌اند، نگاه کنید. در میان آنها البته سایت‌های بسیار وزینی هم پیدا می‌شوند، اما به برخی دیگر که نگاه می‌کنیم، از خود می‌پرسیم که چطور این همه کاربر هر روز وقت خود را با گردش در این سایت‌ها تلف می‌کنند؟ این سایت‌های چه چیزی به دانش کاربران می‌افزایند؟

به طریق مشابهی شاید بیشتر از 99 درصد مطالبی که در وایبر و اپلیکیشن‌های پیامرسانی دیگر به اشتراک گذاشته می‌شود، کپی پیست‌های بی‌ارزش از یک سری لطیفه هستند. خاطرات و فکت‌ها و اخبار دروغین به اشتراک‌گذاشته هم فراوانند.

آنگاه کسی را تصور کنید که تنها به خاطر اینکه یک کاربر مشتاق اینترنت است، خود را به‌روز تصور می‌کند و بدون آگهی از بی‌دانشی خود، با تکیه بر فکت‌های وایبر و مطالب بامزه سایت‌های سرگرمی بخواهد در مورد همه مسائل اظهار نظر کند.

اگر وب‌ فارسی ما وضعیت‌اش بهتر بود، اگر وبلاگستان به رسالت خود عمل می‌کرد، اگر کاربران شبکه‌های اجتماعی متعدانه‌تر عمل می‌کردند، آیا شرایط متفاوت نمی‌بودند.

اگر آموزش و پرورش همه این همه ضعف، در آموزش زبان انگلیسی نداشت، آیا شهروندان ایرانی، نمی‌توانستند از دریایی معارف اینترنت بهره‌مند شوند.

5- سندرم پاسخ داشتن برای همه چیز، ناشی از عادت نداشتن و دشواری گفتن «نمی‌دانم» است

غالبا انسان هر چقدر تحصیل‌کرده‌تر باشد، بیشتر با عمق بی‌دانشی خود آشنا می‌شود. آیا من به عنوان وبلاگ‌نویس می‌توانم بدون نگاه کردن به منابع، وقتی کسی سؤالی در مورد کیفیت گجتی داشت، به او پاسخ دقیق بدهم. آیا من به عنوان یک پزشک، لازم نیست گاهی وقتی پاسخ سؤالی را نمی‌دانم، جلوی بیمار کتابی را باز کنم یا در اینترنت جستجو کنم؟

متأسفانه در ایران، فرهنگ گفتن «نمی‌دانم» وجود ندارد، مردم هم اصولا به کسی که جلویشان به منابع مراجعه کند، اعتماد نمی‌کنند.

اوه! دکتر … چیزی در مورد داروی x نمی‌دانست و کتابنامه دارویی را باز کرد. پس دیگر به چنین آدم بی‌دانشی مراجعه نخواهم کرد!!

6- بله! اینترنت می‌تواند تا حدی مسئول باشد

اینترنت هم در این میان البته تا حدی مسئول است. نباید انکار کرد که اینترنت همیشه دقایق باارزشی را از ما می‌دزدد. در ازای آن ما البته چیزهایی دریافت می‌کنیم و چیزهایی را هم از دست می‌دهیم.

یکی از چیزهایی که از دست می‌دهیم، تمرکز مطالعاتی و عادت کردن ما به نوک زدن سطحی به مطالب است.

خب! من تصور نمی‌کنم که بیش از 10 – 20 درصد کسانی که در حال خواندن همین سطور هستند، حوصله‌ نکرده باشند که سطر به سطر این پست را بخوانند. اما با اتکا به همان اسکن چشمی سریع این مطلب و خواندن پاراگراف اول، فکر کنم اصطلاح بامزه «سندرم پاسخ داشتن برای همه چیز» را فراگرفته باشند و دفعه بعد که فرد نالایقی جلوی آنها اظهار فضل بی‌دلیل کرد، سعی خواهند کرد که با همین اصطلاح از خجالتش درآیند!

ما در اینترنت مدام از این شاخ به آن شاخ می‌شویم، تمرکزمان را از دست می‌دهیم، حافظه‌مان را به تحلیل می‌بریم و صاحب اقیانوسی از دانش با ژرفای یک بندانگشت می‌شویم.

چاره کار چیست؟ استفاده برنامه‌ریزی شده از اینترنت، کم نگذاشتن از وقت مطالعه کاغذی و سعی در خواندن کامل تعداد مطالب کم، اما مهم.

جالب است بدانید که من هر وقت می‌بینم که توانایی‌ام در وبلاگ‌نویسی و سوژه‌یابی برای «یک پزشک» کم می‌شود، سعی می‌کنم دوز اینترنت روزانه را به طرز قابل توجهی کم کنم، چند روزی مطالعه کاغذی می‌کنم و به سرعت آثار آن را به صورت افزایش تمرکز و رغبت برای نوشتن، توانایی نگارشی بهتر و ذهن آماده‌تر می‌بینم.

7- سندرم پاسخ داشتن برای همه چیز، در آدم‌های جاه‌طلب و خودبزرگ‌بین بیشتر دیده می‌شود

در این میان هستند آدم‌هایی که نه به خاطر مبتلا شدن به ضعف‌های فرهنگی، بلکه به خاطر غرورو نخوت این سندرم را بروز می‌دهند. آنها اصولا آدم‌های بی اخلاقی هستند که برای مطرح کردن خود از هیچ فروگذار نمی‌کنند.

بنابراین عامدانه دروغ می‌بافند و وقتی جماعتی را شناسایی کنند که مشتاق شنیدن تحلیل‌های متفاوت هستند، شبه‌دانش خود را با بهای کالای اصلی، به آنها عرضه می‌کنند. شنیدن تمجید و دیدن تکریم از این جماعت همان و قوت یافتن این افراد همان.

در این میان دانشمندان متواضع واقعی که ابایی از «نمی‌دانم» گفتن ندارند، توانایی رقابت به این افراد گزافه‌گو را ندارند، به حاشیه کشیده می‌شوند ودر شرایطی که رسانه‌ای هم برای گفتن حرف‌های خود ندارند، فراموش می‌شوند.