هیپارکوس که بود؟ زندگینامه هیپارکوس
170 – 125 پیش از میلاد
یادداشتی بر تاریخ
مهمترین واقعه تاریخی که به هیپارکوس مربوط می‌شود در سال ۱۳۴ پیش از میلاد به هنگامی برمی‌گردد که او یک ستاره جدید را در صورت فلکی عقرب مشاهده کرد. بسیاری از جزئیات زندگی هیپارکوس که به ما رسیده است از یادداشت‌های بطلمیوس در مورد دستاوردهایش استخراج شده است. بخش عمده‌ای از آثار اصلی هیپارکوس مفقود شده است. او در ازمیر، بیتینا در ترکیه امروزی به دنیا آمد و در آن‌جا در دوران اختناق در رودس و به مقدار اندکی نیز در اسکندریه مشاهدات ستاره‌شناسی خود را ادامه داد.
هیپارکوس مدت مدیدی را صرف اندازه‌گیری موقعیت زمین نسبت به ستارگان کرد. این نتایج به او امکان داد تا به پاره‌ای از یافته‌ها و محاسبات مهم دست یابد.
حرکت تقدیمی اعتدال شب و روز
او آنچه را که امروزه به «اعتدال شب و روز» معروف است به واسطه مقایسه مشاهدات خود با آنچه تیموکراس اهل اسکندریه به آن اشاره کرده که یک قرن و نیم پیش از او زیسته و یادداشت‌های قدیمی‌تری از بابل ضبط کرده است. آنچه هیپارکوس دریافت این بود که حتی با در نظر گرفتن خطاهای مشاهداتی پیشینیان در مکان‌هایی که اعتدال شب و روز رخ می‌دهد (دو بار در طول سال که در آن طول شب و روز برابر است) حرکت به کندی و در جهت شرق به غرب برخلاف پس زمینه ستارگان معین به نظر می‌رسد. او به حرکت تقدیمی سالیانه ۴۶ ثانیه قوس ارزشی داد که استثناًی نزدیک به مقدار کنونی آن 26/50 ثانیه است و ابزارها و اطلاعاتی را در اختیار او قرار داد.
فاصله تا ماه
هیپارکوس به کمک این مشاهدات توانست محاسبات درست بیشتری را در مورد طول یک سال انجام دهد و عددی را که در حدود 5/6 دقیقه بود ارائه دهد. او به همین ترتیب توانست طول فصول را به درستی تعیین کند و پیش‌بینی‌های بسیار دقیق‌تری در مورد زمان وقوع خسوف و یا کسوف ارائه کند. او بررسی‌هایی در مورد مدار فرضی خورشید انجام داد و سعی کرد تا اقدام مشابهی را در مورد مدار نامنظم‌تر ماه نیز انجام دهد. اگرچه او تا اندازه‌ای موفق بود ولی توانست نتایج کاملاً درستی به دست آورد. دیگر تلاش‌های وی با استفاده از اندازه‌گیری و زمان‌بندی سایه زمین در هنگام خسوف و یا کسوف‌ها، به تعیین اندازه خورشید و ماه و فاصله آنها نسبت به زمین انجامید. هیپارکوس نه به طور کاملاً درستی پیشنهاد کرد که فاصله ماه نسبت به زمین ۳۸۴٫۹۶۰ کیلومتر است. این عدد به طور قابل ملاحظه‌ای به عدد امروزی نزدیک است.
فهرستی از ستارگان
شاید مهمترین دستاورد ستاره‌شناسی هیپارکوس کشیدن نقشه‌ای از کاتالوگ اولیه ستارگان علیرغم هشدارهای گروهی از معاصرانش بوده است که او را به بی‌دینی متهم می‌کردند. در سال ۱۳۴ قبل از میلاد پس از ادعای رؤیت ستاره‌ای جدید که او را به این فکر واداشت، ستارگان آنچنان که در گذشته تصور می‌شده ثابت نیستند، به او الهام شد تا این فعالیت را آغاز کند. در سال‌های باقیمانده عمرش به ثبت موضع ۸۵۰ ستاره پرداخت، دستاورد مهمی که در منابع قابل دسترسی به او آمده است. به علاوه، مقیاسی را برای ثبت قدر یا درخشندگی ستاره ابداع کرد: ستاره از مرئی‌ترین آنها –بزرگ‌ترین قدر- تا کمرنگ‌ترین آنها- قدر ششم. گرچه این مقیاس به طور قابل ملاحظه‌ای اصلاح شده است ولی امروزه هنوز از آن استفاده می‌شود.
ابداع علم مثلثات
به علت پیشرفت‌های شتابان هیپارکوس در علم ستاره‌شناسی، ضروری می‌نمود که وی به انجام کارهای تازه‌ای در رشته‌های علمی دیگر، به خصوص در ریاضیات، مبادرت ورزد تا درک مشاهدات و محاسبات خود در اجرام آسمانی را تسهیل کند.
چشمگیرترین اثر او ارائه نسخه‌ای ابتدایی از مثلثات بود. لازم بود که بدون این که تصوری از سینوس داشته باشد، جدولی از وترهایی تشکیل دهد که رابطه بین طول خطی واصل بین دو نقطه واقع بر یک دایره را به هم متصل و زاویه متقابل آن را در مرکز دایره محاسبه می‌کند.
آثار بعدی هیپارکوس
اگرچه هیپارکوس به عنوان یکی از بزرگ‌ترین ستاره‌شناسان تأثیرگذار در جهان کهن به شمار می‌آید، اما این امر قابل بحث است که تأثیرگذارترین دستاوردهای او در حیطه ریاضی و جغرافیا قرار داشته است. بطلمیوس جغرافیدانان و ستاره‌شناس، هیپارکوس را به عنوان مهمترین گذشتگان خود به حساب آورده و او به واسطه اندازه‌گیری‌های ستاره‌شناسی و کاتالوگ‌سازی‌اش غالباً مورد احترام بوده است. تأثیر او به عنوان پایه‌گذار معتبر علم مثلثات و به عنوان نخستین کسی که برای ترسیم مکان نقاط موجود در سطح زمین اثر طول و عرض جغرافیایی استفاده کرده، ماندگار و جهان شمول بوده است. او قادر به استفاده از آثارش در حوزهٔ مثلثات کروی بر روی سیاره‌ای بود که مشاهداتش را از روی آن انجام داده بود. وی نخستین فردی بود که از طول و عرض جغرافیایی در محاسبات ریاضیاتی خود برای تعیین موضع جاهای مختلف بر روی سطح زمین استفاده کرد. همچون بسیاری اردستاوردهای هیپارکوس این اثر ابتکار بعدی اوست که همچنان طنین‌انداز است.
او نخستین فردی بود که آر مفاهیم طول و عرض جغرافیایی در مکان‌یابی‌های جغرافیایی خود استفاده کرد.
