درمان بیماری‌ها با موسیقی
بـطوری که در بـرخی مـجلات و ترجمه‌هائی که از آخرین تحقیقات پزشکی در مطبوعات دیده می‌شود، اطباء و پزشکان خارجی برای درمان پاره‌ئی امـراض خصوصاً بیماریهای روانی مانند مالیخولیا و سودا، شنیدن موسیقی را روا دانسته و تجویز می‌نمایند.
دانشمندان ایـرانی قرنها پیش به ایـنمعنی پی بـرده و با فکر دقیق و هوشمندی و نبوغ خود، این موضوع را دریافته و آگاه بوده‌اند حتی تا آنجا پیش رفته‌اند که برای هر مرضی نوا و آواز خاصی را معین کرده‌اند همچنانکه برای درمان هر بیماری جسمی گـیاه و داروئی خاصی را در خور و سزاوار دانسته‌اند. من این مطلب بدیع و شگرف را به دانشکدهٔ پزشکی و موسیقی و استادان عالیقدر و پر رج دانشگاه ایران تقدیم می‌دارم تا هرکدام نظر و رأی خود را اعلام دارند و ارتباط هر بیماری و مرض را بـا آن نـوع از نوا و آواز که در نسخه آمده، اگر پایه و اساس علمی داشته و مبنائی بر آن می‌توان نهاد، نفیا و اثباتا معین فرمایند.
آنچه در زیر می‌آید رو نویس و سواد مطلبی است که در مجموعهٔ یکی از ارباب ذوق نـگاشته و مـزیت و قائدهٔ خاص آن اینست که شمه‌ئی هم در موسیقی و شعب آن و شمارهٔ آنها دارد. گوئی صاحب و نگارندهٔ مجموعه خود با این هنر آشنائی و روشنائی داشته و اهل و استاد فن بوده و نکتهٔ دقیق و در خور مـطالعه آنـکه موسیقی را علم دانسته و داشن شناخته است و بطوری که دیده می‌شود دستور درمان را بنظم آورده است.
دوازده علم موسیقی اینست:
اصفهان-زنگوله-عشاق-راست-بوسلیک-حـسینی-نـوا-حـجار-عراق- کوچک-بزرگ-رهاوی.
بـیست و چـهار شـعبه دارد
تبریز-نشابور-چهارگاه-غزال-مبرقع-پنجگاه-زابل-اوج-عشیران- نوروز-صبا-دوگاه-نوروز خارا-ماهور-سه‌گاه-حصار-رکب رکین-بناب- مخالف-مـغلوب-نـوروز عـجم-نوروز عرب-همایون-مخبر-نهفت
1
اصفهان، تعلق بـه بـرج ثور دارد سحرگاه خوانده شود
امراض سرد خشک را نافع است پست آواز/اوج آواز تبریز/نیشابور
اگر خوانی صفاهان هر سحرگاه شوی از سـر هـردو کـون آگاه
3
عراق، تعلق به برج سرطان دارد در وقت چاشت سلطانی بـخوانند در سر و طپش دل را سود دارد پست آواز/اوج آواز مخالف/مغلوب
رود بر آسمان چون زهره، ماهی اگر، خوانی عراقی چاشتگاهی
5
حجاز، تعلق بـه بـرج سـنبله دارد
وقت نماز خفتن بخوانند
بول بسته و درد گوش را سود دارد پست آواز/اوج آواز سه‌گاه/حـصار
نـماز ختفن آرد پس تو را حال اگر خوانی حجاز ای نیک افعال
2
کوچک، تعلق به برج جوزا دارد
ما بین دو نـماز پیـشین و عـصر بخوانند
سرسام و عرق النساء و خفقان را نافع است پست آواز/اوج آواز بناب/رکین
چنان مـضراب کـوچک زنـ به نازش چو خوانی تو میان دو نمازش
4
بزرگ، تملق به برج اسد دارد
بعد از دو خـفتن شـب بـخوانند
قولنج و پیچش شکم و درد پهلو را سود دارد
پست آواز/اوج آواز دوگاه همایون/نهفت
بخوان بعد از دو خفتن شـب بـه آواز بزرگ از حال تا گردی سر افراز
6
بو سلیک، تعلق به برج میزان دارد در وقـت نـماز دیـگر بخوانند
طفل را در بطن مادر نگاه دارد
پست آواز/اوج آواز عشیران/نوروز صبا
کجا ماند نماز دیگرش هـوش کـسی را بو سلیک آید چو در گوش
992 گوهر, بهمن و اسفند 1353 – شماره 23 و 24
7
عشاق، تعلق به برج عقرب دارد
در وقت فروغ صـبح صـادق بـخوانند
ناخوشی دق و بادها و تبهای گرم خشک را نافع است
پست آواز/اوج آواز زابل/اوج
بخوان عشاق را در روز مهجور کتاب عـشوه و عـشق است بر جور
9
حسینی، تعلق به برج جدی دارد در سه ساعتی روز بخوانند
حـرارت جـگر و طـپش قلب را سود دهد اوج آواز/پست آواز مخبر/دوگاه
چو خوانی تو حسینی اول روز جهان گیری چو مهر عـالم افـروز
11
رهـاوی، تعلق به برج حوت دارد
در وقت طلوع آفتاب بخوانند
فالج و لقوه و جمیع بـادها را خـوب است پست آواز/اوج آواز نوروز عجم/نوروز عرب
براق خود کسی بر عرش راند که قرآن در رهاوی صـبح خـواند
8
نواء تعلق به قوس دارد
نیمه شب بخوانند
مرض نقرس و مفاصل و درد پاها را نـافع اسـت
اوج آواز/پست آواز ماهور نوروز خارا
اگر در نیمه شـب خـوانی نـوا را گشاید بر تو درهای سما را
10
زنگوله، تـعلق بـه برج دلو دارد
در وقت نماز مغرب بخوانند
مرض دلتنگی و خون فاسد را خوبست پست آواز/اوج آواز چـهارگاه/غـزال
اگر زنگوله را خوانی بهر شـام بـود شام تـو چـون روی دلارام
12
راسـت، تعلق به برج حمل دارد
بوقت ظـهر بـخوانند
فالج را خوب است
پست آواز/اوج آواز مبرقع/پنجگاه
به وقت استوا گر راست خـوانی کـه او را راستی باشد نشانی
مطلب در مجموعهٔ مـزبور به این چند بـیت پایـان پذیرفته:
در بزمگاه عشاق، ای مطرب خـوش الحـان بنوا نوا، خدا را، از بهر بینوایان راه عراق سر کن، از دل غمی بدر کن سوی حـجاز بـشتاب، بر یاد وصل جانان خـواند بـزرگ و کـوچک، این نغمهٔ حـسینی در پردهـء رهاوی، صوت هزار دسـتان زنـگوله چون دل ما، پیوسته در خروش است شاید که راست باشد، اندر مقام شاهان
منبع: مجله گوهر , بهمن و اسفند 1353
