چند ماجرای بی‌ ربط !

فرانک مجیدی: بیایید چند ماجرا را مرور کنیم. ماجراهایی که در دنیای اطراف ما در همین چند وقت اخیر، در دنیای اطراف ما اتفاق افتاده. اصلاً بیایید کمی حرفِ بی‌ربطِ کم‌ضرر با هم بزنیم. کمی درنگ کنیم. برای این‌طور نوشته‌ها، هنوز وقت داری دوست من؟!

ماجرای اول: قاضی پاملا بارکر، دو هفته قبل اعلام کرد «کوام آجامو» بی‌گناه است. آجامو مرد مسنّی است و با شنیدن این حکم، شروع به اشک ریختن کرد. برای آن‌که مشخص شود بی‌گناه است، خیلی دیر شده‌بود. او 40 سال را به خاطر جرمی که مرتکب نشده‌بود، متهم بود و متحمل مجازات شد. او متهم به قتل یک تاجر در یک روز گرم بهاری در سال 1975 شده‌بود. وقتی ادی ورنان، شاهد ماجرا، علیه آجامو و دوستانش شهادت داد، تنها 13 سال داشت. او چهل سال جرأت نکرد که بگوید اعترافش را تحت فشار پلیس کلیولند انجام داده‌است. آجامو، در آن زمان «رانی بریجمن» نام داشت و پسرکی 17 ساله بود. سال‌ها زندان را تحمل کرد تا آن که در سال 2003 مورد عفو قرار گرفت. آجامو که تمام جوانی‌ش را باخته‌بود، می‌دانست که فرصت چندانی ندارد. تقریباً کمی پس از آزادی، با خانمی که نمی‌دانست برای رسیدن به مقصد، سوار کدام خط اتوبوس بشود، آشنا شد. او را به مقصدش رساند و سال 2004 با او ازدواج کرد. می‌گوید همسرش بهترین دوست و حامی اوست. بر خلاف انتظار از فردی با تجربه‌ی او، آجامو تنها آرزو می‌کند آن‌چه که تحمل کرده، برای کسی دیگر رخ ندهد و سیستم قضایی با عدالت واقعی با متهمین برخورد نماید. او از ورنان هم کینه‌ای به دل ندارد. می‌گوید دلش می‌خواهد او را ببیند و به او بگوید که درک می‌کند که چرا شهادت دروغ داده و تحت چه شرایطی، مجبور به این انتخاب سخت گردیده است. او حالا که از هر اتهامی مبرّاست، قدر آزادی را می‌داند و می‌گوید خوشحال است که می‌تواند به هرکجا و نزد هر کسی که دوست دارد، برود. با این‌حال، بازگشت به عقب ناممکن است. او دیگر نمی‌خواهد رانی بریجمن باشد. آن پسرک 17 ساله و اشک‌هایش، ترس‌هایش، آرزوهایش و بلندپروازی‌هایش، جایی در سلولی سرد مرده‌اند.

ماجرای دوم: ملاله یوسف‌زی، اولین زن پاکستانی است که به دریافت جایزه‌ی نوبل مفتخر شده. جوان‌ترین برنده‌ی این جایزه هم هست. این‌که کسی بتواند در سن و سالی کمتر از او به این عنوان برسد، تقریباً ناممکن به نظر می‌آید. ملاله آرزوی رسیدن به حق آموزش برای دختران را داشت. تا پای جان برای این حق ایستاد و خطر مرگ را پذیرفت. طالبان با ترور او، تنها خود را بدنام‌تر کرد. تنها چند روز بعد از دریافت جایزه‌ توسط ملاله، طالبان نشان داد که «آبرو»، مفهومی تعریف‌نشده در تفکراتش است -اگر فرض کنیم تفکری در کلیت عقایدشان وجود دارد.- آنان دست به قتل‌عام ده‌ها کودک بی‌گناه زدند که تنها جرمشان، رفتن به مدرسه بود. طالبان شرمی از نشان دادن نادانی و وحشی‌گری خود ندارد و مسلماً فاقد هر گونه بینشی درباره سرنوشت و تاوان است. این‌که آن‌ها بهایش را می‌پردازند، مسلّم است و رسمی است که تاریخ و روزگار همواره بر آن پایبند بوده. اما بیشترین کسانی که توجه مرا به خود جلب کرده‌اند، کودکانی هستند که شاهد بودند و زنده ماندند. امیدوارم آن‌چه که پیش آمده را هرگز نبخشند و فراموش نکنند. ریشه‌های تفکر دگم طالبانی را همین نبخشیدن‌ها و فراموش نکردن‌ها سست می‌کند. کسانی‌که از تندروی‌های خود نمی‌هراسند، باید منتظر تصادفی سهمگین‌تر هم باشند! دیگر، والدین کودکانی برای‌م مورد احترام و توجه‌ند که ماجرای ملاله را دیده‌اند و با این‌حال، فرزند خود را به مدرسه می‌فرستند. آن‌ها که در ترس همسایگی با طالبان به سر می‌برند، نیک می‌دانند که دست‌های طالبان آن‌قدر خونین هست که از خونین‌تر شدنش، هراسی نداشته‌باشد. با این‌حال، پشت هر کودک پاکستانی که این خطر را به جان می‌خرد، مجموعه‌ای پیش‌برنده از بغض و دعای والدینش، ترس، امید و شجاعت است. آن‌ها حقیقت را می‌دانند و به رغم این، آن را به جان می‌خرند. هر کودکی که در مناطق تحت قدرت طالبان، یا هر تفکر مبتنی بر نادانی و تندروی مانند بوکوحرام، به مدرسه می‌رود، یک ملاله است. ملاله حق دارد که بگوید داستانش را نمی‌گوید، چون منحصر به فرد است. او داستانش را با صدای بلند گفت، چون ملاله، هر کودکی است که آتش گلوله‌های مدرسه‌ی پیشاور به جانش نشست. فریادها و اشک های دوستان و پدرو مادرش را دید. تغییر، از همین‌جا شروع می‌شود. یک جایی در زندگی هست که باید محکم بایستی و در چشم‌های ظالم نگاه کنی و بگویی دیگر عقب‌تر نمی‌روم. حالا نوبت من است. نوبت من!

ماجراها… بین 40 سال تحمل اتهام قتل و زندان آجامو و کودک پیشاوری به قتل رسیده، چه ارتباطی می‌تواند باشد؟ ظاهراً هیچ! بین آن‌ها و کودکان افغان که معلم‌شان برای تنبیه و تحقیر مجبورشان می‌کند دست در چاه فاضلاب کنند و انگشتان آلوده‌شان را بمکند، چطور؟ بین این‌ها و خانم‌هایی که مورد اسیدپاشی قرار گرفتند، چه؟ بین همه‌ی این‌ها و معلم فیزیکی که به ضرب چاقوی شاگردش به قتل رسید، این هم می‌تواند داستانی مرتبط باشد؟!

من اما، باور دارم که رابطه‌ای تنگاتنگ میان همه‌ی این داستان‌ها وجود دارد. یک تار محکم که مرتبط‌شان می‌کند. بسیاری از کسانی که قربانی زد و خوردها و تحقیرها و تنبیه‌ها می‌شوند، بعدها برای اطرافیان خود می‌توانند داستانشان را تعریف کنند. داستانی که مقدمه و بن‌مایه دارد. اجبار در ازدواج، بی‌مروتی مرد نسبت به زن، راه اشتباهی که در زندگی انتخاب کردند… اما بیاییم به این مثال‌ها فکر کنیم. بازماندگان این ماجرا، چطور باید داستان را برای اطرافیان‌شان تعریف کنند؟ «یک روز در خیابان راه می‌رفتم که سوختم… داد زدم آب… کسی جلو نیامد.» «یک زمانی 17 ساله بودم که گفتند قاتلم. التماس کردم که اشتباه می‌کنند، اما کسی گوش نداد.» «یک روز منتظر بودم برگردم خانه و به مادرم بگویم که نمره خوبی در امتحان گرفتم که به من شلیک کردند.» می‌بینید؟ ماجراهایی هست که نمی‌شود به آن گفت داستان! چرا که به طرز ترسناکی پی‌رنگ و بدنه ندارند. فقط ناگهان و بی‌منطق فرا می‌رسند و سر عده‌ای خراب می‌شوند. زندگی‌شان را زیر و رو می کنند. نابودشان می‌کنند. له‌شان می‌کنند. متنفرشان می‌کنند… ما آن «ماجرا» را می‌شنویم. کمی نچ نچ می‌کنیم که وای خدای من! خدا را شکر که چشم های من را اسید نسوزانده، شکر خدا که بچه‌ی من چنان مدرسه‌ای نمی‌رود، باز خوب است این‌قدر عقل توی سرم هست که کسی نتواند بگوید یک پشه را کشتم، چه برسد به آدم. بعد فوراً بحث را عوض می‌کنیم. دوست نداریم ذهن‌مان با ماجراهای ناراحت کننده درگیر شود. دل‌مان نمی‌خواهد بیشتر درباره‌اش فکر کنیم، چون روزمان خراب می‌شود.

اما ماجراها اتفاق می‌افتند. اگر نه حتی برای ما، اما در اطراف ما. ما از ماجراهای بی‌داستان می‌ترسیم. مسئله این است که این ماجراها، شامه‌ی قدرتمندی دارند. هرچه بیشتر بخاطر ترس، از آن‌ها روی‌گردان باشی، نزذیک‌تر می‌آیند. احاطه‌ات می‌کنند و راه نفس‌ت را می‌گیرند. وقتی عده‌ای به خود اجازه می‌دهند بسیار ساده، فاعل ایجاد چنین ماجرایی باشند، یعنی چیزی در ما مرده‌است. ما توان اهمیت دادن، همدردی و بی‌تفاوت نبودن را از دست داده‌ایم. توانِ آن ایستادن و عقب‌تر نرفتن را.

دوست من! تو که دلت خواسته و این مطلب را تا این‌جا خواندی، شاید بخواهی بگویی وای چه مطلب خوبی، یا وای که چقدر شعار! من فقط چند ماجرای روزمره دنیا و اطراف خودمان را تعریف کردم. نه داستانی اساطیری است و نه دروغ. فقط خواستم بگویم زمان‌هایی در زندگی هست که نباید بی‌تفاوت ماند. نباید اجازه تکرار مدام و ایجاد دور تسلسل داد. بی‌تفاوت نماندن، خودش شجاعتی است. می‌دانید؟ همه‌ی این‌ها را گفتم، چون من از ماجراهای بی‌داستان می‌ترسم. خیلی هم می‌ترسم!

منبع، تصاویر